ستارگان خیال‌انگیز آسمان ایران آنگونه که ندیده‌اید • نجوم هنری

«خیال؛ همه‌ی آن چیزی که آسمان را برای آدمی جذاب کرده است، خیال است. خیالی سیال در ذهن آدم که خودش را در میانه‌ی آسمان و در بین ستارگان می‌جوید. گاهی به شکل حیوانی، یا خدایی در صورت‌های ستاره‌ای ظاهر می‌شود و گاهی دیگر به مدد تکنولوژی تا مرزهای منظومه‌ی شمسی پیش می‌رود.» (مقدمه‌ای بر نمایشگاه "مشق شب" به قلم مصطفی یاوری آیین، منجم و ستاره‌شناس که بهار ۱۳۹۲ در خانه هنرمندان ایران برگزار شد).

«سفر ِ خیال در پهنه‌ی این سرزمین هزارتو، آدم را راحت نمی‌گذارد، خیال می‌دود و می‌رود و تو را مجبور می‌کند که دنبالش قریه به قریه و کوه به کوه بروی و آرام نمانی و این آسمان را مشق شب کنی. تلفیق آن آسمان ِ خیال‌انگیز، در این سرزمین که خیال‌انگیز بودنش حتی قوم تاتار را با خودش همراه کرد، در جادوی عکاسی که ثبت شود، می‌شود این تصاویری که می‌بینید».

«راستش هی دستم می‌رود که راجع به سبک عکاسی هنری نجومی و توضیح عکس‌ها بنویسم، اما دلم نمی‌آید. می خواهم ذهن خودتان با عماد همراه شود. خیالتان شما را ببرد به شب‌های سرد کویرهای کرمان، به جنگلی در آن‌جا که کویر و کوه در این سرزمین به هم می‌آمیزند، به شرقِ خاطره، انگار که خیالتان دارد در آسمان‌ها پرواز می کند و بعد در فیروزه‌ای‌ترین پل دنیا، در اصفهان، در چشمان محبوب، به نظاره آسمان بنشیند».

«و بعد، از میان آن فیروزه‌ها، آن آبی‌ها، آن لاجوردها، وارد ِ آسمان شوید. حالا دیگر خط و سطح و حجم از بین می‌رود ، همه‌ی چیزی که شما می‌بینید نور است و رنگ است و بازی ِ این دو. دیافراگم دوربین را که باز بگذاری چیزی را می‌بیند که چشم شما در حالت عادی ثبت‌اش نمی کند، بازی ِ نور ستارگان، که حتی از خیال هم جنون‌آمیزتر است و سوار بر سمندی سرکش، هرجا بخواهد می‌رود».

«انگار کنید که نیمای بزرگ در کنارتان نشسته است و دارد می خواند: ول کنید اسب مرا، راه توشه‌ی سفرم را و نمد زینم را. و مرا هرزه درا، که خیالی سرکش به در خانه کشانده است مرا. مصطفی یاوری آیین فروردین ۱۳۹۲».

کلوت بخشی از کویر لوت است که عارضه‌های زمینی در آن وجود دارد. کلوت‌ها در دورانی که این منطقه زمین زیر دریا بوده، به وجود آمده‌اند. با بیرون آمدن کلوت‌ها از زیر دریا و فرسایش بر اثر بادها، شکل آن‌ها تغییر کرده و وقتی از دوردست به آن‌ها نگاه می‌کنید به مانند شهری مخروبه نمایان هستند. به گفته عماد نعمت اللهی، کلوت‌ها تنها در ایران و صحرای نوادای آمریکا وجود دارند.

عماد نعمت اللهی از سال ۱۳۸۹ با عکاسی نجوم هنری آشنا شده و با یادگیری علم ستاره‌شناسی و سفرهای مختلف به ثبت آسمان زیبا و بیکران سرزمین ایران پرداخته است. مجموعه عکس‌ "مشق شب" که بهار ۱۳۹۲ در خانه هنرمندان ایران برگزار شد، حاصل سه سال سفرهای گوناگون این عکاس به نقاط مختلف ایران است. دویچه وله برخی از عکس‌های این مجموعه را برای اولین‌بار در فضای اینترنت منتشر می‌کند.

عکاسی نجومی چیست ؟ عماد نعمت اللهی به دویچه وله می‌گوید: «عکاسی نجوم به دو دسته تقسیم می‌شود: ۱- نجوم علمی، ۲- نجوم هنری. نجوم علمی برای ثبت اپتیکال صورت‌های فلکی – کهکشان‌ها - سیاه چاله‌ها و... با استفاده از تلسکوپ انجام می‌شود و جنبه علمی دارد.»

عماد نعمت اللهی: «در نجوم هنری اما با استفاده از عارضه‌های طبیعی مانند ساختمان‌ها و بناهای تاریخی، عارضه های خاص طبیعی و ... زیبایی‌های آسمان و زیبایی‌های زمین در کنار هم ثبت می‌شود و حاصلش تصاویر این مجموعه است».

