تلاش برای ریشه‌کن‌سازی فلج اطفال در جهان
۱۳۹۱ آبان ۷, یکشنبه
فلج اطفال نوعی بیماری حاد ناشی از ویروسی بنام "پولیو" است. این بیماری مسری است و ویروس آن به سادگی از انسان به انسان انتقال می‌یابد. رایج‌ترین راه انتقال این ویروس آب آشامیدنی آلوده است.
اما هر کس که این ویروس به او سرایت کند، لزوما بیمار نمی‌شود. دکتر سباستین دیتریش، از اعضای سازمان بین‌المللی "پزشکان بدون مرز"، در این باره می‌گوید: «در ۹۰ درصد موارد نشانه بیماری را اصلا نمی‌توان دید. در باقی موارد بیماری خود را به شکل گریپ نشان می‌دهد. تنها به ندرت عفونت آنقدر شدید است که به سیستم عصبی آسیب برساند و موجب فلج شود.» در چنین حالتی آسیب وارده برطرف نخواهد شد.
جهانی عاری از فلج اطفال
بر پایه آمار موجود، از هر ۱۰۰ نفر مبتلا به ویروس پولیو تنها یک نفر فلج می‌شود. فلج اطفال درمان‌پذیر نیست. برخلاف دیگر بیماری‌های عفونی، دارویی مؤثر برای مداوای این بیماری وجود ندارد. تنها امکانی که برای جلوگیری از ابتلا به این بیماری وجود دارد، پیشگیری به‌وسیله واکسن است.
واکسن بیماری فلج اطفال در سال ۱۹۵۵ بوسیله جوناس ادوارد سالک (متولد ۲۸ اکتبر ۱۹۱۴) ساخته شد. بدین خاطر است که ۲۸ اکتبر را به یاد این دانشمند روسی‌تبار آمریکایی روز جهانی مبارزه با فلج اطفال نام نهاده‌اند.
اگر برنامه واکسینه کردن همه کودکان در یک کشور انجام گیرد، ویروس فلج اطفال در آن کشور پس از مدتی کوتاه ریشه‌کن می‌شود. دکتر دیتریش آلمان را مثال می‌آورد و می‌گوید: «در جمهوری دمکراتیک آلمان (آلمان شرقی) برنامه واکسیناسیون عمومی در سال ۱۹۶۰ اجرا شد و در جمهوری آلمان فدرال (آلمان غربی) در سال ۱۹۶۲.» به گفته دیتریش، در عرض چند سال بیماری فلج اطفال از هر دو بخش آلمان رخت بربست؛ در آلمان غربی دو سال پس از آلمان شرقی.
برنامه واکسیناسیون برای مقابله با فلج اطفال در جهان
سازمان بهداشت جهانی در سال ۱۹۸۸ چندین برنامه واکسیناسیون را آغاز کرد تا با فلج اطفال در سراسر جهان مبارزه کند. به عقیده سباستین دیتریش، این برنامه‌ها بسیار موفق بوده‌اند، گرچه هدف نهایی آنها هنوز حاصل نشده است.
شمار بیماران مبتلا به فلج اطفال در سال ۲۰۱۱ بین ۱۵۰ تا ۱۷۰ نفر گزارش شده است. چند سال پیش حدود ۱۰۰۰ نفر مبتلا به این بیماری بودند. به یمن برنامه‌های واکسیناسیون، حدود ۹۹ درصد از شمار بیماران مبتلا به فلج اطفال کاسته شده است. کشور هند نیز از امسال جزو سرزمین‌هایی قلمداد می‌شود که در آن فلج اطفال ریشه‌کن شده است؛ حدود ۲۰ ماه است که مورد ابتلا به این بیماری در هند دیده نشده است.
شرایط دشوار کار برای امدادگران
هنوز هم کشورهایی چون پاکستان، افغانستان و نیجریه هستند که در آنها بیماری فلج اطفال وجود دارد. دکتر دیتریش در پاسخ به این پرسش که چرا چنین مناطقی هنوز یافت می‌شوند، می‌گوید، در برخی کشورها امدادگران به راحتی به همه کودکان دسترسی پیدا نمی‌کنند. به گفته این عضو سازمان "پزشکان بدون مرز"، در بعضی مناطق جهان زیرساخت‌های خوبی برای راهیابی به محل زندگی ساکنان مناطق مختلف وجود ندارد. در برخی مناطق کشورهای آسیایی یا آفریقایی جاده‌ای وجود ندارد تا بتوان به روستاهای دورافتاده راه پیدا کرد. همچنین برقراری ارتباط و اجرای برنامه واکسیناسیون در مناطقی که درگیر ناآرامی‌های اجتماعی یا جنگ هستند تقریبا غیرممکن است.
