نتیجه معکوس شعارهای روحانی علیه فیلترینگ؛ مسئول کیست؟
۱۳۹۷ بهمن ۲, سه‌شنبه
سخنان روز گذشته حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران، در انتقاد از فیلترینگ و غیاب رسانه آزاد در کشور واکنش‌های بسیاری در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی برانگیخت و به صفحه نخست روزنامه‌های ایران راه یافت. اما به نظر می‌رسد که شعارهای او در جریان سخنرانی‌اش در جمع مدیران وزارت ارتباطات، گذشته از حملات قابل پیش‌بینی "تندروها"، نتیجه‌ای مطابق با خواست رئیس دولت دوازدهم نداشته و انتقادهای گسترده‌ای را متوجه خود او به عنوان مقام "مسئول" کرده است.
رسانه‌های وابسته به جریان موسوم به اصولگرایان تندرو در این میان به شدت به روحانی تاخته‌اند و خود او را متهم به فیلترینگ و "سانسور مشکلات مردم" و ترویج حکومتی عرفی بر اساس خواست‌های آمریکا کرده‌اند.
حسین شریعتمداری، مدیرمسئول کیهان، در سرمقاله این روزنامه حکومتی در روز سه‌شنبه دوم بهمن‌ماه (۲۲ ژانویه) از جمله نوشته است که سخنان رئیس دولت دوازدهم «نشان‌دهنده آن است که جناب ایشان برای ایران اسلامی نسخه‌ای شبیه واتیکان را توصیه می‌کنند و بر این باورند - و ان‌شاءالله نباشند- که حکومت در قبال خیر و صلاح مردم و سعادت و شوربختی آنان غیر از ابلاغ شفاهی و یا کتبی مبانی دینی وظیفه و مسئولیت دیگری ندارد!».
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
نماینده علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی در مؤسسه کیهان، با اشاره به مخالفت روحانی با هرگونه انسداد و ضرورت آزادی کاربران در ورود به فضای مجازی و به رسمیت شناختن انتخاب آزاد آنان، افزوده است: «این دیدگاه از نسخه واتیکانیسم نیز به مراتب خطرناک‌تر است و مفهوم آن، دقیقا این است که جوانان و نوجوانان و همه مردم را در وادی پر مخاطره فضای مجازی به حال خود رها کنیم و فقط خوب و بد را به آنان معرفی کنیم! بی‌آنکه برای پیشگیری از آسیب‌های جدی و خطرناک این فضا کمترین مسئولیتی داشته باشیم!».
"ترویج حکومتی مطابق میل آمریکا"
شریعتمداری در سرمقاله کیهان زیر عنوان "آقای روحانی! اینجا که واتیکان نیست!" همچنین نوشته است: «آیا این دیدگاه حضرتعالی - البته بی‌آنکه بدانید- ترویج همان حکومت عرفی ـ نرمالیسم- نیست که مقامات و اندیشکده‌های آمریکایی بی‌وقفه از تلاش خود برای حاکمیت آن در ایران اسلامی و نهایتا نه فقط وابستگی بلکه بردگی ملت در قبال آمریکا دم می‌زنند؟!».
نماینده ولی فقیه در مؤسسه کیهان در نهایت از "عالمان دینی" گله کرده که چرا در برابر "این نظرات و دیدگاه‌های انحرافی تلاش چندانی نمی‌کنند" تا ورود افرادی نظیر او "به این وادی ضرورتی نداشته باشد؟!".
کیهان تیتر اول خود را نیز به سخنان روحانی اختصاص داده و از جمله نوشته است: «رئیس‌جمهور در سخنان دیروز خود هیچ اشاره‌ای به مشکلات حقیقی مردم نکرد و به این نکته نپرداخت که فیلترینگ واقعی سانسور مشکلات مردم و فراموشی وعده‌ها است و نه بازی با الفاظ و دو‌گانه‌سازی‌های کاذب که هیچ مشکلی از مشکلات مردم را حل نمی‌کند.»
