در ساعت ده صبح یک روز نیمه بارانی پاییزی (۲۵ اکتبر)، در محله‌ی گرینیچ ویلج شهر نیویورک، دوستان و هواداران اردشیر محصص دورهم جمع آمدند تا یاد او را گرامی بدارند و برای بار آخر با او وداع گویند. اردشیر، که نزدیک به نیم قرن در صحنه‌ی هنر ایرانی فعال بود و با کاریکاتورهای مشهور و سبک متمایزش همواره قساوت و تزویر شاهان و شیوخ را افشا کرده بود، در تاریخ ۹ اکتبر سال جاری به دلیل حمله‌ی قلبی جهان را بدرود گفت.

در مراسم تشییع که خانم سارا نجومی آنرا اداره می کرد، جمعی از نزدیکان اردشیر سخنانی ایراد کردند و از خاطرات تلخ و شیرین سالها آشنایی، عادات اردشیر و روحیه‌ی کاری و شرایط زندگی او نکته هایی را به میان آوردند. یکی از پرستاران اردشیر، زنی آمریکایی با محبت و عاطفه‌ی بسیار از خلق و وخوی انسانی اردشیر صحبت کرد. اردشیر محصص، که سه دهه‌ی آخر عمر خود را در آپارتمان اجاره ای کوچکی در خیابان سیزدهم منهتان زیست، پس از جراحی قلب، تا پایان عمر با بیماری پارکینسون مبارزه می کرد و همواره نیاز به پرستار داشت.

نمایش آثار اردشیر محصص در "اشیا سوسایتی"

خانم حورا یاوری منتقد ادبی مقیم نیویورک و یکی از ویراستاران ارشد انسیکلوپدیا ایرانیکا، درباره مضمون کارهای اردشیر صحبت کرد و به نیابت از ایرانیکا، پیام احسان یارشاطر را خواند. آقای یارشاطر در پیام خود گفت برای ادای حق مطلب درباره کار محصص، قلمی لازم است به تردستی قلم خود محصص. اردشیر از دوستان نزدیک ایرانیکا بود و همدلی و همراهی او با این نهاد فرهنگی تا آخر عمر ادامه داشت. آقای یارشاطر خاطرنشان کرد جای خوشوقتی است که اردشیر توانست شاهد نمایش بزرگی از آثار خود در فرهنگسرای «اشیا سوسایتی» باشد که با تلاش دو هنرمند بزرگ دیگر، نیکزاد نجومی و شیرین نشاط، که آنها نیز از حامیان انسیکلوپدیا ایرانیکا هستند، عملی شد.

سه تن از کارگزاران آمریکایی فرهنگسرای «اشیا سوسایتی» که در برگزاری نمایشگاه اردشیر سهم داشتند از او تجلیل کردند و گفتند برای آنها این افتخار یگانه و بزرگی بود که توانستند از نزدیک با یک هنرمند جهانی کار کنند.

اردشیر محصص، "روشنفکری تبعیدی"

به دنبال سخنان جمع دیگری از نزدیکان اردشیر و پایان مراسم تشییع، تابوت اردشیر به داخل اتوموبیل مخصوص تدفین حمل شد و به همراه صف اتوموبیل های بدرقه کننده، پس از عبور از روی پل بروکلین، به آرامگاه «گرین وود» وارد شد. آرامگاه گرین وود که پارک جنگلی بسیار بزرگی در قلب بروکلین است، از زیباترین و مهمترین آرامگاههای نیویورک به شمار می رود.

در مراسم تدفین، دکتر ناصر پاکدامن، نویسنده و منتقد مقیم پاریس و سردبیر نشریه‌ی «چشم انداز» که اردشیر از نزدیک با آن همکاری داشت، از جایگاه او در هنر معاصر ایران سخن گفت. انتشارات چشم انداز که با همت آقای پاکدامن و محسن یلفانی و همکاری کانون نویسندگان ایران فعالیت می کند تاکنون یک مجموعه از کارهای اردشیر محصص (در باره‌ی دکتر مصدق) را منتشر کرده و مجموعه‌ی دیگری از او در دست چاپ دارد.

ناصر پاکدامن از اردشیر به عنوان یک «روشنفکر تبعیدی» یاد کرد و گفت، «فراموش نکنیم که محصص یکی از کسانی بود که به نسل چهلی ها [دهه‌ی چهل شمسی] در ادبیات و هنر معاصر شهرت دارند؛ کسانی که جنبش ملی شدن نفت را با آرزو زندگی کرده و با تلخی، فرداهای ۲۸ مرداد را هم تجربه کرده بودند. نسل چهلی ها، بنیانگذار نوعی احیای ادبی در ایران بودند. » آقای پاکدامن گفت نسل چهل، خود را در جنبش احیای ادبیات وشعر، نمایش، سینما، هنر نقاشی و طراحی مدرن نشان داد.

کاریکاتورهای اردشیر محصص، "اسناد یک عصر"

در مراسم تدفین، آقای پاکدامن یادنامه ای کوتاه را خواند که جمعی از نویسندگان و هنرمندان معاصر آنرا مشترکاً امضا کرده اند. در این یادنامه آمده است که، «محصول کار اردشیر، چه از نظر حجم و میزان و چه از نظر تنوع و گوناگونی در سبک و موضوع، چشمگیر و شگفتی آفرین است. هم رنگ و روغن و هم سیاه قلم. هم طرح و طراحی و هم نقش و نقاشی. دلقک های سیرک، حاجی فیروزها، تیرباران شده ها، نفرین شدگان، زنان در حجاب، میرزا رضا در زنجیر، مصدق در محکمه‌ی نظامی و بالاخره کوره های آدم سوزی و هالوکاست؛ و بعد هم تصویرپردازی کتاب‌ها: از کتاب کلثوم ننه تا وغ وغ ساهاب.

طنز تلخ اردشیر چهره‌ی کریه حافظان نظم و پاسداران خشک اندیشی را نمایان می کرد، پرده از دروغ و فریب و زور و تزویر بر می‌گرفت و لبخند بر لب و شادی در دل می نشاند و همدلی می انگیخت. او خود زمانی گفته بود، "کاریکاتور هنر رپورتاژ است. یک وقایع نگاری. من آنچه را می بینم می کشم. به نظر من کاریکاتورها اسناد یک عصرند".» در میان امضا کنندگان این یادنامه، نام‌های یرواند آبراهامیان، داریوش آشوری، احمد اشرف، ایرج پزشکزاد، شهرنوش پارسی پور، هادی خرسندی، و اکبر سردوزامی به چشم می خورد.

آقای بهروز معظمی از نزدیکان اردشیر محصص گفت که برای حفاظت از آثار باقی مانده از اردشیر به زودی بنیادی تشکیل خواهد شد که از این پس سرپرستی میراث هنری این هنرمند را به عهده خواهد گرفت.

عبدی کلانتری ـ نیویورک