روز جهانی ناشنوایان؛ حق زبان اشاره برای همه
۱۳۹۸ مهر ۷, یکشنبه
"مشکل ناشنواها برقراری ارتباط نیست، مشکل آنها ارتباط با افراد شنواست."
افراد دارای معلولیت، بزرگترین اقلیت اجتماعی جهان به شمار می‌روند و در این اقلیت، ناشنوایان اکثریت دارند. نزدیک به پنج درصد جمعیت دنیا ناشنوا یا کم‌شنوا هستند که بیشترشان در جهان سوم زندگی می‌کنند. سازمان بهزیستی ایران می‌گوید ۱۴درصد افراد دارای معلولیت در کشور را ناشنوایان تشکیل می‌دهند.
ناشنوایی ناتوانی نیست بلکه یک تفاوت است. ناشنوایان یک اقلیت زبانی و فرهنگی محسوب میشوند. این حق ناشنوایان است که زبان اشاره را برای تفهیم و تفاهم و تعامل بیاموزند و به کار برند وگرنه فقدان رابطه مستقیم با محیط پیرامون، ارتباط اجتماعی آنها را مختل می‌کند. کنوانسیون بین‌المللی حقوق معلولان، به رسمیت شناختن زبان اشاره به عنوان اهرم ارتباطی ناشنوایان را مورد تاکید قرار داده و فراگیری این زبان را حق بنیادی افراد ناشنوا دانسته است.
سی‌ام سپتامبر روز جهانی ناشنوایان است. در هفته منتهی به این روز، صدها نهاد عضو در فدراسیون جهانی ناشنوایان با برگزاری سخنرانی، گفت‌وگو، همایش و مراسم مختلف، حقوق این اقلیت زبانی را به دولت‌ها، تصمیم‌گیرندگان، رسانه‌ها و افکار عمومی گوشزد می‌کنند و اتحاد و همبستگی خود را به نمایش می‌گذارند. فدراسیون جهانی ناشنوایان، رسالت خود را ارتقای حقوق ناشنوایان، حق استفاده از زبان اشاره، دسترسی به موقعیت‌های برابر و داشتن جایگاه اجتماعی در زندگی تعریف می‌کند.
دویچه وله برای آگاهی از شرایط جامعه ناشنوایان ایران، پای صحبت رضا ذبیحی، عضو انجمن ملی زبان اشاره ایران نشسته است. او می‌گوید ناشنوایان در میان سایر معلولان، گروه فراموش شده‌ای هستند؛ نه می‌توانند صدای خودشان را به گوش مسئولان و جامعه برسانند و نه خیلی‌ها حوصله شنیدن مشکلات‌شان را دارند.
رضا ذبیحی که در کودکی ناشنوا شده، فقدان همدردی و احساس مسئولیت مقامات با جامعه ناشنوایان و معلولان را ناشی از این می‌داند که هیچ کدام‌شان از این گروه اجتماعی برنخاسته‌اند.
گفت‌وگو با رضا ذبیحی به صورت کتبی انجام شده است.
................
● شما در مدرسه ناشنوایان درس خواندید یا مدرسه افراد شنوا؟
من متولد ۱۳۵۰ هستم. از دوره ابتدایی تا پایان دوره تحصیلی در مدرسه ناشنوایان درس خواندم. بهترین خاطراتم متعلق به همان دوران است . هم‌زبانی با افراد ناشنوا و هم‌خوانی با فرهنگ ویژه ناشنوایان و... برایم شیرین و لذت‌بخش بود. تعداد زیادی از دوستان فعلی من از دوران مدرسه ناشنوایان هستند که برای هم مانند اعضای خانواده هستیم.
● چه زمانی زبان اشاره را آموختید؟
از دوران کودکی تاکنون. زبان اشاره را در محیط مدرسه آموختم وبعدها نیز در باشگاه ناشنوایان و کانون و انجمن ناشنوایان ایران بطور تخصصی‌تر آن را دنبال کردم .
