جشنواره بیست و چهارم فیلم فجر، آینه‌ای زنگار بسته؟
۱۳۸۴ بهمن ۱۰, دوشنبه
�ار از رخسار آینه سینما» را از همکاران خود خواستار شده‌اند.
مراسم پایانی بیست و چهارمین جشنواره‌ی فیلم فجر، روز شنبه ۸ بهمن‌ماه، با ۴۵ دقیقه تاخیر، بر صحنه‌ای آراسته با طرح و نقشهای سنتی آغاز، با موسیقی سنتی همراه شد و با تعزیه خاتمه یافت. سازماندهی این جشنواره امسال نیز چون هر سال از نقص و ایراد بی‌بهره نبود. ظاهرا نزدیک به ربع قرن تجربه هم یاری نمی‌دهد تا چنین رویدادهایی در حد ادعاها و عنوانهای پر طمطراق برگزار شود؛ به نظر می‌رسد نیاموختن از آزمونها و خطاهای گذشته، و همواره از صفر آغاز کردن از ویژگیهایی است که در تمام عرصه‌ها گریبان ما را رها نمی‌کند. گذشته از تغییرها و تاخیرهای بسیار در برنامه‌های اعلام شده، روابط عمومی جشنواره در شب اختتامیه و در خبری که در اختیار اصحاب رسانه‌ها گذاشت فیلمنامه «به نام پدر» را برنده سیمرغ بلورین و فیلمنامه «به آهستگی» را برنده دیپلم افتخار اعلام کرد. روز بعد ایسنا این خبر نادرست را که اغلب خبرگزاریها و مطبوعات به همین شکل منتشر کردند تصحیح و اعلام کرد این دو فیلمنامه هر دو دیپلم افتخار گرفته‌اند و جشنواره‌ی امسال هیچ‌یک از فیلمنامه‌ها را شایسته‌ی دریافت سیمرغ بلورین نداسنته است.
اینکه چرا جشنواره سیمرغی برای اهداء به بهترین فیلمنامه نداشت در بیانیه‌ی هیات داوران بخش مسابقه سینمای ایران (پرویز پورحسینی، احمدرضا درویش، سید مهدی شجاعی، فرهاد صبا، رسول صدرعاملی، مجید مجیدی و اكبر نبوی) منعکس شده که معتقدند «بزرگ‌ترین ضعف و نقیصه ما در سینمای ایران، همچنان فیلمنامه است.» داوران جشنواره بیانیه‌ی خود را چنین آغاز کرده‌اند: «جشنواره فیلم فجر، ویترین و آینه تلاش یك ساله ما در عرصه‌ی سینماست و در عین حال نمایانگر مسیر تحول و میزان سرعت و درجه و گرای حركت در این مسیر. این آینه اگر بتواند نقاط ضعف و قوت‌مان را توامان به ما نشان دهد، بستر رشد و كمال و اعتلای‌مان را فراهم كرده است.»
اما ویترین جشنواره‌ی امسال به گفته‌ی زاون قوکاسیان منتقد سینما، در گفتگو با رادیو صدای آلمان، تهی بوده است. بسیاری از منتقدان، برگزیدگان امسال را «بهترین‌هایی از میان متوسط‌ها» خوانده‌اند. داوران این دوره نیز آیینه‌ی سینمای سال گذشته را زنگار بسته دیده‌اند. در بیانیه داوران آمده «زدودن زنگار از رخسار آینه سینما پیش و بیش از هركس بر عهده‌ی خود ماست كه این هنر را می‌شناسیم و ظرفیت و قابلیت آن را در رشد و اعتلا یا تخریب و تنزل روح انسان می‌دانیم.» داوران بیست و چهارمین جشنواره فیلم فجر چاره‌ای هم برای این کار اندینسیده‌اند «دستیابی به یك سینمای فاخر، سینمای معنوی و متعالی و در عین حال اجتماعی و مردمی، سینمایی كه شایسته و درخور ملت شریف و بی‌همانند ایران باشد. محال و ناممكن نیست، فقط همتی جانانه می‌طلبد و پشتكاری خستگی‌ناپذیر، كه این هردو در ذات سینماگران ما موجود است. به ظهور رساندنش فقط یك یا علی می‌طلبد، یا علی!» اما کم نیستند منتقدان و صاحب‌نظرانی که در توفیق این گونه تدبیرها شک و تردید بسیار دارند.
