"به نام گل سرخ" عنوان آلبومی است از گروه دستان که آهنگ‌‌های آن را حمید متبسم، سرپرست گروه و نوازنده تار و سه تار، ساخته است. سالار عقیلی، خواننده ترانه‌های این آلبوم، گروه دستان را در یک تور اروپایی همراهی می‌کند. نوازندگان گروه دستان را حسين بهروزی‌‌نيا (بربط)، پژمان حدادی (تنبک، دايره)، سعيد فرج‌پوری (کمانچه) و بهنام سامانی (دف، دايره، دمام، کوزه ضربانگ و ضرب زورخانه) تشکیل می‌دهند. در تور اروپایی گروه دستان که تا اواخر ماه آوریل ادامه خواهد داشت، سه نوازنده میهمان نیز حضور دارند: رجيب چاکرابورتی (سارود)، پويا سرائی (سنتور) و رضا آبائی (قيچک). کاوه بهرامی درباره جزییات بیشتر این اجرا و سایر فعالیت‌های هنری گروه دستان با حمید متبسم گفت‌وگو کرده است.

دویچه وله: استاد متبسم، تور اروپایی شما در شهرهای مختلف آلمان مانند مونیخ، فرانکفورت، مونستر و در کشورهایی مانند سوئد و اتریش، در اوایل ماه آوریل آغاز می‏شود. لطفا در مورد جزییات این اجرا توضیح بدهید.

حمید متبسم: من از سال ۲۰۰۲ اثری را زیر عنوان "به نام گل‏ سرخ" در دست داشتم که روی اشعار شفیعی کدکنی، ادیب بزرگ معاصر، ساخته شده بود. این اثر بعد از سال‏ها کار و زحمتی که روی آن داشتم، سال گذشته در ایران در یک آلبوم ارائه شد و ظاهراً از اقبال خوبی هم برخوردار بود.

الان هم اولین تور این مجموعه را در اروپا برگزار می‏کنیم. برنامه را از سوم آوریل آغاز می‏کنیم. در این تور غیر از گروه دستان و خواننده‏ی اثر، سالار عقیلی، سه نوازنده‏ی میهمان نیز حضور دارند: پویا سرایی نوازنده‏ی سنتور، رضا آبایی نوازنده‏ی قیچک و آلتو و رجیب چاکرابورتی نوازنده‏ی سارود هندی نیز گروه را همراهی می‏کنند.

پس علت نام‏گذاری تور اروپایی‏تان تحت عنوان "به نام گل سرخ"، این است که اجرای شما بر اساس همان آلبومی است که سال گذشته منتشر شده بود.

دقیقاً همین‏طور است. ما در قسمتی از برنامه‏ بداهه‏نوازی خواهیم داشت که بخشی از آن به موسیقی خالص هندی، با حضور استاد هندی اختصاص دارد. در بخش دیگری هم فقط پنج نوازنده‏ی گروه دستان روی صحنه خواهند بود و بداهه‏نوازی می‏کنند. در قسمت دوم برنامه، مجموعه‏ی "به نام گل سرخ" را همان‏طور که در آلبوم ارائه شده است، اجرا خواهیم کرد.

علت استفاده‏تان از یک نوازنده‏ی هندی در این تور چه بوده است؟ با توجه به این که تمرکز شما تا کنون بیشتر روی موسیقی کلاسیک ایرانی بوده است، توجه این بار شما به موسیقی تلفیقی یا موسیقی هند علت خاصی دارد؟ یا به خاطر نوع آهنگ‏سازی این آلبوم بوده است؟

در درجه‏ی اول، اگر رنگ و بوی تازه‏ای در این اثر وجود دارد، [بخاطر آن است که] روی اشعار بدیع استاد شفیعی کدکنی متمرکز است. چون همان‏طور که در مقدمه‏ای که بر روی این آلبوم نوشته‏ام، اشاره کرده‏ام، اشعار ایشان مرز نمی‏شناسد و برای همه‏ی انسان‏ها است و رنگ و بوی ملی آن کم‏تر از رنگ و بوی جهانی‏اش است.

