روایت تصویری از نوپو؛ نیروهای ویژه پاسدار ولایت

از جمله زیر مجموعه‌های یگان‌های ویژه نیروی انتظامی، "نیروی‌های ویژه پاسداران ولایت" است که به اختصار "نوپو" خوانده می‌شود. سابقه تشکیل این نیروها به سال ۱۳۷۰ بر می‌گردد و در اتفاقات مهمی همچون حادثه کوی دانشگاه تهران، طرح برخورد با "اوباش" و سرکوب اعتراضات پس از انتخابات ۱۳۸۸ نقش داشته‌اند.

در رسانه‌های ایران نوپو به عنوان مخفف "نیرو‌های ویژه پاد وحشت" یاد می‌شد اما سرهنگ حسین امجدیان، فرمانده این واحد شهریور ۹۳ به خبرگزاری تسنیم گفت که این ترجمه یک اصطلاح فرانسوی است و به همه نیروهای ویژه دنیا اطلاق می‌شود، اما این واحد در ایران کاملا بومی شده و به این دلیل به آنها "نیرو‌های ویژه پاسداران ولایت" گفته می‌شود.

یگان‌های ویژه پاسداران نیروی انتظامی، مهم‌ترین و بزرگترین یگان عملیاتی پلیس ایران هستند. این یگان‌ها "کنترل اجتماعات، مبارزه و برخورد با اغتشاشات و تجمعات غیرقانونی، مشارکت در عملیات‌های ویژه همچون گروگانگیری، بمب‌گذاری، طرح‌های پاکسازی و... بر عهده دارند.

یگان ویژه پاسداران ناجا، شامل سه تیپ عملیاتی است: تیپ امیرالمومنین، تیپ موسی‌بن‌جعفر، تیپ امام خمینی. واحدهای عملیاتی نوپو زیرمجموعه "تیپ امیرالمومنین" محسوب می‌شوند که محدوده‌ی فعالیت آنها سراسر کشور است.

محدوده‌ی عملیاتی "تیپ موسی‌بن جعفر" نیز سراسر ایران است. تنها "یگان ویژه امام خمینی" است که مسئولیت عملیات در تهران بزرگ را بر عهده دارد. یگان ویژه تهران بزرگ نیز کنترل پایتخت و مناطق اطراف ان را بر عهده دارد. خودرو‌های این یگان تحت نام "یگان امداد" فعالیت می‌كنند و نیروهای خود را از یگان امیرالمومنین و امام خمینی جذب می‌کند. این یگان نیروهای نوپو و ضد اغتشاش مختص خود را دارد.

فرمانده واحد نوپوی نیروی انتظامی تاکید می‌کند که نوپو نیروی اصلی ضد تروریستی است و مسئولیت اصلی آن "رهایی گروگان و برخورد و خنثی‌سازی عملیات‌ تروریستی است". اما خبرگزاری مهر اردیبهشت ۹۴ با انتشار یک ویدیو تبلیغاتی از عملکرد نوپو وظیفه این نیروها را "عملیات‌های ضد تروریستی و رهایی گروگان و سرکوب شورش‌های شهری" عنوان کرد.

امجدیان، فرماده واحد نوپو، در مورد سابقه تشکیل این نیروها می‌گوید: «قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، مأموریت‌های رهایی گروگان و ضدتروریستی در اختیار تیپ ۶۵ نوهد (نیروی‌های ویژه هوابرد) قرار داشت. در آن زمان ۳۳ نفر از افراد گارد شاهنشاهی توسط کارشناسان خارجی انتخاب شدند و تحت آموزش قرار گرفتند اما بعد از انقلاب این نیاز در نیروی انتظامی دیده شد تا نیروهای ویژه‌ای تربیت شوند.»

به گفته فرمانده نوپو در سال ۱۳۷۰ تشکیل "واحد رهایی گروگان" صورت گرفت و این واحد در سال ۷۴ به شکل منسجم‌تری درآمد و دو سال بعد وظیفه مقابله با تیم‌های تروریستی به این واحد سپرده شد. او تصریح می‌کند اعضای کمیته بازنشستگان تیپ ۶۵ نوهد در آموزش این نیروها نقش بسیار مهمی داشته‌اند.

سرهنگ حسین امجدیان در مورد پوشش نیروهای نوپو و مشابهت آن با برخی دیگر از واحدهای نیروهای انتظامی می‌گوید: «طبق مصوبه ستاد کل نیروهای مسلح، لباس سراپا مشکی، مخصوص نیروهای ویژه پاسدار ولایت یا نوپو است و این‌که سایر نیروها از این لباس استفاده می‌کنند موضوعی است غیرمعمول.»

به گفته فرمانده نوپو طراحی لباس این نیروها و انتخاب نوع رنگ آن با هدف ایجاد رعب و وحشت در اهداف مورد نظر طراحی شده است.