این روزنامه حکومتی در این "گزارش تحلیلی" نیز روحانی را به "ایجاد دوقطبی‌های کاذب" و "حرف‌های عوام‌فریبانه" متهم کرده و می‌نویسد: «رئیس‌جمهور خواست عمومی مردم را به گونه‌ای تفسیر می‌کند که به دولت و اقدامات آن لطمه‌ای نخورد و کسی از آن سؤال نپرسد، نکته اینجا است که آیا معیشت و اقتصاد مردم که امروز در خطر قرار گرفته است جزو خواسته‌های عمومی نیست؟! بی‌عملی دولت در این زمینه، نامشروع و غیرقانونی بر اساس تفسیری که روحانی ارائه می‌دهد نیست؟!».
کیهان سخنان روحانی درباره نبود رسانه آزاد در ایران را نیز "عجیب و شگفت‌انگیز" دانسته و گفته است که دولت او "رکورد‌دار شکایت از روزنامه‌ها و رسانه‌هاست". به نوشته این روزنامه: «رسانه منتقدی وجود ندارد که دولت از آن شکایت نکرده و یا تهدید آن را مطرح نکرده باشد.»
"فیلترینگ مشکلات مردم"
روزنامه جوان نیز تیتر یک شماره امروز خود را با عنوان "مشکلات مردم فیلترینگ شد!" به سخنان روحانی اختصاص داد و از جمله نوشت، از آنجا که او در وزارتخانه‌هایی نظیر کار، صنعت یا بهداشت "حرفی برای گفتن ندارد"، به وزارت ارتباطات رفته، زیرا در آنجا "می‌تواند تا دلش بخواهد درباره تلگرام و فیلترینگ و فضای مجازی سخنان مبسوط بگوید".
روزنامه جوان می‌افزاید: «آقای رئیس‌جمهور شما خود نقش فیلتر را بازی کردید. از "آزادی" برباد رفته در رسانه می‌گویید تا کسی از آورده‌های برجام نپرسد! از شادی‌های فانتزی مردم در فضای مجازی می‌گویید تا کسی از شادی‌های واقعی داشتن درآمد مناسب و بازار بدون تورم حرفی نزند. خود به خود، مسکن و معیشت و اشتغال و استقلال را فیلتر می‌کنید و از شعر و ترانه و غزل می‌گویید.»
این روزنامه منتسب به سپاه پاسداران در نهایت خطاب به روحانی نوشته است: «اگر فیلترینگ بد است، لطفا از میان برخیزید که فیلترینگ اصلی، پنهان کردن مشکلات واقعی مردم و فانتزی‌نمایی و قصه‌گویی از رادیو و رضا قلدر است.»
سخنانی خلاف "رویه و سوابق" روحانی
حمله به روحانی به خاطر انتقادش به فیلترینگ تنها محدود به تفسیر اصولگرایان تندرو از سخنان او نبوده و برخی رسانه‌ها از جمله رسانه‌های منتسب به این جریان، به سهم خود او در تلاش برای انسداد شبکه‌های اجتماعی و گردش آزاد اطلاعات نیز پرداخته‌اند.
خبرگزاری دانشگاه آزاد اسلامی (آنا) سخنان روحانی در نقد فیلترینگ را خلاف "رویه" او در دهه ۷۰ دانسته و نوشته است، "قانون ورود به منازل مردم برای جمع‌آوری ماهواره" در یکی از جلسات مجلس چهارم به ریاست روحانی تصویب شده است. به گزارش این خبرگزاری، قانون "ممنوعیت به‌کارگیری تجهیزات ماهواره‌ای" مصوب ۲۳ بهمن ۱۳۷۳ در زمانی پس از چهار جلسه در مجلس چهارم تصویب شد که علی‌اکبر ناطق نوری، رئیس وقت مجلس، حسن روحانی را "نماینده تام‌الاختیار" خود در این جلسات قرار داده بود.
