سپاه می‌خواهد علوم انسانی را «اسلامی» کند
۱۳۸۹ بهمن ۱۶, شنبه
«انتهای افکار ژان ژاک روسو بن‌بست است.» این گفته علی سعیدی نماینده آیت‌الله خامنهای رهبر جمهوری اسلامی ایران در سپاه پاسداران است. علی سعیدی در سخنانی در همایش "تحول علوم انسانی با رويكرد اسلامی" (دوشنبه ۱۱ بهمن ۱۳۸۹) از "تلاش سپاه برای پایان دادن به بزرگ‌ترین خلا در حاکمیت دینی" خبر داده و با انتقاد از "سیستم ترجمه" افزوده است: «ما گرفتار فكر، علم، انسانيت و سيستم ترجمه‌ای هستيم. فكر، علم و مديريت ترجمه‌ای با مبانی و اصول اسلامی ما منقطع است".
آقای سعیدی "اشکال کار" را "مبانی دانشگاهها" دانسته که باید با "مبانی اسلام" منطبق شود. اظهارات علی سعیدی یک‌سال بعد از "گلایه" آیت‌الله علی خامنهای از "وضعیت علوم انسانی در دانشگاهها" صورت می‌گیرد.آقای خامنهای مهر ۱۳۸۸ گفته بود: «مبنای علوم انسانی غرب كه در دانشگاه‌های كشور به‌صورت ترجمه‌ای تدريس می‌شود متعارض با مبانی قرآنی و دينی است، در حالی‌‌كه پايه و اساس علوم انسانی را بايد در قرآن جستجو كرد.»
سپاه و اسلامی کردن دانشگاهها
"۳۱ سال است در همین گفتمان مانده‌‌اند. می‌خواهند چیزهایی را دور بریزند ولی هیچ چیزی ندارند جایش بگذارند و فقط به دشنام دادن به چیزهایی که وجود دارد اکتفا می‌کنند." سعید پیوندی استاد جامعه‌شناسی دانشگاه پاریس و کارشناس مسائل آموزشی با گفتن این جمله به دویچه وله ادامه می‌دهد: «اگر سپاه و مسئولان دیگری که در پی اسلامی‌کردن علوم انسانی هستند، امروز چیزی به جای روسو دارند که به دانشجویان بدهند، باید آن را باید بیاورند و مطرح کنند تا معلوم شود ارزش مطرح کردن دارد یا نه. وگرنه تا ابد نمی‌توانند از اندیشمندان غربی یا بقیه‌ی اندیشمندانی که الان در توسعه علوم انسانی مشارکت می‌کنند انتقاد کنند که، "آنها شرایط ایران را نمی‌فهمند". گویا یک چیزهایی وجود دارد که قرار است بیاید ولی ما هیچ‌وقت رنگ‌شان را هم نمی‌بینیم.»
در حالی که به‌نظر می‌رسد "حوزه‌های علمیه" و "آیت‌الله‌های دینی ایران" صلاحیت بیشتری برای اظهار نظر درباره "اسلامی کردن علوم انسانی در دانشگاهها" دارند چرا سپاسداران ایران وارد عمل شده است؟ سعید پیوندی در پاسخ به این سوال می‌گوید: «برخلاف آنچه حاکمیت و مسئولان وزارت علوم و مسئولان سیاسی ایران انتظار داشتند، اسلامی‌کردن علوم انسانی میسر نشده است. یعنی کمیسیون‌هایی که از پارسال برای این کار تشکیل شدند و قرار بود با سرعت این کار را برای سال آینده‌ی تحصیلی انجام دهند، در عمل نتوانستد کاری از پیش برند و به بن‌بست برخوردند. در نتیجه الان سپاه وارد عمل شده تا این این کار را به صورت قاطع‌تری پیش ببرند. مصداق یا نشانه‌ی این کار هم عدم پذیرش دانشجو در چند رشته برای امسال است. گفته‌اند دروس یا سرتیتر دروس آماده نیست، بنابراین نمی‌توانیم در برخی رشته‌ها دانشجو بگیریم. بعضی از رشته‌ها هم مثل علوم سیاسی در رشته‌ی دکترا یا سینما و تئاتر پیشاپیش اسم‌شان اعلام شده است.»
تفاوت مشکل‌آفرین مبانی
کارشناس مسائل آموزشی ساکن پاریس، صحبت نماینده آیت‌الله خامنهای در سپاه پاسداران مبنی بر "تفاوت مشکل‌آفرین مبای علوم انسانی با مبنای علوم اسلامی" را "حرفی درست" می‌داند و در این‌باره توضیح می‌دهد: «علوم انسانی امروزی به این معنا است که از طریق تئوری‌های انسانی، تفکر و اندیشه‌ی انسانی و کار بر روی جامعه و انسان‌ها به یکسری جمع‌بندی‌ها و نتایج می‌رسد و آن را به صورت نظریه مطرح می‌کند. اگر این نظریات در طول زمان نتوانند درستی خودشان را نشان دهند، اصلاح می‌شوند. علوم انسانی در دو قرن گذشته به این شکل پیش رفته است. منتهی اگر با دید مذهبی به مسائل جامعه خیلی فرق دارد. برای این که در مذهب یکسری "متون مقدس" وجود دارد که به آنها نمیشود دست زد. تفکراتی ابدی و ازلی وجود دارد که فراتر از توانایی تشخیص و فهم انسان‌هاست و دین به آنها باور دارد. خب، چنین چیزهایی در علوم انسانی هیچ معنایی ندارند. علوم انسانی و مذهب از دو جایگاه مختلف حرکت می‌کنند. دو روش‌شناسی مختلف دارند و معرفت‌شناسی‌شان هم باهم فرق می‌کند. به خاطر همین است که در همه‌ی دنیا علوم انسانی جدید از طریق انتقاد به مذهب و نقد مذهب به‌وجود آمده است.»
