ترکمنستان، میدان رقابت ایران و ترکیه

پروژه‌ی منطقه‌ی گردشگری "آوازه" بزرگترین و پرخرج‌ترین طرح تجاری در سواحل دریای خزر به حساب می‌آید. انتخاب این محل برای دیدار کاری رئیس جمهورترکیه به این دلیل بود که بیش از ۶۰۰ شرکت ترکیه در منطقه‌ی گردشگری آوازه فعالیت دارند. این تعداد حدود ۳۵ درصد از کل شرکت‌های خارجی ثبت شده در ترکمنستان است.

عبدالله گل در ۹ خرداد پیش از پرواز به ترکمنستان گفت: «حجم طرح‌هايی را كه پيمان‌كاران تركيه در اين كشور انجام داده‌اند تابحال به ۲۱ ميليارد دلار رسيده كه معادل ۱۲ درصد حجم قراداد‌های برون مرزی شركت‌های تركيه است».

ترکمنستان یک میلیارد دلار بدهی را نپرداخت!

هفته نامه‌ی فوکوس آلمان خبر می‌دهد که سفر عبدالله گل به منظورحل مشکلات بازرگانان ترکیه در ترکمنستان انجام گرفته است. بنابه نوشته‌ی فوکوس شرکت‌های ترک با مرمر‌های گران ساختمان‌های دولتی و منازل مسکونی شهرعشق‌آباد را تعمیر و مرمت کردند، اما ترکمنستان تابحال یک میلیارد دلار بدهی خود را به این شرکت‌ها نپرداخته است.

فوکوس اطلاع داد که نمایندگان ۲۵ شرکت ترک در دیدار با رئیس جمهور این کشور صریحا از او درخواست کردند که ترکمنستان یک میلیارد دلار طلب آنها را بپردازد. مقام‌های ترک تمایلی به آشکار شدن این خبر نداشتند اما این خبر فوکوس را روزنامه "حریت" چاپ ترکیه نیز تائید کرد و نوشت که دیدار نمایندگان ۲۵ شرکت در ۲۷ ماه مه در دفتر رئیس جمهوری ترکیه انجام گرفته است.

شکایت علیه ترکمنستان به مراجع بین‌الملل

عرفان دولک، یکی از نمایندگان و سخنگوی ۲۵ شرکت متضرری است که با عبدالله گل دیدار کرده. وی می‌گوید، چهار شرکت از ۲۵ شرکت طلبکار علیه ترکمنستان به دادگاه بین‌الملل که به دعاوی پیرامون سرمایه گذاری‌ها رسیدگی می‌کند، شکایت کرده‌اند و در انتظار نتایج قطعی صحبت‌های عبدالله گل با طرف ترکمنستانی هستند.

وی تاکید می‌کند، اگر توافقی درباره‌ی پرداخت بدهی ترکمنستان به شرکت‌های طلبکار ترکیه انجام نگیرد، شرکت‌های متضرر قضاوت دادگاه بین‌الملل را درخواست خواهند کرد. ترکیه به لحاظ حجم تبادلات خارجی با ترکمنستان پس از روسیه و ایران مقام سوم را احراز می‌کند.

فرصتی جدید برای ایران؟

به‌‌رغم پدید آمدن مشکلات بازرگانی میان ترکیه و ترکمنستان، هر دو کشورمصمم هستند که مناسبات خود را توسعه دهند. خبرگزاری فارس در تحلیلی این تصمیم ترکیه را "خيز بلند تركيه برای توسعه همكاری‌های اقتصادی با تركمنستان" توصیف کرده و اشاره می‌کند که تركمنستان و تركيه به‌رغم فاصله‌ی جغرافیایی نسبتا زياد توانستند مناسبات خود را سال به سال توسعه دهند.

فارس ادامه می‌دهد: «ايران با جمهوری تركمنستان دارای مرز مشترک آبی و خاكی است و خاک ايران، بهترين، سريع‌ترين و نزديک‌ترين راه ارتباطی تركمنستان با ساير كشورها و بازارهای بين‌المللی، منطقه‌ای خليج فارس و آسيای جنوب شرقی است. بنابراين قبل از اينكه ديگر كشورها بتوانند موقعيت خود را گسترده نمايند، حضور ايران برای برنامه‌ريزی‌‌های سياسی، اقتصادی، فرهنگی و ايجاد ارتباط تجاری، اقتصادی و صنعتی با اين كشور آسيای مركزی الزامی است».