ثبت آسمان در کنار یکی از زیبا‌ترین پل‌های دنیا، پل خواجو و آلودگی نوری شهرها. این پل از بناهای شاه عباس دوم صفوی است که در سال ۱۰۶۰ هجری قمری بنا شده ‌است. درازای پل ۱۳۳ متر و پهنای آن ۱۲ متر است. این پل را به نام‌های دیگری نیز خوانده‌اند ولی به سبب قرار گرفتن در محله خواجو به پل خواجو مشهور است.

این تصویر در جنگل ابر، قسمتی از باستانی‌ترین جنگل‌های دنیا ثبت شده است. این جنگل‌ها مربوط به دوره سوم زمین‌شناسی هستند.

يکی از مهم‌تريم و چشمگيرترين ساخت‌های فرهنگی در نشتيفان آسياب‌های بادی هستند. اغلب مورخين که در طول قرون متمادی به ايران سفر کرده‌اند، مبنای پیدایش این آسیاب‌ها را قبل از فتح ايران به دست اعراب ذکر می‌کنند. حتی برخی تکوين آن‌ها را به ۱۷۰۰ سال قبل از ميلاد مسيح مربوط می‌دانند. قديمی‌ترين و موفق‌ترين مرجعی که وجود آسياب‌بادی را قبل از اسلام در ايران اثبات می‌کند تاريخ ابن خلدون است.

تکنیک عکاسی استفاده شده در این تصاویر "نوردهی بلند مدت" است. عماد نعمت اللهی می‌‌گوید: «برای مثال در نظر بگیرید در یکی از تصاویر ۶۰ دقیقه نوردهی انجام گرفته است. در ۶۰ دقیقه، زمین ۲۴ / ۱ به دور خود می‌چرخد.

این تصویر در یکی از خانه های زلزله زده روستای اصفهک ثبت شده که در زلزله سال ۱۳۵۷ طبس تخریب و مردم بعد از آن روستا را بازسازی نکرده و روستای دیگری ساختند. عماد نعمت اللهی می‌گوید: «اولین لحظه‌ای که آسمان را از این منظر دیدم با خود گفتم چه می‌شد خانه‌ام چنین دریچه‌ای رو به آسمان داشت».

گفته می‌شود بعد از بروز خشکسالی در منطقه، صاحب باغ سنگی، سنگ‌هایی را از درختان آویزان کرد و گفت میوه درختان من سنگ شده است. سال ۱۳۵۵ پرویز کیمیاوی فیلمی به‌نام "باغ سنگی" از این باغ و باشرکت درویشخان اسفندیارپور ساخت که برنده جایزه خرس نقره‌ای جشنواره فیلم برلین شد. درویش‌خان اسفندیارپور در سال ۱۳۸۶ و در سن ۹۰ سالگی درگذشت و پیکرش در همین باغ دفن شد. مقبره او در تصویر مشخص است.

"اصفهان فیروزه‌ای‌ترین پل دنیاست، پلی بین زمین و آسمان" (از کتاب ایران پل فیروزه ای). در این تصویر ماه از کنار مسجد شیخ لطف الله یکی از شاهکار‌های معماری ایران طلوع می‌کند.

این نوع ثبت ستارگان، ثبت نقطه‌ای ستارگان نام دارد که با حداکثر ۳۰ ثانیه نوردهی ستارگان به صورت ثابت در جای خودشان عکس می‌گیرد.

عماد نعمت اللهی: «چرخش زمین باعث جایجایی اجرام آسمانی می‌شود که ما از آن‌ها به عنوان ستارگان نام می‌بریم. این جابجایی به صورت یک خط در تصاویر ثبت می‌شود. یک ستاره را در آسمان نشان کنید (البته اگر آلودگی نوری شهر‌ها که خود ما سبب به وجود آمدن آن هستیم بگذارد)، یک ساعت بعد به دنبالش بگردید! جابجایی را می‌بینید. ما در عکس‌ها این مسیر جابجایی را با توجه به نوری که از ستاره ثبت می‌شود نشان می‌دهیم!».

منطقه‌ای در نزدیکی تهران با تنوع زیستی فراوان.

عماد نعمت اللهی: «ایران از نظر مداری در نزدیکی خط استوا قرار دارد، به همین علت تعدادی از ستارگان نیم‌کره جنوبی را می‌توان (در آسمان این منطقه) دید.»

جزیره قشم در کنار جنگل‌های دریایی حرا. منبع نور پالایشگاه گاز جزیره قشم در تصویر قابل دیدن است.

منطقه هزار جریب بهشهر در زمستان. در دوردست روشنایی شهر‌ها زیر ابرها دیده می‌شود.

عماد نعمت اللهی می‌گوید ثبت مکان‌هایی که تا کنون کمتر ثبت شده‌اند و سفرهای طولانی برنامه‌ریزی شده از جمله جذابیت های ژانر عکاسی اوست. او می‌گوید: «من بیشتر با حسم عکاسی می‌کنم. یادمان باشد عکس را همه می‌گیرند اما راه بسیاری در پیش است تا خلاقیت به‌خرج دهیم و تصویر را مال خود کنیم».

مقارنه ماه - سیاره مشتری و سیاره زهره در کنار هم و عبور از برج میلاد در شهر تهران. به دلیل آلودگی‌های نوری شهر‌، ستارگان کمی در آسمان دیده می‌شوند.