چرا اشک می‌ریزیم؟

برخی از ما به آسانی اشک‌های‌مان جاری می‌شود. کوچک‌ترین مناسبتی کافی است تا گریه کنیم و اشک چهره‌مان را بپوشاند و از فرط گریه چشم‌های‌مان قرمز شود. هر کس شیوه خود را در گریه کردن دارد، بعضی‌ها موقع گریه هق‌هق می‌کنند و بعضی دیگر در سکوت اشک می‌ریزند.

ماده‌ای که اشک از آن ساخته شده

مایع اشک را غدد اشکی تولید می‌کنند. این غده میان پلک فوقانی و کره چشم قرار گرفته است. اشک مثل یک لایه نازک چشم را می‌پوشاند. وقتی که مایع زیادی ترشح شد، ظرف چشم لبریز می‌شود و قطره‌های اشک از چشم خارج می‌شوند و روی گونه‌ها می‌غلتند و گاه به چانه‌هم می‌رسند.‌ تفاوتی نمی‌کند چه چیز دلیل جاری شدن چنین آبشاری باشد.

عنصر اصلی سازنده اشک آب است. پروتئین‌ها، آنزیم‌ها و موادی که حاوی نیتروژن هستند به آن اضافه می‌شوند.  اشک شامل ۹ درصد نمک است و برای همین هم مزه شور دارد. اما بسته به اینکه ریزش اشک به دلیل سوگواری یا درد عشق یا شادی باشد ترکیب آن هم تغییر می‌کند.

اشک‌های پایه‌ای

بدن ما نه تنها موقع گریه کردن بلکه همیشه اشک تولید می‌کند، وگرنه چشم‌های‌مان خشک می‌شوند. بسیاری از ما این تجربه را داریم که در محیط هایی که هستیم هوا بسیار خشک است. غده‌های اشکی کاری می‌کنند که چشم‌های ما رطوبت کافی داشته باشند. مایع اشکی چشم‌های ما را در برابر ذرات گرد و غبار حفاظت می‌کند و آن‌ها را از چشم به بیرون دفع می‌کند و پلک برهم زدن دائم مثل شیشه پاک‌کن عمل می‌کند. این اشک‌ها را "اشک‌های پایه‌ای" می‌نامیم. بنابراین مایع اشکی تنها برای این نیست که احساساتمان را بیرون بریزیم.

اشک‌های انعکاسی

معروف است هنرپیشه‌هایی که می‌خواهند صحنه‌ای غمگین را بازی کنند پیازی را زیر بینی‌شان نگه می‌دارند. توضیح علمی این پدیده این است که پیاز باعث آزاد شدن آنزیمی،‌اسید آمینه‌ای حاوی گوگرد می‌شود که اشک را جاری می‌کند.

برای جلوگیری از اشک ریختن موقع خرد کردن پیاز توصیه‌های مختلفی می‌شود: برای مثال گذاشتن عینک غواصی، خرد کردن پیاز زیر آب جاری، باز کردن در و پنجره آشپزخانه یا خواهش از کسی که از عدسک یا لنز تماسی استفاده می‌کند برای اینکه این کار شاق را انجام بدهد. عدسک در اینجا مثل سدی در برابر ماده تحریک کننده عمل می‌کند و نمی‌گذارد که این ماده به قرنیه چشم برسد.

اشک‌های احساسی

اشک ریختن از سر غم یا شادی برای همه ما پدیده‌ای آشناست. یک بخش مغز ما مسئول احساسات است. این بخش سیستم لیمبیک (دستگاه کناره‌ای یا سامانه عصبی احساسی) و بخصوص هیپوتالاموس است. سیستم لیمبیک با دستگاه عصبی خودگردان مرتبط است که ما نمی‌توانیم ان را کنترل یا هدایت کنیم. احساسات باعث تحریک این سیستم عصبی می‌شوند که آن هم جایی را فعال می‌کند که اشک تولید می‌کند.

بنابراین اشک‌های احساسی بر اثر تاثیر احساسات بر دستگاه عصبی خودگردان تولید می‌شوند. این اشک‌های احساسی حاوی پروتئین بسیار بیشتری نسبت به اشک‌های واکنشی هستند. بر اساس پژوهش یک انستیتوی چشم‌پزشکی آلمانی ریختن اشک نزد زنان شش دقیقه طول می‌کشد. در مورد مردها دو تا چهار دقیقه لازم است تا فازی که در آن اشک زیادی جاری می‌شود پایان یابد.

اشک زیر ذره‌بین

عکاس آمریکایی، روز- لین فیشر، زیر میکروسکوپ از اشک عکس گرفته است. بسته به اینکه علت ریخته شدن اشک‌ها چه بوده شکل آن‌ها با هم فرق می‌کند. از دست دادن کسی یا چیزی، احساس راحتی پس از تحمل فشار زیاد، شادی یا خرد کردن پیاز.

برای دیدن این تفاوت، قطره اشک ۱۰۰ تا ۴۰۰ برابر بزرگتر شده است. اشک‌ها نه تنها با هم به لحاظ شکل تفاوت دارند بلکه ترکیبات‌شان هم متفاوت است. همان طور که گفته شد اشک‌هایی که از سر احساسات جاری شده‌اند دارای پروتئین بیشتری هستند.

حیوانات هم گریه می‌کنند؟

پژوهشگران در این باره که آیا حیوانات هم گریه می‌کنند و با آن احساسات‌شان را نشان می‌دهند با یکدیگر هم‌نظر نیستند. برخی محققان معتقدند که حیوانات هم می‌توانند احساسات‌شان را نشان دهند. این پژوهشگران بر این باورند که برای نمونه فیلی که یکی از هم‌گونه‌هایش را از دست داده سوگوار می‌شود و گریه می‌کند.

بیشتر پژوهشگران بر این نظرند که تنها انسان گریه می‌کند. اشک تمساح واقعا وجود دارد. اما حیوانات بدین دلیل گریه نمی‌کنند که احساسات‌شان آنان را به گریه وامی‌دارد. آنها در مورد تمساح می‌گویند که تمساح صاحب یک پلک سوم است که در آن ترشحات زیادی جمع و متناسب با آن از چشم این جانور خارج می‌شود.

اصطلاح "اشک تمساح ریختن" که اصطلاحی مشترک در چند زبان و فرهنگ دنیاست برای بیان کنایه‌آمیز تاسف‌ها و اشک‌های دروغین است.

گفته می‌شود که پیشینه این اصطلاح به باوری برمی‌گردد که می‌گوید "غذا و خوراک تمساح به وسیله اشک چشم تأمین می‌شود. بدین طریق که تمساح هنگام گرسنگی به ساحل می‌رود و مانند جسدی بی‌جان ساعت‌ها روی شکم دراز می‌کشد. در این موقع اشک او که لزج و مسموم‌کننده است از چشمانش خارج می‌شود و حیوانات و حشرات به طمع تغذیه روی آن می‌نشینند. نشستن همان و طعمه تمساح شدن همان". و بنابراین گریه می‌تواند "دروغین" هم باشد.