به نوشته رسانه‌ها در ایران، عضویت در نیروهای ویژه نیروی انتظامی نیازمند شرایط فیزیکی مناسب و گذراندن دوره‌های مختلف است. نیروهای نوپو نیز از میان نیروهای زبده پذیرفته شده در سایر یگان‌های ویژه انتخاب می‌شوند. در همین حال به گفته فرمانده این نیروها مهم‌تر از تمامی آزمون‌ها و توانمندی‌ها، ویژه‌گی اصلی برای عضویت در نوپو، "التزام و پایبندی عمیق به اعتقادات مذهبی و ولایت فقیه" است.

شاید نام نوپو اولین بار به صورت گسترده در جریان حادثه کوی دانشگاه تهران در سال ۱۳۷۸ در رسانه‌ها مطرح شد. نیروهای نوپو در حمله نیروی‌ها انتظامی به کوی دانشگاه که دستکم یک کشته به همراه داشت، ظاهر و تجهیزات این سال‌ها را نداشتند. به نظر می‌رسد این نیروها بیشتر با لباس‌های شخصی در سرکوب دانشجویان شرکت داشته‌اند. گزارش شورای عالی امنیت ملی نیز نقش نیروهای نوپو را تایید ‌کرد.

سایت کلمه در بازخوانی حادثه کوی به نقل از یکی از مسئولان وقت کوی دانشگاه نوشت: «اینها به راحتی از داخل صف نیروی انتظامی جلو آمدند. معلوم بود که سازمان‌یافته‌اند، یعنی زنجیرها کاملا مثل اسلحه‌های سازمانی بودند؛ یک شکل و یک اندازه و همه‌شان دستگیره‌دار. بی‌سیم داشتند، کلت داشتند». فرهاد ارجمندی فرمانده وقت نوپو محاکمه اما تبرئه شد.

به نوشته سایت‌های خبری در ایران نیروهای نوپو در کنار سایر واحدهای نیروهای انتظامی در عملیات سرکوب "اراذل و اوباش" شرکت داشتند. در چند سال نیروهای انتظامی به برخی محلات نا امن حمله و افراد "شرور" را دستگیر کردند. شیوه خشن برخورد پلیس با دستگیرشدگان و ضرب و شتم و تحقیر آن‌ها اعتراض‌هایی را به همراه داشت. گرچه بسیاری از مقامات انتظامی از این رفتارها دفاع کردند.

پس از انتخابات سال ۱۳۸۸ و اعتراضات گسترده مردمی در شهرها مختلف ایران به ویژه تهران، نیروهای نظامی نهادهای مختلف را به صحنه کشید تا اعتراض‌های مسالمت‌آمیز را سرکوب کنند. از نیروهای نوپو به عنوان بخشی از این نیروهای سرکوب یاد می‌شوند.

به غیر از نوپو، دیگر یگان‌های ویژه نیروی انتظامی و سپاه پاسداران در سرکوب اعتراضات سیاسی، صنفی و مدنی نقش دارند. نیروهای اصلی ضد شورش وابسته به نیروی انتظامی با لباس‌های پلنگی، کلاه‌خود، سپر، باتوم، زره و زانوبند دیده می‌شوند. در کنار این نیروها معمولا یگان‌های سازماندهی شده بسیج نیز به کمک فراخوانده می‌شوند.

سردار حسن کرمی، فرمانده یگان‌ها ویژه ناجا، شهریور ۹۳ از راه‌اندازی واحد ضد اغتشاش زنان خبر داد. به گفته او "کار اطلاعاتی، بازجویی و تخلیه محل تجمع اعتراضات اجتماعی بانوان" از عمده فعالیت‌های این نیروهاست. کرمی افزود: «عمده افراد تشکیل‌دهنده این یگان، افتخاری ولی اعضای اصلی از کادر نیروی انتظامی هستند.»

به گفته فرمانده یگان‌های ویژه ناجا، پس از اعتراضات ۱۳۸۸، بکارگیری تجهیزات خاصی مانند موانع سدکننده، انواع گازها و وسایل الکترونیکی بیشتر مورد توجه واقع شده است. او می‌گوید بهتر است تا قبل از درگیری با باتوم و سپر از ابزار صوتی و نور استفاده شود.

حسن کرمی همچنین می‌گوید که در اعتراضات سال ۸۸ خودروی‌های نیروی انتظامی آسیب‌پذیر بودند. او تصریح می‌کند: «در حال حاضر مجهز به خودروهایی با ایمنی کامل و آسیب ناپذیری جهت کنترل اغتشاشات شده‌ایم. انواع خوشبوکننده و بدبو کننده خنده و گریه‌آور در یگان ویژه تولید شده است.»