دو روز پیش از اظهارات نماینده رهبر ایران در سپاه (۹ بهمن ۱۳۸۹)، "سردار ظریف فرمانده دانشگاه امام حسین (دانشگاه سپاه پاسداران)" گفته بود: «انقلاب اسلامی پس از گذشت سه دهه، امروز در مقابل علوم انسانی احساس آسيب پذيری جدی می‌‌كند.» آقای ظریف از "آمادگی دانشگاه امام حسین" برای "تحول در علوم انسانی" ادامه داده بود: «از ترم آينده هيچ درس و سرفصلی كه با دروس اسلامی مطابقت نداشته باشد در اين دانشگاه تدريس نمیشود.»
سعید پیوندی درباره سابقه این کار در تاریخ می‌گوید: «یکبار در تاریخ بشر این امر تجربه شده که شکست خیلی بزرگی خورده است. در کشورهای سابق کمونیستی، احزاب کمونیست فکر می‌کردند می‌توانند یک علوم انسانی را از بالا به دانشگاهها منتقل کنند و دانشگاهها هم همان را تکرار کنند. از نتیجه و کارنامه کارشان، همه خبر داریم. آنها توانایی‌شان از سپاه بیش‌تر بود و امکانات‌شان هم خیلی زیادتر بود. سپاه چون ارگان و ساختار اصلی ایدئولوژی حکومت را نمایندگی می‌کند فکر می‌کند می‌تواند علوم انسانی شسته رفته و علوم انسانی که در خدمت ایدئولوژی نظام و سیاست‌های نظام و سمت‌گیری‌های نظام باشد را به دانشگاهها تحمیل کند. دانشگاههایی مثل دانشگاه "مالک اشتر" یا "امام حسین" هم زیرنظر سپاه است. در نتیجه فکر می‌کند از طریق دانشگاههایی که زیر نظر سپاه هستند، می‌تواند این کار را انجام دهد.»
خلا نظریه برای مشروعیت بخشی
اما دلیل حساسیت مقامات نظامی ایران نسبت به "ترجمه"، همچون ترجمه آثار ژان ژاک روسو چیست؟ استاد جامعه‌شناسی دانشگاه پاریس می‌گوید: «مشکل مهم سپاه و مسئولان حوزه‌ی علمیه این است که آنها علوم انسانی غرب را نه شناخته‌اند و نه می‌دانند به طور دقیق راجع به چیست. برای همین همه‌ی حرف‌هایشان در پرده‌ای از ابهام است. انتقادشان از ترجمه یک انتقاد دقیق نیست. این که مثلاً "علوم انسانی ما ترجمه‌ای است". مسئله‌ی ترجمه چیزی نیست که فقط خاص ایران باشد. علوم انسانی الان در وضعیتی‌ست که همه‌ی دنیا این کار را انجام می‌دهند. آمریکایی‌ها متون فرانسوی را ترجمه می‌کنند، فرانسوی‌ها متون آلمانی و آمریکایی را ترجمه می‌کنند، ژاپنی‌ها متون اروپا و آمریکا را ترجمه می‌کنند، برای این که این علم بتواند به صورت روان در اختیار همه قرار یگیرد و در دنیا بچرخد، ترجمه ساده‌ترین و اولین ابزاری‌ست که دست دانشگاهیان و اندیشمندان در همه‌ی دنیا قرار دارد.»
سعید پیوندی در تفسیر صحبت‌های نماینده آیت‌الله خامنهای در سپاه مبنی بر "پایان دادن به بزرگ‌ترین خلا در حکومت اسلامی"، "خلا نظری" را مشکل حکومت ایران می‌داند و ادامه می‌دهد: «حکومت ایران احتیاج به تئوری و نظریه‌هایی دارد که بتواند هم به او کمک کند که خودش را توجیه کند و به حضورش مشروعیت دهد و هم ابزاری باشد برای برخورد با جامعه و یا شناخت بهتر جامعه. سپاه می‌خواهد از این راه به حکومتی که در خلاء نظری به سر می‌برد، کمک کند. می‌خواهد نظریه‌ها و تئوری‌هایی که برای مشروعیت بخشیدن لازم است، به رژیم بدهد. این کار را دانشگاهیان نتوانستند انجام دهد، حالا سپاه می‌خواهد انجام دهد. به نظر من خیلی طول نخواهد کشید که خواهیم توانست از کارنامه‌ی آنها حرف بزنیم. چون ۳۱ سال است که هیچ اثری از این دانش اسلامی‌شده یا علوم انسانی‌شده نمی‌بینیم. در نتیجه با یک بن‌بست در ایران مواجه هستیم.»
برای شنیدن فایل صوتی این گزارش، به لینک پائین صفحه مراجعه کنید!
حسین کرمانی
تحریریه: مصطفی ملکان