● همزیستی با سایرین چگونه است؟
در حال حاضر هیچ مشکلی همزیستی با سایرین ندارم، ولی رفتارها در محیط‌های مختلف اجتماع با توجه به سطح فهم و شناخت و آگاهی افراد آن نسبت به مسایل ناشنوایان متفاوت است. اکثر افراد شنوا نمی‌دانند که چطور می‌توانند با یک فرد ناشنوا ارتباط برقرار کنند و همین عدم آگاهی و شناخت کافی، دلیل تعامل دشوار آنها با ناشنوایان است . من کارمند یک شرکت خصوصی هستم. به عنوان مثال دو، سه نفر از همکارانم ارتباط نزدیکی با من دارند اما بقیه به‌دلیل عدم شناخت و نداشتن آگاهی، فقط ارتباط کاری و محترمانه دارند که دلیل آن را عدم آگاهی و نبود آموزش‌های اجتماعی می‌دانم. این مشکلی است که جامعه ناشنوا در ارتباط با افراد جامعه دارد .
● افراد جامعه در مواجهه با شما چه رفتاری دارند؟
رفتار و برخورد جامعه به ما مرتب تحولاتی داشته؛ به عنوان مثال در دهه‌های گذشته رفتارها به دلیل ناآگاهی، زیاد خوب و مناسب نبود اما حضور رابط در برنامه‌های تلویزیون و یا شبکههای اجتماعی، بر رفتار جامعه هم تاثیرات مثبتی داشته و دیدگا‌ه‌ها تغییر کرده‌اند. در گذشته وقتی دو ناشنوا باهم با زبان اشاره صحبت می‌کردند، بعضی از مردم با تعجب به آنها نگاه می‌کردند. البته هنوز هم هستند کسانی که که در شبکههای اجتماعی زبان اشاره را دستاویز تمسخر قرار می‌دهند و این موضوع موجب گله‌مندی تعدادی از ناشنوایان شده که این نارضایتی را در شبکههای اجتماعی و رسانه‌های خبری هم منعکس کرده‌اند. البته نمی‌توان ناآگاهی و عدم شناخت و فهم گروه کوچکی را به کل جامعه نسبت داد اما به هرحال این هم بخشی از مشکلات جامعه ناشنوایان است .
● در یافتن کار چه دشواری‌هایی دارید. آیا مشاغل تعیین شده و کلیشه‌ای به شما پیشنهاد می‌شود؟
متاسفانه شرکت‌های دولتی، غیر دولتی و خصوصی هیچ شناخت و آگاهی کافی در رابطه با توانایی ناشنوایان ندارند. به همین دلیل مشاغلی را پیشنهاد می‌دهند که مورد تایید و خوشایند ناشنوایان یا سازگار و متناسب با تخصص آنها نیست. این‌ها بر می‌گردد به اطلاع‌رسانی ضعیف و عدم گسترش آگاهی از طریق رسانه‌های مهم کشور و نهادهای مربوطه. دولت هم هیچگونه همراهی و کمکی برای استخدام افراد ناشنوا، کم شنوا و ناشنوا که چندین معلولیت دارند، نمی‌کند. در حالی که طبق کنوانسیون جهانی حمایت از حقوق معلولین و قانون جامع حمایت از حقوق معلولان که به تصویب مجلس هم رسیده، دولت باید به اشتغال ناشنوایان و معلولان در مراکز دولتی و غیردولتی کمک کند.
● برای رانندگی مثلا مشکلی ندارید؟
برخلاف باور جامعه ما، ناشنوایان از بهترین رانندگان هستند. چون با حواس و تمرکز کامل و به کمک قوه بینایی قوی پشت فرمان می‌نشینند و خوشبختانه در آمار تصادفات و تخلفات پلیس راهنمائی و رانندگی، اسمی از ناشنوایان نیست.
● آیا سازمان‌های متولی مثل بهزیستی حمایت‌هایی می‌کنند؟
جای تاسف است که ناشنوایان ایرانی در میان معلولان ایرانی، گروه فراموش شده‌تری هستند زیرا نه می‌توانند صدای خودشان را به گوش مسئولان کشور و جامعه برسانند و نه خیلی‌ها حوصله شنیدن مسایل و مشکلات آنها را دارند. نهادهای دولتی مانند سازمان بهزیستی که یکی از مهم‌ترین نهادهای کشور در ارتباط با ناشنوایان است، متاسفانه با وجود تصویب لایحه "حمایت از حقوق معلولین " به دلیل عدم تامین بودجه برای اجرای قوانین لایحه مذکور توانایی تامین نیازهای خدماتی و رفاهی ناشنوایان را ندارد. و ناشنوایان با محدودیت شدید برای تامین وسایل خدماتی و رفاهی و ارتباطی روبرو هستند و این موضوع باعث نارضایتی شدید ناشنوایان و کم‌شنوایان شده است.