خبرگزاری آنا پس از اشاره به "سوابق متعدد امنیتی و نظامی" رئیس اعتدال‌گرای دولت دوازدهم پرسیده است: «آیا روحانی از مواضع گذشته خود عدول کرده است یا برای جذب بخش خاکستری تلاش می‌کند؟».
خبرگزاری تسنیم نیز روز گذشته انتقاد روحانی از فیلترینگ را در تناقض با "بخشنامه" پیشین خود او برای "برخورد با فیلترشکن‌ها" می‌داند.
رئیس جمهوری ایران در سخنان روز گذشته خود با اشاره به اینکه "اگر فیلتر کردید با فیلترشکن‌ها چه می‌کنید؟" و "در این یک سالی که تلگرام فیلتر شد، همه ضرر کردیم"، گفته بود: «اشکال کار این است که فکر کردیم این دستگاه تحت فرمان ما است که دستور می‌دهیم فیلتر، و فیلتر می‌شود؟ خب، فیلتر شد چه کار می‌کنید؟ با فیلترشکن چه کار می‌کنید؟ با فیلترشکن بعدی چه‌کار می‌کنید؟ روزانه فیلترشکن آمد چه کار می‌کنید؟».
خبرگزاری تسنیم تصویر بخشنامه‌ای به تاریخ ۲۵ دی‌ماه ۹۶ با مهر "خیلی محرمانه" و امضای حسن روحانی را منتشر کرده که رئیس جمهوری ایران در آن خطاب به وزیر ارتباطات‌اش، خواستار "برخورد مؤثر با فیلترشکن‌ها" می‌شود. روحانی در این بخشنامه که به گفته تسنیم، روز ۱۷ اردیبهشت ۹۷ در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده و دولت هیچگاه آن را تکذیب نکرده است، با اشاره تلویحی به اعتراضات سراسری دی‌ماه ۹۶ از محمدجواد آذری جهرمی می‌خواهد که "با توجه به وقایع اخیر و تأثیر فضای مجازی بر افزایش هیجانات جامعه" اقداماتی را "به قید فوریت" انجام دهد.
به گزارش این خبرگزاری نزدیک به نهادهای امنیتی ایران، «چندی بعد نیز رضا تقی‌پور، از اعضای حقیقی شورای عالی فضای مجازی از تأکید روحانی بر ساماندهی VPNها و برخورد مؤثر با فیلترشکن‌ها و مدیریت کارا برای بهره‌برداری مشروع از این ابزارها توسط کاربران فضای مجازی و سازمان‌ها خبر داده و گفته بود: نمی‌توانیم بنشینیم و ببینیم دشمن هرچه را که دوست دارد در جامعه تلقین کند، پس از این اتفاقات روشن شد که تلگرام با پشتیبانی مستقیم آمریکا و اسرائیل اداره می‌شود و هدف آنها اشاعه فحشا و فساد در جامعه ایرانی است.»
"دکتر روحانی، برای آزادی رسانه‌ها چه کرده‌اید؟"
انتقاد به سخنان روز گذشته روحانی، از جمله تناقض گفته‌های او با عملکرد دولت‌اش در مثلا فیلترینگ تلگرام، تنها مختص "تندروها" نبود. برخی چهره‌ها و تحلیلگران سیاسی که در مجموع از حامیان دولت محسوب می‌شوند نیز در کنار کاربران شبکه‌های اجتماعی، به صف منتقدان او پیوسته‌اند.
علی‌محمد نمازی، از اعضای شورای مرکزی حزب کارگزاران سازندگی، در شماره امروز روزنامه "ستاره صبح" نوشت: «اینکه رئیس اجرایی کشور در نکوهش فیلترینگ سخن بگوید، اما در دولت خودش شبکه‌های اجتماعی فیلتر شوند، معنایش چیست؟ روحانی از مسائلی صحبت می‌کند که مردم خود از آنها با خبر هستند، اما در عمل حرکتی از دولت نمی‌بینند. تلگرام در زمان روحانی فیلتر شد [...] به نظر نویسنده بهتر است مسئولان کمتر حرف بزنند و بیشتر عمل کنند.»
