عیسی کلانتری، رئیس جدید سازمان حفاظت محیط زیست، در نخستین نشست خبری‌اش که روز دوشنبه (۱۳ شهریور / ۴ سپتامبر) در تهران برگزار شد به مسائل و چالش‌های گوناگون زیست‌محیطی در ایران پرداخت و در عین حال بیش از هر چیز بر بحرانی بودن مسئله آب در ایران تاکید کرد.
معاون رئیس جمهور ایران گفت: «نباید مسایل کلی و مهم مانند آب را فدای مسایل جزیی مانند حفاظت از یوزپلنگ کرد.» اشاره او به انتقادهایی است که در آستانه روز ملی یوزپلنگ (۹ شهریور) به‌خصوص در شبکه‌های اجتماعی به او و سازمان حفاظت محیط زیست شده که چرا برای حفظ بقای یوزپلنگ‌های ایرانی نتوانسته‌اند کاری کنند.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
کلانتری که سه هفته پیش کارش را به عنوان جانشین معصومه ابتکار آغاز کرده در نشست خبری خودش هشدار داد: «۷۰ درصد مشکلات کشور از آب است و اگر این روند ادامه یابد کشور با خطر خشکسالی و نابودی مواجه می‌شود.»
او ضمن اشاره به اینکه سازمان حفاظت محیط زیست در گذشته بیش از هر چیز به موضوع هوا می‌پرداخته، برنامه کاری خود را چنین اعلام کرد: «۷۰ درصد وقت خود را در سازمان محیط زیست به مقوله آب اختصاص خواهم داد زیرا اگر مصرف آب کم نشود، کشور نابود می‌شود.»
به گزارش ایرنا، عیسی کلانتری همچنین گفت که اگر مصرف آب در کشور کم نشود، "تمدن هشت هزار ساله ایران نابود خواهد شد".
در حال حاضر با کاهش مداوم آب‌های زیرزمینی در ایران و گسترش خشکسالی، اهالی بسیاری از مناطق ایران محروم از آب آشامیدنی هستند. با کاهش آب رودخانه‌ها و آلودگی آنها در برخی مناطق، از سطح زمین‌های کشاورزی نیز کاسته شده و بحران معیشتی پدید آمده است. در مواردی درگیری میان خود مردم یا میان آنان وماموران پلیس بر سر آب رخ داده است.
-
بحران آب در ایران؛ عکس‌هایی گویا، اقداماتی ناکافی
سندی به نام جرگلان
جرگلان منطقهای است در خراسان شمالی. منطقهای که پرده از ابعاد بحران آب در کشور بر می‌گیرد. نه تنها کشاورزی در این منطقه در اثر کم‌آبی شدیدا آسیب دیده است، بلکه حتی اهالی این منطقه به آب آشامیدنی نیز دسترسی ندارند.
-
بحران آب در ایران؛ عکس‌هایی گویا، اقداماتی ناکافی
راهی طولانی برای حمل آب
منطقه جرگلان ۳۵ روستا را در بر می‌گیرد. همه روستاهای این منطقه با مشکل کم آبی روبه‌رو هستند. وظیفه تهیه آب آشامیدنی به یک وظیفه عمومی بدل شده است. برای تهیه آب باید راهی نسبتا طولانی طی کرد.
-
بحران آب در ایران؛ عکس‌هایی گویا، اقداماتی ناکافی
بحران آب
عکسی که نیازی به توضیح ندارد. کمبود آب و بحران ناشی از آن به یکی از معضلات اجتماعی ایران بدل شده است.
-
بحران آب در ایران؛ عکس‌هایی گویا، اقداماتی ناکافی
در انتظار آب
آب آشامیدنی این منطقه توسط تانکرها تامین می‌شود. تانکرهایی که یک بار در هفته گذرشان به این منطقه می‌افتد. گاهی اتفاق می‌افتد که در آمدن تانکر آب وقفه ایجاد می‌شود و مردم برای دسترسی به چند لیتر آب آشامیدنی باید دو هفته منتظر بمانند.
-
بحران آب در ایران؛ عکس‌هایی گویا، اقداماتی ناکافی
پیشرفت خشکسالی
خشکسالی در منطقه جرگلان سال به سال در حال پیشرفت است. بحران کم آبی و عدم دسترسی به آب آشامیدنی یکی از مشکلات بزرگ مردم این منطقه است. چندی پیش، علاءالدین بروجردی از اعضای کمیسیون امنیت ملی مجلس از پدیده بحران کم آبی در خراسان سخن گفته بود.