● سمعک و یا کاشت حلزون چه دشواری‌ها و هزینه‌هایی دارد؟
سمعک و کاشت حلزون در ایران بسیار گران هستند و زمان نوبت برای دریافت سمعک‌های بهزیستی هم طولانی است. البته سمعک‌های بهزیستی قیمت‌های ارزانی دارند اما بی‌کیفیت هستند. ما حتی گزارش‌هایی مبنی بر افت شنوایی افراد بر اثر استفاده از این سمعک‌ها دریافت کرده‌ایم. کاشت حلزون مزایا و معایب خودش را دارد. من شخصا ترجیح می‌دهم بیشتر روی گسترش آموزش زبان اشاره و امکانات مورد نیاز ناشنوایان و کم‌شنوایان سرمایه‌گذاری شود چون به این ترتیب، افراد بیشتری تحت پوشش قرار می‌گیرند.
● تشکل‌ها و مراکز غیردولتی چه کاری از دست‌شان بر می‌آید؟
نهادهای غیردولتی مثل کانون ناشنوایان ایران و انجمن خانواده ناشنوایان ایران، بزرگترین و قدیمی‌ترین مراکزی هستند که هیات‌های مدیره‌شان را هم افراد ناشنوا تشکیل می‌دهند و افتخاری فعالیت می‌کنند اما متاسفانه اختیاراتشان محدود است و هیچ کمک و امکانات دولتی در رابطه با مسائل ناشنوایان در اختیار این دو موسسه نیست.
● به طور کلی وضعیت آگاهی‌رسانی برای ارتقای حقوق افراد دارای معلولیت چگونه است؟
به دلیل اینکه مسئولان مربوطه خودشان جزو افراد دارای معلولیت نیستند طبیعی است که هیچ احساس درد مشترک و مسئولیتی نسبت به ناشنوایان و کم شنوایان نداشته باشند. اما جالب است که در هفته جهانی ناشنوایان برای جلب توجه افکار عمومی در رسانه‌های خبری وعده‌هایی می‌دهند که بعد از پایان هفته جهانی ناشنوایان خیلی زود به فراموشی سپرده میشوند.
ضمنا مناسبت "هفته جهانی ناشنوایان " در تقویم رسمی کشور حذف شده که این موضوع باعث دوری و فراموشی هر چه بیشتر مسئولان و جامعه از مسائل ناشنوایان می گردد امیدوارم روزی برسد که روز جهانی زبان‌های اشاره و هفته جهانی ناشنوایان به تقویم رسمی کشور بازگردد.
● از نظر آموزش زبان اشاره کاستی‌ها و کمبودها چیستند؟
مسئولان امور حقوق بشر فدراسیون جهانی ناشنوایان نگرانی خود را درمورد وضعیت ناشنوایان به‌خصوص کیفیت آموزش ناشنوایان در مدارس ایران اعلام کرده و از کانون ناشنوایان ایران خواسته‌اند که با همکاری با سازمان‌های دولتی این مساله را بطور جدی پیگیری کنند.
سال ۱۳۹۵ فدراسیون جهانی ناشنوایان به دلیل به نتیجه نرسیدن موارد مهم قطعنامه تجمع ناشنوایان، گزارش ویژه‌ای درباره وضعیت آموزش و امور رفاهی ناشنوایان در ایران تهیه کرد و آن را به کمیته کنوانسیون حمایت از حقوق معلولین در ژنو فرستاد. در نهایت این کمیته در خصوص ۴ ماده از ۶۸ ماده با دولت ایران مکاتبه کرد و خواستار این شد که تا سال ۲۰۲۲ مسائل مربوط به این مواد حل و فصل شوند. به طور نمونه تاکید شده بود که زبان اشاره فارسی به عنوان زبان رسمی به رسمیت شناخته شود، با همکاری انجمن‌های ناشنوایان سازوکاری ایجاد شود که کیفیت خدمات رابط‌ها بالا برود و فرصت‌هایی برای آموزش مداوم آنها فراهم باشد. هم‌چنین از مقامات مسئول ایران خواسته شده که اطمینان حاصل کنند که وبسایت‌های دولتی و وبسایت‌های خصوصی که خدمات عمومی ارائه می‌دهند، برای ناشنوایان قابل دسترس باشند.