این نماینده پیشین مجلس سپس ضمن درخواست از رئیس جمهوری ایران برای "تضمین حقوق شهروندی"، نوشته است که از نگاه مردم، وعده‌های انتخاباتی روحانی با عملکرد دولت او همخوانی ندارد.
صادق زیباکلام، تحلیلگر اصلاح‌طلب نیز لبه انتقاد روحانی به نبود رسانه آزاد در ایران را به سوی خود او برگردانده و در توییتر نوشته است: «جناب آقای دکتر روحانی بزرگوار، آزاد نبودن رسانه‌ها در ایران و در انحصار حاکمیت قرار داشتن آنها، سخن تازه‌ای نیست. نکته بدیع آنست که جنابعالی بعنوان شخصیت دوم نظام و داشتن مسئولیت اجرای قانون اساسی آنهم با پشتوانه ۲۴ میلیون رای، کدام گام را در جهت آزاد نمودن رسانه‌ها برداشته‌اید؟».
انتقاد به فیلترینگ یا "غزل خداحافظی با اینستاگرام"
سخنان حسن روحانی مبنی بر اینکه "رسانه آزاد نداریم، فقط رسانه دولتی داریم"، با موجی از انتقادها در شبکه‌های اجتماعی نیز روبه‌رو شد. مازیار خسروی، روزنامه‌نگار در ایران، از جمله این منتقدان بود که خطاب به روحانی در توییتر نوشت: «آقاجان! چرا به ما میگی؟! تو رئیس جمهوری نه رهبر اپوزیسیون؛ خب فیلتر نکن، رسانه‌ها را آزاد بگذار. اسیر شدیم...»
مهدی مهدوی آزاد، تحلیلگر سیاسی ساکن آلمان، از منظری دیگر به موضوع نگریسته و در توییتر نوشته است که "سخنان تند" روحانی در روز گذشته "احتمالا غزل خداحافظی با اینستاگرام است". به گفته مهدوی آزاد، روحانی: «دو هفته قبل از فیلترینگ تلگرام هم همینطور "هشدار" داد. ۱۲ دی ۹۷ جواد جاویدنیا معاون فضای مجازی دادستانی کل گفته بود حکم قضایی فیلترینگ اینستاگرام صادر شده اما منتظر فرصت‌اند...»
علی افشاری، تحلیلگر سیاسی و فعال حقوق بشر مقیم آمریکا نیز در توییتر نوشته است: «حسن روحانى در ادامه تبليغات دروغين و حرف‌هاى شعارى كه رياست جمهورى را با منبر وعظ و خطابه اشتباه گرفته است، سر مردم منت گذاشت كه استفاده راحت از فضاى مجازى را مديون دولت اعتدال هستند! در حالى كه فيلترينگ گسترده برقرار است و آنجایی كه هم نيست به خاطر عدم جمعبندى نهايى بخش مسلط امنيتى است.»
یکی دیگر از کاربران شبکه اجتماعی توییتر نیز نوشته است: «حسن روحانی هر وقت صحبت از رفع فیلتر و رسانه آزاد کرد ما شاهد سیل جدیدی از دستگیری‌های خبرنگاران وهمچنین فیلتر شدن شبکه‌های مجازی بودیم.»
کاربر دیگری هم در واکنش به انتقاد روحانی از فیلترینگ و نبود رسانه آزاد در ایران، به طنز نوشته است: «آقای روحانی. سلام. این شعارها و حرف‌ها را چند بار زدی و ما دوبار رای دادیم. ما دیگر رای نداریم بدهیم، می‌شه کارت به کارت کنیم؟».
"رسانه ملی" حامی فیلترینگ
رئیس جمهوری ایران در سخنان دیروز خود با اعلام غیاب "رسانه آزاد" در ایران و وجود "فقط رسانه دولتی" در کشور تلویحا آزاد و بی‌طرف بودن "رسانه ملی" را زیر سؤال برد. روزنامه حکومتی کیهان هم در "گزارش تحلیلی" امروز خود با اشاره به اینکه "صدا و سیما بیشترین همراهی با دولت را در بزنگاه‌های حساس" داشته، گلایه کرده است که حمله به رادیو تلویزیون حکومتی ایران "به تیتر یک اکثر رسانه‌های حامی دولت" بدل شده است.