-
بحران آب در ایران؛ عکس‌هایی گویا، اقداماتی ناکافی
بحران آب به‌مثابه یک بحران امنیتی
علاءالدین بروجردی نسبت به حاد بودن وضعیت حاکم بر آبرسانی در کشور به مسئولان هشدار داده بود. او که از اعضای کمیسیون امنیت ملی مجلس است به خبرنگار ایسنا گفته بود: «بحران آب عملا وارد مقوله امنیتی شده است و ما ناگزیر شدیم در کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی کمیته امنیت آب را تشکیل دهیم، با این وجود در بسیاری از رودخانه‌های کشور فاضلاب وارد آب می‌شود و آب سالم را از بین می‌برد.»
-
بحران آب در ایران؛ عکس‌هایی گویا، اقداماتی ناکافی
رودخانه‌های چندیر و اترک
به موازات گسترش خشکسالی، آب‌های دو رودخانه چندیر و اترک نیز به طور مداوم کاهش می‌یابد. کاهش آب این دو رودخانه تاثیری قابل ملاحظه بر سطح زمین‌های کشاورزی در این منطقه داشته است. به این ترتیب، بحران آب در جرگلان به موازات بحران امنیتی، بدل به بحران معیشتی نیز شده است.
-
بحران آب در ایران؛ عکس‌هایی گویا، اقداماتی ناکافی
بحران آب در خراسان شمالی و رضوی
بحران آب در ایران، بحرانی فراگیر است. به‌موازات گسترش خشکسالی و کاهش سطح آب رودخانه‌ها، موضوع آلودگی آب رودخانه‌ها نیز بر دامنه این بحران می‌افزاید. در اثر ورود آلاینده‌ها، وضعیت رودخانه کشف‌رود نیز بسیار بحرانی شده است. بحران به حدی است که مسئولان کارگروهی به نام "نجات کشف‌رود" راه اندازی کرده‌اند.
-
بحران آب در ایران؛ عکس‌هایی گویا، اقداماتی ناکافی
پس‌ماندها و آلاینده‌ها
در حاشیه شهرهای بزرگ تراکم جمعیتی زیادی ایجاد می‌شود. مدیریت نامناسب برای انتقال فاضلاب و جمع‌آوری زباله‌های شهری بنا بر قاعده برنامه‌ای ندارند. از این رو بسیاری از این آلاینده‌ها یا در پیرامون کلان‌شهرها کوه‌های زباله را پدید می‌آورند، یا وارد بستر و حریم رودها می‌شوند.
-
بحران آب در ایران؛ عکس‌هایی گویا، اقداماتی ناکافی
جنبه‌های امنیتی بحران آب
شهرداری کلان‌شهرها به جای چاره‌جویی برای مقابله با معضل آلاینده‌ها و زباله‌ها معمولا ماموران خود را به حاشیه شهرها می‌فرستد تا با برچیدن حصیرآبادها و کپرنشین‌ها مشکل را "حل" کنند. به عنوان نمونه در جریان "پاک‌سازی" و "بازپس‌گیری" حریم کشف‌رود در خراسان، درگیری‌های شدیدی میان کارگران شرکت آب و حاشیه‌نشینان روی داد که منجر به دخالت ماموران انتظامی شد.
-
بحران آب در ایران؛ عکس‌هایی گویا، اقداماتی ناکافی
«مشکل حاشیه‌نشینان هستند»
علاءالدین بروجردی، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس به جای نشان دادن آدرس صحیح مشکل در حاشیه شهرها، حاشیه‌نشینان را مسئول نابسامانی‌ها معرفی می‌کند. بروجردی: «مردم این مناطق افرادی هستند که برای کسب درآمد و ادامه زندگی‌شان در این مناطق سکونت می‌کنند، اما این کج‌راهه است و هم به خودشان ضرر می‌زنند، هم به مردم ضرر می‌زنند و هم مشکلات فراوانی درست می‌کنند.»
-
بحران آب در ایران؛ عکس‌هایی گویا، اقداماتی ناکافی
از خراسان تا خوزستان، از مازندران تا بلوچستان
عکس‌های تکاندهنده منطقه جرگلان بازتاب گوشه‌ای از مشکل است. بحران آب که دربرگیرنده دو پدیده کم‌آبی و بی‌آبی است، تقریبا به همه کشور مربوط می‌شود. در تیرماه سال جاری به عنوان نمونه ساکنان روستای جغتای سبزوار با نیروهای انتظامی درگیر شدند که منجر به کشته شدن یک نفر و زخمی شدن ۱۲ نفر گشت. موضوع این درگیری، حفر یک چاه آب بود!