به همین دلیل و به خاطر این که حس این شعر را برسانم، در قسمتی از کار احساس کردم که رنگ تازه و بوی تازه‏ای احتیاج هست که فضای موسیقی سنتی ایران را بشکند و زبان آن زبان فراگیرتری شود. از این رو از این رنگ ساز هندی که به شکلی آشنا و فامیلی‏ با موسیقی ما دارد، استفاده کردم که دقیقاً به شکل یک شوک در یک لحظه‏ای وارد می‏شود که انتظار نمی‏رود و در واقع بیان‏گر حالت‏ها و احساس شعر شفیعی کدکنی است.

شما به تازگی کار و آهنگ‏سازی روی قطعه‏ای به نام "سیمرغ" را هم پس از نزدیک به چهار سال به پایان رسانده‏اید. ممکن است در مورد این اثر نیز توضیحی بدهید؟

در این‏جا و آن‏جا به عنوان اُپرت به این اثر اشاره شده است. اما اُپرت یک فرم موسیقی اروپایی است و برای این که بتوانیم قطعه‏ای را اُپرت بنامیم، شرط خاصی برای آن وجود دارد و آن هم به این شکل است که در اُپرت داستانی ارائه می‏شود و نقش هرکدام از پرسوناژهای این داستان را یک خواننده‏ ایفا می‏کند.

اما این اثر صد درصد اُپرت نیست. به خاطر این که شعر فردوسی، شعر روایتی است و از زبان یک راوی ارائه می‏شود. در نتیجه ساختار شعر به من آهنگ‏ساز اجازه نمی‏داد که اثر را صد درصد به شکل اپرت ارائه کنم.

البته نزدیک‏ترین فرم به این اثر در موسیقی اروپایی، همان اپرت است. اما اگر بخواهیم دنبال فرم برای "سیمرغ" بگردیم، بهتر است بگوییم که فرم سیمرغ مربوط به خودش است و آن را "قطعه‏ی سیمرغ" بنامیم تا "اُپرت سیمرغ".

این کار روی داستان زندگی زال از شاهنامه‏ی فردوسی ساخته شده که در شش بخش آهنگ‏سازی شده است. چون شعر فردوسی خیلی متنوع و رنگارنگ است، نیاز به آن بود که از سازهای بیشتری برای آن استفاده شود. در واقع می‏توان گفت که بزرگ‏ترین ارکستر سازهای ایرانی که تا به حال بوده است، در این مجموعه نقش خواهند داشت.

۴۰ نوازنده و خواننده در اجرای این اثر با ما همراه خواهند بود. یک خواننده‏ی سولیست داریم که همایون شجریان است و شش خواننده‏ی دیگر که سه خانم خط سوپرانو و شش آقا خط تنور را اجرا می‏کنند. سازها همه،‏ سازهای ایرانی هستند ولی در تعداد بیشتر؛ همان‏طور که در ارکسترهای بزرگ موسیقی کلاسیک اروپایی مرسوم است.

با چه انگیز‏ه‏ای سراغ شاهنامه رفتید؟

فکر می‏کنم خود شعر فردوسی به اندازه‏ی کافی در هر آهنگ‏سازی انگیزه ایجاد می‏کند. منتها پیچیدگی شعر فردوسی و این که توصیف برون است و نه توصیف درون، اجرای آن را مشکل می‏کند. شاعران معنوی‏پرداز زبان فارسی، مانند حافظ و مولانا همیشه از یک عشق آسمانی و خیالی صحبت می‏کنند و اشعارشان در کنار هم‏دیگر قابل اجرا است. اگر در آلبوم‏های موسیقی ایرانی دقت کنید، می‏بینید که مثلاً نام سه شاعر از یک دست مانند حافظ، سعدی و مولانا کنار هم‏دیگر قرار می‏گیرند. چون اشعار این شعرا این امکان را می‏دهند که در یک مجموعه در کنار هم‏دیگر بیایند. اما در شعر فردوسی شما حتی نمی‏توانید از این صفحه به صفحه‏ی دیگر شاهنامه بپرید. به خاطر این که زنجیر داستان را از دست می‏دهید.

