1. پرش به گزارش
  2. پرش به منوی اصلی
  3. پرش به دیگر صفحات دویچه وله
تاریخ

تاریخ‌نگاری تلگرافی

۱۳۹۹ شهریور ۲۲, شنبه

۲۲ شهریور ۱۳۳۴: ۶۵ سال پیش در چنین روزی مهدی‌قلی هدایت در تهران درگذشت: "ملت سیاست نمی‌‌‌داند، سیاست باید ملی باشد".

https://p.dw.com/p/3iMs5
Iran Der frühere Premierminister des Iran Mehdi Gholi Hedayat
عکس: rouydad24

مهدی‌قلی هدایت مخبرالسلطنه در سال ۱۲۴۲ در تهران زاده شد.

پدرش وزیر و بنیانگذار خط تلگراف در ایران بود.

آموزش‌های نخستین را نزد پدر و آموزگاران سرخانه دید و ۱۴ ساله بود که به آلمان و سویس رفت و در دو سال زبان آلمانی را به خوبی فرا گرفت و به تهران بازگشت.

نخست در تلگرافخانه کار کرد و آموزگار زبان آلمانی شد و سپس به مترجمی دربار ناصرالدین‌شاه رسید.

۳۴ ساله بود که از مظفرالدین‌شاه لقب مخبرالسلطنه گرفت و به سرپرستی گمرکات و پُستخانه و سپس مدارس تهران منصوب شد.

۳۹ ساله بود که با گروهی به سفر دور دنیا رفت و دیده‌هایش را در کتاب "سفرنامه مکه" نوشت ولی مقصود تنها شهر مکه نبود:

"در مغرب و مشرق چه منازل که بدیدیم

از چین و ژاپن وز ره آمریک گذشتیم

بس آب و بسی خاک که دیدیم در این راه

تا خاک اروپا چه مسافات نوشتیم"

۴۳ ساله بود که فرمان برقراری نظام مشروطه را از دست مظفرالدین‌شاه گرفت و مأمور برگزاری انتخابات شد.

او چندین بار به فرمانداری آذربایجان و فارس و وزارت‌های گوناگون رسید و در این مقام‌ها بود که با سردودمان پهلوی آشنا شد.

۶۴ ساله بود که دیرپاترین نخست‌وزیر رضاشاه شد و راه‌آهن سراسری ایران، گشایش بانک ملی و کارخانه‌های قند و برق و اصلاح وزارت دادگستری در هنگام صدارتش انجام پذیرفت اگرچه اختیار چندانی نداشت:

"تمام امور می‌باید به عرض برسد و آنچه فرمایش می‌رود عمل کنند. اشاره کردم که عمال دولت اختیار ندارند و مسؤولیت بی‌اختیار معنی ندارد".

۷۰ ساله بود که مجبور به کناره‌گیری شد و پس از آن دیگر هیچ مقامی به او ندادند.

او سپس آثار ماندگاری در اخترشناسی، موسیقی، جغرافیا و جبر و مثلثات نگاشت و جُنگ شعر "تحفه مخبری یا کار بیکاری" را به چاپ رساند:

"چون به بیکاری بشد انجام آن

کار بیکاری نهادم نام آن"

ماندگارترین اثرش "خاطرات و خطرات" است که در ۸۷ سالگی به پایان و چاپ رسانده و در آن با عبارت‌های کوتاهِ گاه تلگرافی به شیوه‌ای طنزآمیز و گاه شعرگونه زندگی‌اش را شرح داده و به عنوان گواه عینی، تاریخ معاصر را ورق زده است:

"با تیر آرش و شمشیر نادر نمی‌‌توان در برابر کشتی بخار و توپ آتشبار ایستاد".

مهدی‌قلی هدایت مخبرالسلطنه در ۹۲ سالگی در زادگاهش درگذشت.