ایده‌ی بزرگداشت یک روز به عنوان روز زمین در سال ۱۹۶۹ مطرح شد. ابتدا قرار بود به پیشنهاد جان مک کانل، روزنامه‌نگار آمریکایی، ۲۱ مارس به عنوان روز زمین شناخته شود. اما پس از پیشنهاد گیلورد نلسون، سناتور آمریکایی، در سال ۱۹۷۰ جهانیان ۲۲ آوریل برابر با دوم اردیبهشت‌ماه را به عنوان روز زمین برگزیدند.

بشنوید: گزارشی درباره ۲۲ آوریل، روز زمین

محمد درویش، کارشناس محیط زیست در ایران، در مورد دلایل نامگذاری روز زمین می‌گوید: «این مناسبت در آغاز دهه‌ی ۷۰ میلادی و به دلیل اولین مطالعه‌ی جامعی که در دنیا توسط UNDP یا برنامه‌ی عمران سازمان ملل و UNEP (برنامه‌ی محیط زیست سازمان ملل) انجام شد به وجود آمد. این مطالعات نشان داد که کره‌زمین بر خلاف باور آن زمان که می‌گفت، به هیچ عنوان بر ظرفیت بر پذیرش این کره خدشه‌ای وارد نخواهد شد اتفاقا توسط ساکنان زمین آسیب‌پذیر شده و آنچه که به عنوان Ecological Footprint یا رد پای اکولوژیک(شاخصی که نشانگر میزان استفاده‌ی افراد از منابع است) از آن یاد می‌کنند به مرز بحران رسیده است.»

درویش در ادامه می‌افزاید: «مطالعات بعدی که در سال ۱۹۸۰ انجام گرفت نشان داد که میزان مصرف شهروندان کره‌زمین برابر با تولید این کره شده و از آن سال به این سمت همواره زمینی‌ها بیشتر از آنچه که تولید شد را مصرف کردند و این بزرگ‌ترین خطر برای افزایش ناپایداری کره‌ی زمین شد. به این مسایل باید مباحث مربوط به آلودگی هوا و خاک و آب را هم اضافه کنیم. این مسایل دست به دست هم داد تا نخبگان جهان دست به هشدار بزنند و مناسبت‌هایی مثل روز جهانی زمین، روز هوای پاک یا روز جهانی مقابله با بیابان‌زایی و مناسبت‌هایی از این دست در دنیا اعلام شود.»

هدف از نامگذاری یک روز به نام روز زمین تأکید بر لزوم حفظ سیاره‌ی زمین است، سیاره‌ای که به دلیل اهمیتش رد پای آن را می‌توان در گوشه و کنار هنر و ادبیات همه‌ی کشورها دید.

دکتر پروین سلاجقه، نویسنده و منتقد ادبی در ایران، در مورد احساس خود نسبت به کره زمین می‌گوید: «من احساسم در این باره را در یک فانتزی داستانی از زبان یک بنفشه‌ی کوچولو به تصویر کشیدم و فکر می‌کنم این داستان زیباترین سرود زندگی من و عمیق‌ترین وجه ستایش یک کودک نسبت به مادر خود است. این داستان نیاز من را به حمایت و حضور جاری و مستمر او در هستی من و به طور کلی انسان به عنوان یک کودک‌گیاه یا انسان‌گیاه که فقط در آغوش او قادر است به حیات ادامه دهد به ثبت رسانده و به همین دلیل است که من زمین را بهترین بهانه‌ی بودن، رشد کردن، گل و میوه دادن و تجلی انسان در جهان هستی می‌دانم.»

"بنفشه‌کوچولو" داستان آفرینش و رشد و نمو بنفشه‌ای کوچک در دل زمین است، زمینی که در بسیاری از فرهنگ‌های جهان از آن به عنوان مادر یاد می‌کنند.