همچنین داوران ظاهرا با اشاره به جنجال‌هایی که بر سر اقتباس بدون اجازه یا کپی کردن فیلمنامه‌های دیگران در این سالها به وجود آورده از همکاران خود می‌پرسند «اگر بروز و ظهور تقلب در پزشكی و پزشك تقلبی، جسم بیماران و حیثیت این حرفه مقدس را توامان به مخاطره می‌اندازد، بروز چنین آفتی در عرصه‌ی سینما كه با روح و جان مردم سر كار دارد با مخاطب، با این حرفه مقدس و با اهالی این حرفه چه خواهد كرد؟!»
یکی از فیلم‌هایی که امسال بیشترین سیمرغ جشنواره را نصیب خود کرد «به نام پدر» ابراهیم حاتمی‌کیا بود؛ کارگردانی که گرچه مهمترین نماینده‌ی سینمای انقلاب و جنگ تلقی می‌شود، فیلم دیگرش «به رنگ ارغوان» امسال نیز اجازه‌ی ورود به جشنواره را دریافت نکرد. «به نام پدر» در رقابتی تنگاتنگ با فیلم «چهارشنبه سوری» که سیمرغ بهترین کارگردان را نصیب اصغر فرهادی کرد از سوی تماشاگران به عنوان بهترین فیلم امسال برگزیده شد. ستاد انتخاب فیلم برگزیده‌ی تماشاگران که امسال با دعوت از متخصصان آمار روش جدیدی برای ارزیابی آرای تماشاگران در پیش گرفته، اعلام کرد تا روز شنبه، ۸ بهمن، فیلم «به نام پدر» با ۷۵ درصد و «چهارشنبه سوری» با ۷۴ و ۷۸ صدم درصد همچنان در صدر فیلمهای محبوب تماشاگران قرار دارند. سیمرغ بهترین بازیگر زن و مرد نیز به بازیگران این دو فیلم اهداء شد؛ هدیه تهرانی برای بازی در فیلم «چهارشنبه سوری» و پرویز پرستویی برای فیلم «به نام پدر.» تعدادی از فیلمهای ایرانی، در بخش بین‌الملل و بخش آسیا نیز شرکت داشتند و جایزه‌هایی نیز به دست آوردند. در بخش بین‌الملل «به نام پدر» بهترین فیلم شناخته شد و در بخش آسیا «به آهستگی» به تهیه‌كنندگی جهانگیر كوثری.
در مجموع ۴۳ فیلم ایرانی در این جشنواره به نمایش در آمدند که تقریبا همه در دولت قبلی مجوز گرفته و ساخته شده‌اند. با پایان یافتن جشنواره رفته رفته اکران عمومی فیلمها آغاز می‌شود. اما دبیر جشنواره اعلام کرده نمایش فیلمها در جشنواره به معنای داشتن پروانه نمایش عمومی نیست و فیلمها باید مجوز نمایش دریافت کنند.
برخی معتقدند سیاست‌های فرهنگی نامشخص و نا آشنایی با سیاست‌های مدیران و دست‌اندرکاران جدید سینما، بسیاری از فیلمسازان را به سوی فیلمهای فرم‌گرایانه سوق داده است. این نکته به ویژه با توجه به وجود ۱۶ فیلم از کارگردانان جوانی که کار اول یا دومشان را ارائه کردند توجه به فرم را به یکی از ویژگیهای آثار ارائه شده در جشنواره مبدل کرده است.
به هر حال جشنواره‌ی بیست و چهارم، کم هیجان‌تر از جشنواره‌های پیش به کارش خاتمه داد اما بحث در مورد آینده‌ی سینمای ایران با توجه به سیاست‌های فرهنگی دولت جدید همچنان ادامه دارد. سیاست‌هایی که تاثیر و نمود آن را در جشنواره‌ی سال آینده، هنگام رودرویی با تولیدات سینمایی در دوران دولت جدید شاهد خواهیم بود.
بهزاد کشمیری‌پور، گزارشگر صدای آلمان در تهران