رقابت ایران و ترکیه در ترکمنستان

در سال‌های گذشته ایران و ترکیه تلاش کردند در ترکمنستان نفوذ و حضور خود را بیشتر کنند. کارشناسان در این رابطه از رقابت ترکیه و ایران صحبت می‌کنند.

آقای محمد مشتاق، تحلیل‌گر مسائل ایران و ترکیه به دویچه‌وله می‌گوید: «در حال حاضر ایران با موقعیت اقتصادی و سیاسی از امکان رقابت با ترکیه برخوردار نیست. ترکیه به لحاظ اقتصادی و سیاسی در منطقه کشوری است قدرتمند و نفوذ سیاسی، اقتصادی و نظامی دارد. رشد اقتصادی این کشور مشخص و حجم مبادلات تجاری آن تعیین شده است. ایران نمی‌تواند با ترکیه رقابت کند و ترکیه در منطقه رقیبی ندارد».

ترکیه و ایران برای حفظ مناسبات خود انتقاد نمی‌کنند

دکتر محمد دوجی، کارشناس مسائل آسیای میانه هم به دویچه‌وله می‌گوید که تجار ایرانی با دولت ترکمنستان مشکلاتی داشتند که تابحال لاینحل مانده است. وی می‌افزاید: «ترکیه باید رهبران آسیای میانه بویژه ترکمنستان را تشویق کند که آنها به سوی دمکراسی گام بردارند. زیرا این در درازمدت به نفع ترکیه خواهد بود».

این کارشناس معتقد است که ترکیه در قبال نقض آشکار حقوق بشر در ترکمنستان سکوت کرده و تابحال به دولتمردان ترکمنستان فشار نیاوده و اکنون این مسئله مشکلاتی را برای شهروندان و شرکت‌های ترکیه بوجود آورده است. این کارشناس همچنین اشاره می‌کند که ایران نیز برای حفظ مناسبات با همسایه‌ی شمالی خود مشکلات تجار ایرانی را مطرح نمی‌کند و دراینباره شفاف عمل نکرده است.

مشکلات مالی ترکمنستان

پروفسور محمت سیف‌الدین‌ارول، رئیس "مرکز استراتژیک اویروآسیا" (آسام) در ترکیه می‌گوید، دولت ترکمنستان با مشکلات مالی مواجه شده است. وی یادآور می‌شود که این کشور تاکنون با شرکت روسی گازپروم مشکلاتی داشت.

ارول می‌افزاید:« ترکمنستان با چین هم مشکلات مالی پیدا کرد و در پرداخت مطالبات خود دچار مشکل شد».
اما این کارشناس همچنین تایید می‌کند که ترکیه قصد ندارد با طرح بدهی شرکت‌های ترک به مناسبات خود با ترکمنستان ضرر برساند.

مشکلات با سفر عبدالله گل هم حل نخواهد شد!

سیف الدین ارول، کارشناس ترک می‌گوید که انتظار نمی‌رود مشکل بدهی ترکمنستان به شرکت‌های ترکیه با سفر عبدالله گل حل شود. وی خاطرنشان می‌کند، اگرترکمنستان برای پرداخت بدهی‌های خود به شرکت‌های ترکیه تضمین دهد، این شرکت‌ها شکایت خود را پس خواهند گرفت.

کارشناسانی که با دویچه‌وله صحبت کردند، خاطرنشان می‌کنند، ترکیه و ایران قصد ندارند مشکلات مالی پدید آمده با ترکمنستان راعمده کنند، زیرا طرح آن به نفوذ و حضور بیشتر آنها در ترکمنستان ضرر می‌رساند.

به‌رغم موقعیت برتر جغرافیایی ایران و همجواری با ترکمنستان، ترکیه توانست بیشتر از ایران در ترکمنستان حضور و نفوذ پیدا کند. این مسئله به عقیده‌ی کارشناسان دلایل گوناگونی دارد ولی دلیل عمده‌ی آن را "فقدان استراتژی ایران در قبال آسیای میانه" می‌دانند.

طاهر شیرمحمدی
تحریریه: شهرام اسلامی