زمین در نطق سیاتل، سرخ‌پوست معروف آمریکایی

آنچه که نطق نواه سیاتل (Noah Seathel)‌، رئیس قبیله‌ی سکوامی و دووامی سرخ‌پوستان آمریکا، در سال ۱۸۵۴ را به سخنانی ماندگار تبدیل کرد ستایش همین سیاره‌ی مادر و تقبیح تخریب‌آن بود.

سیاتل در پاسخ به درخواست فرانکلین پیرس، رئيس جمهور وقت آمریکا، برای خرید زمین‌های سرخ‌پوستان در سال ۱۸۵۴ میلادی سخنانی ایراد کرد که بعدها الهام‌بخش بسیاری از فعالان زیست‌محیطی شد.

او گفت: «چگونه مي‌توان آسمان يا گرمای يك سرزمين را خريد يا آنها را فروخت‌، وقتی ما مالك طراوت هوا و شفافيت آبها نيستيم؟»

سیاتل ادامه داد: «هر نقطه از خاك اين سرزمين برای مردم من مقدس است.... رودخانه‌ها برادران ما هستند، ما را سیراب و کودکانمان را تغذیه می‌کنند. اگر این سرزمین را به شما فروختیم به یاد داشته باشید و به فرزندان خود نیز بیاموزید که با رودخانه‌ها مثل برادران خود مهربان باشند».

سیاتل در گلایه افزود: «اما مرد سفید رفتار ما را درک نمی‌کند. برای او زمین مثل یک برادر نیست، بلکه به مانند دشمن او است. وقتی آن را تصرف کرد، به پیش می‌رود، مزار پدران خود را پشت سر می‌گذارد و حق زاده شدن فرزندان خود را از یاد می‌برد. او با طمع سیر‌ی‌ناپذیرش زمین را می‌بلعد و نابود می‌کند و جز بیابانی خشک و بایر چیزی از آن بر جای نمی‌گذارد.»

همچنین از سخنان اوست که «انسان تار سرنوشت را نمی‌تند بلکه خود رشته‌ای از تنیده از این تار است. هر آن چه که او بر این تار روا دارد، بر خود روا داشته است».

سیاتل می‌گوید «اگر شما بستر خود (زمین) را آلوده کنید سرانجام شبی فرا خواهد رسید که در لجنزار خود مدفون خواهید شد» و با نگاهی به آینده پیش‌بینی می‌کند که «بوفالوها کشته شده و اسبان وحشی رام شده‌اند. گوشه‌های خلوت جنگل از بوی انسان‌های بیشمار سنگین و زیبایی منظره تپه‌های سرسبز با سیم‌های مخابراتی خدشه‌دار شده است. کجا است آن درخت‌زارها و آن عقاب؟ آری همه از میان رفته‌اند».

امروز که ده‌ها سال از سخنان سیاتل می‌گذرد بسیاری از پیش‌بینی‌های او درست از آب در آمده‌اند. اما به نظر می‌رسد که بخصوص در سال‌های اخیر وجدان و آگاهی بشریت در بسیاری از زمینه‌ها، از جمله در زمینه‌ی لزوم حفظ محیط زیست، افزایش پیدا کرده است.

امروزه بیش از هر زمان دیگری بر توجه هر چه بیشتر به استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر تأکید می‌شود. صدای مخالفان انرژی اتمی که تا چندی پیش به این انرژی به عنوان دستاوردی بزرگ می‌نگریستند رساتر از هر زمان دیگر شده است و مبارزه با بیابان‌زایی و جنگل‌زدایی شدت می‌یابد.

امروزه بشر شهامت بیشتری برای نگاه به اشتباهات خود یافته و بیش از پیش جویای بازگشت به اصل خویش است. گویی که شعر مولانا، شاعر برجسته‌ی ایرانی، مصداق یافته است:

هر کسی کو دور ماند از اصل خویش

باز جوید روزگار وصل خویش

نویسنده: فریبا والیات

تحریریه: فرید وحیدی