چرا کار کودکان خیابان جرم تلقی می‌شود؟
۱۳۹۵ آذر ۱۲, جمعه
خبرگزاری ایسنا، روز جمعه ۱۲ آذر به نقل از فرماندار تهران از جمع‌آوری ۳۰۰۰ کودک متکدی از سطح شهر خبر داد و نوشت: «۱۰۰ کودک از این میان به بهزیستی شهرستان تهران تحویل داده شده‌اند و ۲۰۰۰ نفر از این عده اتباع سایر کشورها هستند.»
اقدام یاد شده در چارچوب "طرح جمع‌آوری و ساماندهی متکدیان" انجام گرفته است. عیسی فرهادی یک هفته پیشتر نیز اعلام کرده بود که بیش از ۶هزار نفر از متکدیان بالای ۱۵ سال جمع‌آوری شده‌اند و حدود ۱۸۰۰ نفر دیگر نیز که زیر ۱۵ سال دارند، در حال شناسایی هستند. او همکاری با شهرداری در این زمینه را عالی توصیف کرده بود.
این طرح تعریفی از واژه متکدی ارائه نداده و بین دستفروشی، کار در خیابان و یا گدایی تفکیکی قائل نشده است. ظاهرا مبنای اقدام اخیر در تهران، قانون ساماندهی کودکان کار و خیابان است.
جاوید سبحانی، پژوهشگر و فعال حقوق کودکان به دویچه‌وله می‌گوید: «رویکرد مشخصی در این حوزه وجود ندارد؛ یا جرم‌انگاری می‌کنند یا تنبیه. این بچه‌ها را تهدید کننده نظم اجتماعی و مخل مبلمان شهری می‌دانند. در حالی که باید توجه شود که چرا آنها در خیابان هستند.»
سبحانی معتقد است که ادبیاتی چون "جمع‌آوری"، شایسته شان انسانی کسانی نیست که تحت شرایط تبعیض آمیز اقتصادی و برای معاش به خیابان رانده شده‌اند: «۹۰درصد اینها بچه‌های کار و خیابان هستند. خاستگاه اکثر این بچه‌ها مناطق حاشیه‌‌ای اطراف تهران است. ما ۱۱ میلیون حاشیه‌نشین داریم که محصول رانده شدن مردم از چرخه توسعه در دهه‌های قبل هستند. به خاطر بحران زیست محیطی و رکود تولید، جمعیتی از نواحی مرکزی و شرقی به تهران و کرج و کلان‌شهرها سرازیر شده است.»
سرریز مشکلات به پایتخت
فرماندار تهران آسیب‌های اجتماعی در پایتخت را نماد آسیب‌های اجتماعی کل کشور خوانده و می‌گوید: «موضوع متکدیان، معتادان، کودکان کار و مهاجران مورد توجه جدی قرار گرفته اما این معضلات سرریز سایر شهرستان‌ها به تهران است.»
عیسی فرهادی هم‌زمان عنوان کرده که یک سری متکدی در قالب دستفروش در سطح شهر حضور دارند که لازم است برنامه مشخصی برای ساماندهی آنها تدوین شود.
جاوید سبحانی می‌گوید به خاطر روند صنعت زدایی، اقتصاد خرده کالایی شکل گرفته و اجناس این اقتصاد خرده کالایی، شبکه‌ای برای توزیع می‌خواهد که همین دستفروشها و بچه‌های خیابان هستند.
فرماندار تهران ابراز امیدواری کرده که مردم به نهادهای ذیربط کمک کنند تا کودکان متکدی شناسایی و جمع‌آوری شوند: «البته نباید فراموش کنیم که جمع آوری کودکان زیر ۱۵ سال کار سختی است چرا که باید مراقب باشیم آسیبی به آنها وارد نشود و ترس در وجودشان رخنه نکند و خدای نکرده تحقیر نشوند.»
اما آیا گرفتن و تحویل دادن این کودکان به بهزیستی با کمک نیروی انتظامی یا ماموران شهرداری، هیچ هزینه روحی و روانی برای آنها ندارد؟ اساسا این‌گونه اقدام‌ها، علت عینی دستفروشی یا کار در خیابان از بین می‌برد؟
سبحانی معتقد است که هدف شهرداری و نهادهای دیگر از این اقدام، درست کردن مبلمان شهری و ظاهر قضیه است: «در تجربیات جهانی ما رویکرد حمایتی داریم. شهروندان را می‌ترسانند که این بچه‌ها در شبکه‌های تبهکاری سازماندهی شده‌اند. یک مسئله اجتماعی را به موضوعی کیفری تبدیل کرده‌اند.»
پاک کردن صورت مسئله
طبق شرح وظایف، بهزیستی در قبال نگاهداری کودکانی تعهد دارد که بدسرپرست یا بی‌سرپرست هستند. ضمنا بهزیستی تهران، ظرفیت نگاهداری تنها ۲۰۰ کودک را دارد اما ۱۰۰ نفر از متکدیان جمع‌آوری شده را به این سازمان تحویل داده‌اند.
سبحانی می‌گوید: «۹۰ درصد این بچه‌ها خانواده دارند و پس از کار به خانه بر می‌گردند. گاهی اوقات بچه‌ها آنقدر می‌ترسند که حتی نمی‌توانند بیان کنند کس و کارشان کیست و کجا زندگی می‌کنند. در بهزیستی دچار تشویش و اضطراب شدید می‌شوند و پس از مدتی دوباره رهایشان می‌کنند.»
این فعال حقوق کودک یاداوری می‌کند که دلیل بالا بودن افغان‌ها در در میان دستفروشها و کودکان کار و خیابان، رکود شدیدی است که در بخش مسکن جریان دارد: «بخش بزرگی از بزرگسالان افغان در بخش ساخت و ساز کار می‌کردند و از وقتی اینها به خاطر رکود این بازار بیکار شده‌اند، بچه‌هایشان را به خیابان‌ها فرستاده‌اند.»
عیسی فرهادی، فرماندار تهران گفته است دستگاه قضایی در خصوص جمع آوری کودکان متکدی حساسیت زیادی دارد و با بروز هرگونه آسیب در جریان جمع آوری آنها به ویژه حضور نیروی انتظامی در این امر مخالف است.
با این همه، عنوان شده که قوه قضاییه برای طرح مزبور در سه منطقه تهران به عنوان طرح پایلوت موافقت کرده است. به نظر می‌رسد علاوه بر پاک کردن صورت مسئله این آسیب اجتماعی، کودکان کار مستمسک اجرای آزمایشی برخی طرح‌ها قرار گرفته‌اند.