"مردم ایران تنها نیستند" • سیاست از نگاه هنرمند الجزایری

"خلیل"، نام مستعار گرافیست پروژه‌ی " انتخابات ایران" در رسانه "دویچه وله" است. این هنرمند پیش از تهیه‌ی این پروژه، با یک بلاگر ایرانی ـ آمریکایی به نام "امیر" در مصور کردن کتابی با عنوان "بهشت زهرا" همکاری داشته است.

کتاب یادشده که ابتدا در سال ۲۰۱۰ در انتشاراتی "فرست سکند" آمریکا در دنیای مجازی منتشر شد، چندی است که به صورت چاپی و به ۱۶ زبان به بازار آمده و با استقبال خوانندگان روبرو شده است.

"خلیل" به نقل از گزارش نیویورک تایمز، می‌گوید که رمان "بهشت زهرا" در بازار سیاه ایران نیز خرید و فروش می‌شود: «ما از این بابت خیلی خوشحالیم. چون ما این کتاب را تنها برای این ننوشتیم که جهان را از شرایط اسف‌بار حاکم بر ایران باخبر کنیم، بلکه می‌خواستیم به مردم ایران هم نشان دهیم که بسیاری از جهانیان با آنان احساس همبستگی دارند و تنها نیستند.»

الهام از سرنوشتی واقعی

"بهشت زهرا" داستان پسری را روایت می‌کند که به همراه مادر خود، برادر گمشده‌اش را جستجو می‌کند؛ برادری که در جریان دستگیری‌های گسترده‌ی تظاهرکنندگان پس از انتخابات ریاست ‌جمهوری سال ۱۳۸۸ در ایران، ناگهان ناپدید می‌شود. نویسنده ـ بلاگر این رمان مصور گفته است که از‌ داستان واقعی دستگیری، شکنجه و کشته ‌شدن سهراب اعرابی الهام‌ گرفته است.

"بهشت زهرا"، با وجود داستان تکان‌دهنده‌ی این برادر گمشده که سرانجام قربانی خشونت بی‌پایان ماموران شکنجه جمهوری اسلامی می‌شود، خالی از لغزش‌های تصویری و موضعی نیست. به عنوان مثال در صحنه‌های خیابانی دیده می‌شود که فرمان خودروها در سمت راست اتومبیل قرار دارد و رانندگان در سمت چپ خیابان می‌رانند. نویسنده‌ در پرداخت برخی از شخصیت‌ها نیز، ویژگی‌های بارز نسل‌های گوناگون را نادیده گرفته است. به عنوان مثال، شخصیت مادر این رمان مصور که زنی مسن‌، مذهبی و نماز‌خوان است، از هواداران سرسخت هم‌جنس‌گرایی است و عدم تایید آن را "مخالفت با عشق"‌ می‌داند.

گفت‌وگوی دویچه وله با گرافیست

گرافیست‌ها و نویسندگان رمان مصور، به‌طور معمول به دستمایه‌های ساده، روزمره و کمتر اجتماعی ـ انتقادی پرداخته‌اند. به نظر خلیل ولی، رمان مصور ظرفیت القای "پیام‌های سیاسی و جدی" نیز دارد.

او با اشاره به رمان مصور "پرسپولیس"، از مرجانه ساتراپی می‌گوید که با کمک تصویر می‌توان "موضوع‌های ژرف و مهم" را نیز به خوبی به خواننده منتقل کرد. او می‌گوید: «معروف است که یک تصویر گویا، می‌تواند جانشین هزار واژه شود. در رمان مصور خواننده می‌تواند خیلی راحت و بدون زحمت، موضوع‌های پیچیده را بفهمد و تجزیه و تحلیل کند.» خلیل این ویژگی را "جادوی تصاویر" می‌خواند.

هنر و مسائل خاورمیانه

در چند سال گذشته‌، دستمایه‌ی اغلب رمان‌های مصور و فیلم‌های کارتونی، مسائل و رویدادهای سیاسی خاورمیانه بوده است. رمان‌های مصور "بهشت زهرا" و "پرسپولیس" یا "رقص با بشیر" و "جنبش سبز" از جمله‌ی این آثارند.

خلیل در این باره می‌گوید: «به نظر من این امر با رویدادهایی که در چند سال اخیر در این منطقه‌ی بسیار حساس رخ داده و تاثیر جهانی داشته است، مربوط می‌شود.» او در توضیح اهمیت این رویدادها، هم‌چنین به روند دگرگرنی‌های سیاسی دو سال گذشته در کشورهای عربی می‌پردازد و می‌گوید: «دلیل این که هنرمندان گرافیک و نویسندگان بیشتر به مسائل خاور میانه و نزدیک می‌پردازند‌، وقوع حوادث تعیین‌کننده‌ای است که در این مناطق به وقوع می‌پیوندند.» خلیل در این رابطه تاکید می‌کند که مسائل ایران، به همه‌ی جهان مربوط می‌شود.»

هنرمندان نیمه مخفی

این گرافیست عرب درباره‌ی این که چرا او و نویسنده‌ی "بهشت زهرا" از نام‌های مستعار استفاده می‌کنند، به طور خلاصه می‌گوید: «از ترس.» و می‌افزاید که خود او به عنوان "عضو افتخاری جامعه‌ی ایرانیان" هنوز مورد تهدید و خطر قرار نگرفته است، "ولی از آن‌جا که خانواده‌ی امیر در ایران زندگی می‌کنند و خود او مستقیما تهدید شده"، هر دو تصمیم گرفته‌اند که هویت واقعی خود را افشا نکنند.