● زیرنویسی فیلم‌ها و سریال‌ها یا گزارش‌‌دهی از جامعه ناشنوایان چقدر جدی گرفته میشوند؟
متاسفانه این مورد توسط صداوسیما جدی گرفته نمی‌شود. در تلویزیون که مهم‌ترین رسانه ارتباطی کشور است، تنها در حد بسیار مختصری رابط یا فیلم‌های زیرنویسی شده وجود دارد. این جوابگوی نیاز جامعه ناشنوا نیست. من در سال‌های ۹۵ و ۹۶ عضو هیات مدیره کانون ناشنوایان ایران بودم. ما به مناسبت هفته جهانی ناشنوایان، در مراکز مهم پایتخت با حضور ناشنوایان و کم‌شنوایان با مجوز وزارت کشورتجمع کردیم . کانون که عضو اصلی فدراسیون جهانی ناشنوایان است، قطعنامه این تجمع‌ها را به نهادهای مهم و صدا و سیما ارسال کردیم. اما در هیچ یک از برنامه‌های این رسانه، کوچکترین اشاره‌ای به مسائل و مشکلات ناشنوایان نشد. آنها کاملا بی تفاوت و بی توجه از مسایل ما گذشتند.
● اصلی‌ترین مشکلات ارتباطی شما با محیط و اطرافیان چیست؟
من رابط زبان اشاره ندارم و از افراد شنوا درخواست دارم که آرام صحبت کنند و با حوصله گوش بدهند تا متوجه صحبت‌هایشان بشوم. همیشه سفارش می‌کنم که هر وقت با یک فرد ناشنوا برخورد داشتید سعی کنید آرام و شمرده حرف بزنید تا او احساس ناخوشایندی پیدا نکند.
در حال حاضر بزرگترین مشکلات ارتباطی ناشنوایان، نداشتن رابط زبان اشاره در مراکز مهم دولتی و غیردولتی و فراهم نبودن امکان دسترسی به اطلاعات و امکانات اطلاع رسانی و خدمات عمومی با کمک زبان اشاره است. رابط زبان اشاره، مثل یک پل، ناشنوا و شنوا را به هم مرتبط می‌کند. مسئله دیگر، عدم به رسمیت شناختن زبان اشاره ایرانی در کشور است. امیدوارم انجمن ملی زبان اشاره ایران (تازه تاسیس) با همکاری موسسات ناشنوایان، برای رفع مشکلات ارتباطی و فراهم کردن رابط زبان اشاره و به رسمیت شناختن زبان اشاره ایرانی به نتیجه برسند.
● واتس آپ یا تلگرام و اینستاگرام چه تحولی در دامنه ارتباطی شما ایجاد کرده‌اند؟
شبکههای اجتماعی و وسایل ارتباطی جدید واقعا به بهبود ارتباط بین ناشنواها و شنواها کمک کرده‌اند و امید به زندگی و اعتماد به نفس افراد را بالا برده‌اند. این ابزارهای ارتباطی، جای خالی رسانه‌ها، صدا و سیما و روزنامه‌ها را گرفته‌اند و خیلی از کمبودها و نیازها را جبران کرده‌اند.
آیا ناشنواها حتما با افراد ناشنوا ازدواج می‌کنند؟
جامعه ناشنوایان خودش را معلول و بیمار جسمی نمی‌داند بلکه یک گروه اقلیت زبانی و فرهنگی است که با جامعه شنوایان از این نظر تفاوت دارد. این دیدگاه فدراسیون جهانی ناشنوایان و موسسات ناشنوایان کشور است هر چند از دیدگاه پزشکی ناشنوایی معلولیت است.
ناشنوایان و کم‌شنوایان مانند افراد شنوا زندگی می کنند هیچ تفاوتی باهم ندارند. فقط افراد ناشنوا ترجیح می‌دهند همسر و شریک زندگی خود را از بین افراد ناشنوا انتخاب کنند تا از لحاظ ارتباطی و فرهنگی زندگی راحت‌تری داشته باشند.