"خطر ورود فلج اطفال به ایران"
در ایران تا کنون چند نوبت برنامه‌های گسترده مبارزه با فلج اطفال اجرا شده است، هم در دوره سلطنت محمدرضا پهلوی و هم در دوره حاکمیت جمهوری اسلامی. به گزارش خبرگزاری ایرنا، روز اول آبان ماه (۲۲ اکتبر) محمدمهدی گویا، رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیردار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، نسبت به "خطر ورود بیماری فلج اطفال از سمت کشورهای همسایه شرقی ایران به سیستان و بلوچستان و کشور و احتمال گسترش آن"هشدار داد.
محمدمهدی گویا در جمع خبرنگاران در زاهدان دو کشور افغانستان و پاکستان را به عنوان کشورهایی معرفی کرد که هنوز بیماری فلج اطفال در آنها وجود دارد و به‌خاطر مجاورت آنها با سیستان و بلوچستان، خطر ورود فلج اطفال از این کشورها به این استان و به کشور وجود دارد.
وی گفت: «اجرای برنامه ریشه‌کنی فلج اطفال در ایران از سال ۱۳۷۳ شروع شد که تاکنون ادامه داشته است و طی اجرای این برنامه به مدت ۱۲ سال هیچ موردی از ابتلا به این بیماری در کشور گزارش نشده است.»
رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیردار وزارت بهداشت همچنین از واکسینه شدن همه کودکان زیر پنج سال سیستان و بلوچستان در برابر بیماری فلج اطفال خبر داد. از آنجا که مهم‌ترین راه سرایت بیماری فلج اطفال آب آشامیدنی آلوده اعلام شده است، محمدمهدی گویا علاوه بر واکسینه کردن، پاکیزگی آب آشامیدنی مردم را شرط ریشه‌کن شدن بیماری فلج اطفال عنوان کرد.
واکسن خوراکی مؤثرترین راه مقابله با فلج اطفال
سازمان بهداشت جهانی برای عملی ساختن برنامه واکسیناسیون سراسری خود در مورد فلج اطفال از واکسن خوراکی استفاده می‌کند. از نظر این سازمان، واکسن خوراکی راحت‌ترین و مؤثرترین داروی پیشگیری برای ابتلا به این بیماری شمرده می‌شود، اگر چه در صورت استفاده از این واکسن درصد کوچکی از ریسک ابتلا به بیماری وجود دارد: از هر یک میلیون نفر که واکسن خوراکی را مصرف کرده‌اند، یک نفر که دارای سیستم ایمنی بدنی قوی نبوده بر اثر استفاده از خود واکسن مبتلا به بیماری شده است.
به گزارش نشریه آلمانی "فوکوس"، در آلمان که فلج اطفال در آن بیماری‌ای مغلوب شده محسوب می‌شود، دیگر همچون گذشته از واکسن خوراکی استفاده نمی‌کنند، چون واکسن خوراکی حاوی ویروس زنده است و همواره درصد کوچک خطر ابتلا به فلج را به همراه دارد. به گفته فرد زپ، از مرکز درمانی کودکان و نوجوانان دانشگاه یوهانس گوتنبرگ ماینس، در آلمان به‌جای واکسن خوراکی از تزریق واکسنی که حاوی ویروس زنده نیست بهره می‌جویند که در نتیجه امکان ابتلا به بیماری عفونی فلج اطفال با آن وجود ندارد. برخلاف واکسن خوراکی، این واکسن باید تا سنین نوجوانی به‌طور مداوم تزریق شود.
به نظر دکتر سباستین دیتریش، برای ریشه‌کن کردن این بیماری در سراسر جهان تنها واکسن خوراکی می‌تواند کارساز باشد، چون این واکسن هم ارزان‌تر است و هم استفاده از آن برای تعداد زیادی از کودکان در کشورهای فقیر راحت‌تر صورت می‌گیرد.