اورهان پاموك نويسنده‌اى كه از مرزهاى ممنوع برگذشته است
۱۳۸۵ مهر ۲۱, جمعه
از نظر سياسى نيز اعطاى جايزه نوبل ادبيات به پاموك، در روز شگفتى اعلام شد: روزى كه پارلمان فرانسه قانونى را تصويب كرد كه بر اساس آن، انكار نسل‌كشى ارمنى‌ها در امپراتورى عثمانى، پيگرد و مجازات به‌همراه خواهد داشت، يعنى دقيقا برعكس تركيه. هر كس كه در تركيه از نسل‌كشى ارامنه سخن بگويد، مورد پيگرد قرار خواهد گرفت.
اورهان پاموك نخستين نويسنده تركى‌ست كه جايزه نوبل ادبيات را دريافت مى‌كند. بدين‌وسيله از نويسنده‌اى تقدير مى‌شود كه بيش از هر شخصيت ديگرى حال و گذشته‌ى تركيه را با نگاهى انتقادى زير نظر گرفته و از آشكار كردن فصلى تاريك از گذشته سرزمين خويش نيز نمى‌هراسد. تنها همين امر مسلم كه پاموك در خلاف جهت رودخانه شنا كرده، دادگاه‌هاى بسيارى را از سر گذرانده، دشنام‌هاى زيادى شنيده و حتا تهديد شدن به مرگ نيز او را از مسير خود منحرف نكرده براى تركيه كافى‌ست تا از افتخارى كه نصيب يكى از مبارزان راه آزادى عقيده و بيان شده خوشحال شود.
آكادمى سلطنتی سوئد در استكهلم با تصميم خود، تركيه را به معنايى مثبت غافلگير كرد. اما در همان روز پارلمان فرانسه قانونى را تصويب كرد كه بر اساس آن، انكار نسل‌كشى ارمنى‌ها در سالهاى ۱۹۱۵ و ۱۹۱۶ جرم محسوب مى‌شود. اعطاى نوبل ادبيات به پاموك هم‌زمان شد با اين بحث داغ در تركيه، كه حال براى فرونشاندن خشم افكار عمومى در كشور، چه تدابير سياسى، اقتصادى و فرهنگى‌يى را بايستى عليه فرانسه اتخاذ كرد.
دستاوردهاى ادبى اورهان پاموك انكارناپذير است. استانبول زادگاه پاموك، كه از هزاره‌ها قبل محل تلاقى فرهنگ و تمدن سه قاره بوده، او را به اينجا رسانده تا سويه‌هاى تاريك و روشن حيات چندمليتى و چندفرهنگى اين شهر را تصوير كند.
پاموك در جريان دريافت جايزه صلح ناشران آلمان در سال گذشته ميلادى، براى پذيرش ارزشهاى اروپايى و پيوستن كشورش به اتحاديه اروپا تبليغ كرد، اما خودش در تركيه به دادگاه كشيده شد، زيرا از «قتل يك ميليون ارمنى و ۳۰ هزار كرد» در تركيه سخن گفته و به اين ترتيب، طبق قوانين كشورش، به مليت ترك توهين كرده بود. كار اين دادگاه متوقف شد، اما پاموك كماكان روشنفكرى جدل‌برانگيز باقى ماند. به‌شكرانه اظهارات او اينك «تابو»ى كشتار ارامنه به بحثى عمومى در تركيه بدل شده و آزادى بيان را گستره‌اى وسيع‌تر بخشيده است.
اما افسوس كه دقيقا در اين زمان پارلمان فرانسه، شادى ترك‌ها از اعطاى نوبل ادبيات به پاموك را به ياس بدل كرد. زيرا در حالى كه پاموك در كشور خود براى آزادى بيان مى‌جنگد، بايستى در مهد روشنگرى و آزادى عقيده، هر كسى كه معتقد به نسل‌كشى ارامنه نباشد مجازات شود.
تصميم اعطاى جايزه نوبل ادبيات به اورهان پاموك، علاوه بر اينكه ستايشى از يك نويسنده ترك محسوب مى‌شود، در عين حال تقدير از بخش عظيمى از دمكرات‌ها و سكولارهاى جامعه تركيه نيز به حساب مى‌آيد، همان بخشى كه گرايش به ارزشهاى اروپايى دارند.
اعطاى جايزه نوبل ادبيات به پاموك مى‌تواند به گفتگوهاى غيررسمى تركيه و ارمنستان در جهت حل معضلات تاريخى مشترك و عادى كردن مناسبات اين دو كشور همسايه يارى رساند. شايسته است كه آنكارا به‌جاى اينكه از اقدام اخير فرانسه دچار خشمى كور شود، از اين افتخار در جهتى مثبت نيرو بگيرد.
بها گونگور، رييس بخش تركى دويچه‌وله