مقامات جمهوری اسلامی از بحران آب به عنوان مسئله امنیتی نام می‌برند. علاءالدین بروجردی، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس، در تیر گذشته از بی‌توجهی به کمبود آب در کشور طی سال‌های گذشته انتقاد کرد و گفت: «بحران آب عملا وارد مقوله امنیتی شده است و ما ناگزیر شدیم در کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی کمیته امنیت آب را تشکیل دهیم، با این وجود در بسیاری از رودخانه‌های کشور فاضلاب وارد آب می‌شود و آب سالم را از بین می‌برد.»
عیسی کلانتری نیز در مراسم معارفه خود در ۲۳ مرداد از "رفتارها و سیاست‌های احساسی" در دهه‌های ۱۳۶۰ و ۱۳۷۰ انتقاد کرده و گفته بود: «در دوره‌ای به خاطر تولید چند تُن گندم اضافی منابع آب و خاک از بین رفت. در حقیقت با سیاست‌های احساساتی، منابع پایدار محیط زیست را از دست دادیم و امروز دچار گرفتاری‌های متعدد در این حوزه هستیم.»
کلانتری خود از سال ۱۳۶۸ تا ۱۳۸۱ وزیر کشاورزی و در نتیجه همراه با دیگر سیاستگذاران آن دوران مسئول برنامه‌ریزی‌ها و فعالیت‌های عرصه کشاورزی بود.
مسئله آب همچنین مورد توجه سیاستمداران در سطح بین‌المللی است؛ چنانچه کلاودیا روت، نایب رئیس مجلس نمایندگان آلمان از حزب سبزها، در ژوئن گذشته نسبت به خطر "جنگ آب در خاورمیانه" هشدار داد. او به تبدیل شدن مسئله آب به یکی از معضلات اساسی در ایران نیز اشاره کرد و گفت که اگر کشورهای همسایه در این منطقه نتوانند با هم بر سر رودخانه‌ها و سدها تعامل داشته باشند، منازعات تازه محتمل خواهد بود.
لزوم استفاده از کارشناسان و افزایش آگاهی مردم
عیسی کلانتری در نشست مطبوعاتی خودش، بودجه سازمان محیط زیست را کم خواند و گفت "این در حالی است که از این سازمان انتظارات بزرگ هم دارند". او به لزوم استفاده از کارشناسان و مراکز علمی برای حل بحران آب و دیگر موضوع‌های محیط زیستی، چون آلودگی هوا و گرد و غبار، تاکید کرد و گفت که طبیعی است به تنهایی نمی‌تواند درباره همه موضوعاتی اظهار نظر کند که سازمان حفاظت محیط زیست باید بدان بپردازد.
کلانتری همچنین گفت که در حفظ محیط زیست همکاری و همراهی مردم بسیار مهم است و "این امر نیازمند افزایش آگاهی عمومی است تا شهروندان با حق شهروندی خود آشنا شوند". رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در این رابطه بر نقش رسانه‌ها در افزایش آگاهی عمومی تاکید کرد.
-
تهران؛ "چنارستان" دیروز و "چمن‌ستان" امروز
زمانی در توصیف تهران گفته بودند که این شهر "قریه‌ای بد آب و هوا" است که "تابستان‌هایی گرم" دارد. در این قریه تنها پناه ساکنان برای فرار از گرما در چله تابستان، درختان چناری بود که جزو پوشش طبیعی بومی تهران به شمار می‌رفتند. چنارهای تهران چنان ارج و قربی داشتند که برخی نظیر چنار عباسعلی، چنار پنجعلی و چنار قریه بریانک حتی به زیارتگاه تبدیل شده بودند.
-
تهران؛ "چنارستان" دیروز و "چمن‌ستان" امروز
روایت می‌کنند رضا شاه چنان عشقی به چنارهای خیابان پهلوی (ولی‌عصر) داشت که شخصا فرمان مشخصی برای نگهداری و آبیاری آنان داده بود. چنارهای این خیابان که جزو میراث طبیعی شهری تهران به حساب می‌آیند، در این سال‌ها چنان قربانی بی‌مهری و کم‌توجهی شدهاند که یکی پس از دیگری پوک شدهاند و از آن همه درختان کهن‌سال سربلند اینک تنها تنه‌های قطع‌شده‌شان باقی مانده که شهروندان تهرانی با دیدنشان آه حسرت سر دهند.
-
تهران؛ "چنارستان" دیروز و "چمن‌ستان" امروز
تهرانِ "چنارستان" دیروز چند سالی می‌شود که بیشتر به یک "چمن‌ستان" تبدیل شده است. چمن‌کاری در پایتخت به رغم بحران هشداردهنده‌ی آب و خشکسالی در سال‌های گذشته با جدیت توسط شهرداری تهران انجام شد؛ کاری که هنوز هم به رغم انتقادات وسیع کارشناسان محیط زیست ادامه دارد.