آرزوی من بود که این جسارت و توانایی را پیدا کنم که بتوانم روی شعر فردوسی کار کنم. علت این که ساختن این اثر یک ساعته این همه زمان برده، این است که من در مقابل عظمت فردوسی سعی داشتم کاری را ارائه بدهم که هماهنگ و در خور این اشعار باشد.

حال این کار تمام شده است و قضاوت آن را باید برعهده‏ی شنوندگان اثر گذاشت که امیدوارم بتوانیم در آینده آن را اجرا کنیم و به گوش تمام فارسی‏زبانان و هم‏چنین غیرایرانیان هم برسانیم، زیرا فردوسی به عنوان یک شاعر حماسه‏سرا، بزرگ‏ترین حماسه‏سرای جهان است و در فرهنگ‏های دیگر، در فرهنگ یونان و آلمان هم که اشعار و داستان‏های حماسی وجود دارد، هیچ‏کدام به عظمت و وسعت فردوسی و شاهنامه نیستند.

چه برنامه‏ای برای اجرای این قطعه دارید؟ آیا مکان اجرا و نوازنده‏ها مشخص شده‏اند؟

نوازنده‏ها کاملا مشخص شده‏اند. نام همه‏ی نوازنده‏ها و زندگی‏نامه‏شان در وب‏سایت سیمرغ آمده است. در مورد برنامه‏ی اجرایی نیز اول باید بگویم امیدوارم بتوانیم اجرا کنیم، چون پروژه‏ای به این عظمت، نیاز به سازماندهی خیلی پیچیده و مخارج خیلی سنگینی دارد که باید ببینیم در آینده چقدر موفق خواهیم شد.

ولی تیم ما تمام تلاش‏اش را می‏کند که این اثر را روی صحنه بیاورد. قصدمان این است که این تابستان در ایران و آرزوی‏مان این است که اولین اجرا را در شهر طوس، در کنار مقبره‏ی فردوسی داشته باشیم. امیدواریم در اکتبر سال ۲۰۱۱ در اروپا و در بهار ۲۰۱۲ در آمریکای شمالی نیز این اثر را روی صحنه ببریم.

در ارتباط با ترکیب گروه سیمرغ، از همایون شجریان به عنوان تک‏خوان گروه نام بردید. علت انتخاب‏تان چه بود؟ چرا مثلا از سالار عقیلی که در همین تور اروپایی نیز شما را همراهی می‏کند، استفاده نکردید؟ آیا ویژگی خاصی در انتخاب همایون شجریان مدنظرتان بوده است؟

بله، ویژگی همایون شجریان در وسعت صدا و نت‏های بالایی است که می‏تواند بخواند. چون خواننده‏ها به دسته‏های مختلف در وسعت صوتی تقسیم می‏شوند و این البته دلیل بر خوبی یا بدی نیست. بلکه امکانات صوتی است که در حنجره‏ی انسان وجود دارد و هر کسی در منطقه‏ای می‏تواند بخواند. همان‏قدر که صداهای بم در موسیقی لازم هست، به صدای زیر هم احتیاج هست.

ولی صدای همایون شجریان برای خواندن نت‏های بالا آمادگی بسیار زیادی دارد. به علاوه‏ی این که همایون شجریان یکی از بهترین خواننده‏های حال حاضر است. البته کسان دیگری را هم که شما نام بردید، همین‏طور. اما برای این اثر، به خاطر این که در آن نت‏های خیلی بالایی برای خواننده‏ی سولیست نوشته شده، همایون شجریان مناسب‏ترین خواننده است.

مصاحبه گر: کاوه بهرامی

تحریریه: کیواندخت قهاری

برای شنیدن گفت و گو با حمید متبسم بر روی لینک پایین صفحه کلیک کنید