صدا و سیمای جمهوری اسلامی که رئیس آن از اعضای شورای عالی فضای مجازی است، از حامیان فیلترینگ در ایران است. روح‌الله سپندارند، روزنامه‌نگار، در شماره امروز روزنامه شرق از جمله "دلایل متعدد" رویکرد رادیو تلویزیون حکومتی ایران در مقابله با شبکه‌های اجتماعی و حمایت از فیلتر آنها را در این می‌داند که «بدون شک ساختاری که در تمام این سال‌ها انحصار تولید محتوای چندرسانه‌ای را در اختیار داشته، نمی‌تواند حضور یک رقیب جدی را تاب بیاورد. آن هم زمانی که این رقیب، محک خوبی برای کیفیت نازل برنامه‌های صداوسیما باشد.»
این روزنامه‌نگار همچنین با اشاره به کیفیت نازل برنامه‌های "رسانه ملی" و "فاصله معنادار" تعداد مخاطبان صدا و سیما با مخاطبان تولیدات رسانه‌ای مستقل در بستر فضای مجازی، از افزایش شمار "چهره‌های شاخصی" خبر می‌دهد که "ترجیح می‌دهند" نه از رهگذر رادیو تلویزیون حکومتی، بلکه "از طریق شبکه‌های اجتماعی با مردم ارتباط داشته باشند."
مقاله "شرق" دلیل دیگری را نیز برای حمایت صدا و سیمای جمهوری اسلامی از فیلترینگ برمی‌شمرد: «حمایت صداوسیما از فیلترینگ بیش از آنکه ریشه در دغدغه‌های مطرح‌شده از سوی برخی جریان‌ها داشته باشد، برآمده از حساب‌وکتاب‌های کلان مالی و اقتصادی است؛ چرا که این سازمان با علم به ناکارآمدی‌اش در تولید محتوای رسانه‌ای مطلوب، می‌داند فراگیر شدن امکان‌های دسترسی مردم به تولیدات رسانه‌ای در فضای مجازی، چه سود کلانی را از کف صداوسیما می‌رباید. این در حالی است که بخش‌های مستقل رسانه‌ای که در بستر فضای مجازی فعالیت می‌کنند با هزینه‌های به مراتب کمتر از صداوسیما، بازدهی بیشتری دارند.»
نویسنده با توجه به این موارد اصرار صدا و سیما بر فیلترینگ در ایران را "عجیب" نمی‌داند، زیرا به گفته او "ظهور شبکه‌های اجتماعی و گسترش فضای مجازی" از "قدرت رسانه‌ای" این نهاد کاسته است.
اینترنت و شبکه‌های اجتماعی در ایران با فیلترینگ گسترده‌ای روبه‌رو هستند. سازمان‌های غیردولتی بین‌المللی نیز حکومت ایران را یکی از "دشمنان اینترنت" می‌خوانند. پس از اعتراضات سراسری دی‌ماه ۹۶ فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی وارد دور جدیدی شد که از جمله به مسدود شدن تلگرام انجامید. در عین حال تبلیغ حکومت برای استفاده از پیام‌رسان‌های داخلی تأثیری بر کاربران شبکه‌های اجتماعی نداشته است.
با وجود این جواد جاویدنیا، سرپرست معاونت امور فضای مجازی دادستانی کل ایران ۱۲ دی‌ماه گذشته اعلام کرده بود که "حکم قضایی" برای فیلترینگ اینستاگرام صادر شده است. سخنان این مقام قضایی با واکنش‌های شدیدی، از جمله در دولت روحانی و تکذیب آن توسط برخی از نمایندگان مخالفان فیلترینگ، مواجه شد.