-
تهران؛ "چنارستان" دیروز و "چمن‌ستان" امروز
کاشت و نگهداری چمن به هزینه زیاد و منابع آبی فراوان نیاز دارد. پرویز کردوانی که به او پدر جغرافیای ایران لقب داده‌اند، در مصاحبه‌ای گفته بود: «چمن برخلاف درخت نه تنها قدرت تصفيه هوای آلوده شهرها را ندارد، بلكه چمن كه دارای هزينه زياد و نيازمند آب فراوان است، تبديل به زباله می‌شود.»
-
تهران؛ "چنارستان" دیروز و "چمن‌ستان" امروز
محمد ابراهیم باستانی پاریزی، تاریخ‌دان و پژوهشگر فقید پرآوازه، حدود ۵۰ سال پیش در مقاله‌ای که در مجله یغما به چاپ رسید، نوشت: «اصولا چمن گیاه پرخرجی است، هر متر مربع آن مبالغ زیادی خرج بر می‌دارد. در کشورهای خشک شرقی که قطره قطره آب را به زحمت از آسمان پایین می‌کشند و از چاه بالا می‌آورند و در لوله‌ها راه می‌اندازند، مصرف روزانه آن برای چمن‌کاری یک نوع اسراف و ولخرجی است.»
-
تهران؛ "چنارستان" دیروز و "چمن‌ستان" امروز
باستانی پاریزی در مقاله خود توصیه کرده بود: «باید درخت کاشت، زیرا در برابر آفتاب سوزان بی‌انتهایی که سالی اقلا ده ماه بی‌امان می‌تابد احتیاج به سایه داریم. شاید متوجه نشده باشید که در دشت‌های بی‌کران، یک تک درخت چگونه جان مسافران را نجات می‌بخشد و چه همایون است درختی که بتوان ساعتی در سایه آن رخت برد.» به گفته او با آبی که صرف چمن می‌شود، اگر صرف درخت می‌شد، "همه اطراف شهرها را می‌شد جنگل کاشت."
-
تهران؛ "چنارستان" دیروز و "چمن‌ستان" امروز
ایالت کالیفرنیای آمریکا که با خشکسالی دست و پنجه نرم می‌کند، از سال‌ها پیش قوانین سفت و سختی را برای چمن‌کاری خانه‌های مسکونی و دفاتر تجاری وضع کرده است. در چارچوب طرح‌هایی مثال‌زدنی، مردم از جمله به کاشت گیاهانی که به مصرف آب کمتری نیاز دارند یا چمن مصنوعی تشویق شدند.
-
تهران؛ "چنارستان" دیروز و "چمن‌ستان" امروز
معضل چمن‌کاری به تهران ختم نمی‌شود. در بسیاری از شهرهای کشور نیز به رغم خشکسالی هشداردهنده همچنان چمن در زیباسازی شهری به کار برده می‌شود. برای آبیاری هر مترمربع چمن در تهران به ۹ لیتر آب نیاز است. با اینکه چند سال پیش بخشنامه‌ای مبنی بر ممنوعیت چمن‌کاری به شهرداری‌های تهران ابلاغ شد، اما کاشت چمن در پروژه‌های جدید شهری نظیر شهر آفتاب یا باغ کتاب ادامه دارد.
-
تهران؛ "چنارستان" دیروز و "چمن‌ستان" امروز
شهرداری منطقه ۷ تهران سال گذشته اعلام کرد که به جای چمن، ۲ هزار متر مربع گیاهان مقاوم در برابر کم‌آبی کاشته است. به گفته یک مقام مسئول میزان چمن‌کاری در این منطقه ۱۵ هزار هکتار بوده است. قرار است در عرض ۵ سال از وسعت چمن‌ها در این منطقه (به جز بوستان‌ها) کم شود و به جای آن گیاهان مقاوم در برابر کم‌آبی نظیر زرشک یا ابری نقره‌ای کاشته شود.
-
تهران؛ "چنارستان" دیروز و "چمن‌ستان" امروز
چند صد سال پیش ایرانی‌ها با باغ‌های دلگشای خود در شیراز، کرمان یا یزد جهانگردان اروپایی را دوچندان شیفته معماری سنتی خود کردند. در هیچ گوشه از این باغ‌ها خبری از چمن نبود و به جای آن درختان بودند که با سایه‌های بلند خود فرصت استراحت را برای مردمان خسته و هلاک از گرما فراهم می‌کردند.
