گناهان نکرده بزرگترند!
۱۳۸۹ آبان ۳, دوشنبه
تصور کنید سهام‌دار یک شرکت تولید محصولات دخانی هستید. موافقت با تولید محصولی تازه به شما پیشنهاد می‌شود. این پیش‌فرض را در نظر بگیرید که انسانی متعادل هستید و رفتار اجتماعی مورد قبولی دارید. برای شما توضیح داده می‌شود که مصرف این محصول تازه، برای سلامت مصرف کننده جای نگرانی دارد.
پژوهشگران روانشناسی دانشگاه شیکاگو با طرح این آزمایش روانشناسی، دو سناریو را در نظر گرفتند. سناریوی شماره یک: به شما اطمینان داده می‌شود که تولید محصول تازه در درازمدت برای شرکت شما پرمنفعت است. سناریوی شماره دو: تولید این محصول به دلیل اینکه میزان فروش آن مشخص نیست با ریسک مالی بالایی همراه است.
داوطلبان شرکت‌کننده در این تست روانشناسی بایستی علت موافقت یا مخالفت خود را با تصمیم تولید این محصول بیان می‌کردند. پژوهشگران آمریکایی می‌گویند، اکثریت قابل توجه داوطلبان، زمانی که سود تولید تضمین شده باشد با آن موافقند. در این‌حالت تنها شمار بسیار اندکی به مضرات محصول تازه برای سلامت مصرف‌کننده توجه می‌کند. اما در حالت دوم زمانی که تضمینی برای سودبخش بودن تولید وجود ندارد، شمار داوطلبانی که به سلامت مصرف‌کننده فکر می‌کنند به مراتب بیشتر می‌شود.
هراس از ابعاد ناشناخته اعمال خلاف آینده
پژوهشگران آمریکایی می‌گویند، تعبیر دوگانه در مورد یک عمل خلاف اخلاق، تنها متأثر از سود فردی نیست. این پژوهشگران به بررسی تست‌های روانشناسی گوناگونی پرداختند که با شرکت داوطلبانی از گرو‌ه‌های سنی مختلف و با عقاید و مذاهب متفاوت صورت گرفته است.
نتیجه نخست حاکی از آن است که قضاوت انسان در مورد "گناهانی" که در گذشته رخ داده‌اند با بخشش و بزرگواری بیشتری همراه است. این در حالی است که اگر قرار باشد همان عمل در آینده رخ دهد، نظر فرد تغییر می‌کند و خواستار مجازاتی به مراتب شدیدتر می‌شود.
پژوهشگران در مورد علت این برداشت دوگانه می‌گویند، حوادثی که در آینده رخ خواهند داد ذهن انسان را بیشتر به خود مشغول می‌کنند و از این رو نقش پررنگ‌تری دارند. احتمال وقوع این حوادث که می‌توانند ابعاد ناشناخته‌ای داشته باشند با احساس بیشتری تحلیل و بررسی می‌شود.
از نظر آنها، این تحلیل احساسی با ترس آمیخته است. به عنوان مثال درک انسان از تهدیدی که در آینده رخ خواهد داد با تهدیدی که در گذشته رخ داده و شاید خطرناک‌تر بوده است، متفاوت است. در حالت نخست به دلیل ترس از ناشناخته‌ای که در آینده رخ خواهد داد، خطر تهدید جدی و با وحشت همراه است.
محبت ناخواسته، قدردانی کمتر
یک مثال ساده برای توصیف تعبیر دوگانه انسان در مورد یک رفتار با توجه به زمان، تحقیق جالب پژوهشگران آمریکایی در مورد یک دستگاه اتومات فروش نوشیدنی است. به داوطلبان شرکت‌کننده در این تحقیق گفته شده است که قیمت نوشیدنی‌های دستگاه اتومات با افزایش دما بالا می‌رود.
در این آزمایش نیمی از داوطلبان در طول دو ماه پیش از آغاز تحقیق این مسئله را تجربه کرده بودند. در حالی‌که این داوطلبان با آرامش بیشتری با افزایش قیمت کنار آمده بودند، داوطلبان گروه دوم که قرار بود از ماه آینده دستگاه را امتحان کنند، از افزایش قیمت‌ها عصبانی و به آن معترض شدند.
البته این نوع قضاوت و ارزش‌گذاری تنها شامل موارد منفی نمی‌شود. به عنوان مثال پژوهشگران آمریکایی مبلغی پول به داوطلبان اهدا کردند. در مورد گروه نخست، این مبلغ بدون آنکه داوطلبان در جریان باشند، یک ماه پیش‌تر به حساب آنها واریز شد. گروه دوم در مقابل پس از شنیدن این خبر، این مبلغ را دریافت کرد.
جالب اینجاست که داوطلبان قضاوت دوگانه‌ای در مورد این هدیه داشتند. به این ترتیب که گروه دوم که هنوز پول را دریافت نکرده بود خوشحال‌تر از گروه نخست بود و ارزش بیشتری برای این هدیه قائل می‌شد.