از سرگیری مناسبات ایران و عربستان پس از هفت سال وقفه
۱۴۰۱ اسفند ۱۹, جمعه
رسانه‌های داخلی ایران با انتشار متن بیانیه مشترک ایران، عربستان سعودی و چین، از توافق برای از سرگیری مناسبات تهران و ریاض خبر دادند. به نوشته ایسنا، توافق روز جمعه ۱۹ اسفند و پس از مذاکرات فشرده دبیر شورای امنیت ملی ایران و همتای سعودی او در پکن نهایی شده است. علی شمخانی، مساعد بن محمد العییان، عضو شورای وزیران عربستان و وانگ ئی عضو شورای دولتی جمهوری خلق چین امضاکنندگان بیانیه هستند.
طبق گزارش‌ها، شمخانی به عنوان نماینده خامنه‌ای، از دوشنبه ۱۵ اسفند در پکن حضور داشته و سفر بهمن ماه ابراهیم رئیسی به چین زمینه‌ساز این مذاکرات چهار روزه بوده است.
در بیانیه مشترک نیز با تاکید بر "ابتکار شایسته" رئیس جمهور چین آمده که هیات‌های طرفین "بر اساس اصل حسن هم‌جواری و با توجه به توافق ایشان با سران دو کشور در میزبانی و حمایت از انجام گفت‌وگو بین جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی و هم‌چنین تمایل دو کشور به حل و فصل اختلافات از طریق گفت‌وگو و دیپلماسی بر اساس پیوندهای برادرانه و با تاکید بر پای‌بندی دو کشور به اصول و اهداف منشور سازمان ملل و منشور سازنام همکاری اسلامی و اصول و رویه‌های بین‌المللی" به مدت چهار روز در پکن با یکدیگر دیدار داشتند.
بر مبنای بیانیه، قرار است طرفین ظرف حداکثر دو ماه، مناسبات دیپلماتیک خود را از سر بگیرند و سفارتخانهها و نمایندگی‌ها را بازگشایی کنند. عنوان شده که وزیران خارجه دو کشور برای عملیاتی کردن این تصمیم و تمهیدات لازم برای مبادله سفیر، با یکدیگر دیدار خواهند کرد.
پیش‌تر، پنج دور مذاکره بین ایران و عربستان با وساطت عراق و عمان انجام گرفته بود. بیانیه علاوه بر چین، از عراق و عمان نیز برای میزبانی گفتوگوهای قبلی قدردانی کرده و با تاکید بر "اراده قاطع" تهران، ریاض و پکن در به کارگیری تمامی تلاش‌ها برای تقویت صلح و امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی پایان می‌گیرد.
جزییات بیشتری از توافق طرفین در دست نیست، جز آن که هر دو طرف بر اجرای موافقت‌نامه همکاری‌های امنیتی سال ۱۳۸۰ و موافقت‌نامه عمومی همکاری‌های اقتصادی، فنی، ورزشی سال ۱۳۷۷ و احترام به حاکمیت و عدم دخالت در امور داخلی یکدیگر تاکید کرده‌اند.
حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه جمهوری اسلامی در توییتی نوشته است: «بازگشت روابط طبیعی میان ج.ا.ایران و عربستان سعودی ظرفیت‌های بزرگی را در اختیار دو کشور، منطقه و جهان اسلام قرار می‌دهد. سیاست همسایگی بعنوان محور کلیدی سیاست خارجی دولت سیزدهم، با قوت در مسیر درست پیش می‌رود و دستگاه دیپلماسی فعالانه در پس تمهید گام های بیشتر منطقه‌ای است.»
مذاکرات طرفین برای احیای رابطه از فروردین ۱۴۰۱ شروع شده بود. در یکی از آخرین موضع‌گیری‌ها، سخنگوی وزارت خارجه ایران گفته بود که گفت‌‌وگوها به پیش شرط نیاز ندارند.
یک سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید در نخستین واکنش به توافق تهران و ریاض گفت، آمریکا از هر تلاش برای کمک به تنش‌زدایی استقبال می‌کند. رویترز به نقل از این مقام نوشت: «ما از گزارش‌ها مطلع هستیم و تنش‌زدایی در خاورمیانه و دپبلماسی توام با بازدارندگی را امری کلیدی می‌دانیم.»
شمخانی: نگاه به آینده داریم
وبسایت نورنیوز" نزدیک به شورایعالی امنیت ملی ایران به نقل از علی شمخانی نوشته که گفتوگوهای دو کشور "صریح، شفاف، همه‌جانبه و سازنده" بود: «رفع سوءتفاهم‌ها و نگاه رو به آینده در روابط تهران-ریاض، قطعا توسعه ثبات و امنیت منطقه‌ای و افزایش همکاری کشورهای حوزه خلیج فارس و جهان اسلام را برای مدیریت چالش‌های موجود به‌دنبال خواهد داشت.»
در ماه‌های گذشته وزارت خارجه ایران روی آمادگی طرفین برای مذاکره تاکید داشت. رسانه‌های حکومتی در ایران، مانند ایرنا و ایسنا توافق تازه را به ضرر آمریکا و اسرائیل توصیف کرده‌اند. ایسنا در استقبال از توافق تهران و ریاض نوشت: «روابط دوستانه کشورهای منطقه به طور قطع مانعی جدی بر سر راه حضور و دخالت کشورهای فرامنطقه‌ای و رژیم غاصب صهیونیستی در حوزه غرب آسیا خواهد شد.»
مناسبات دو قدرت شیعی و سنی منطقه، از نظر تاریخی و رقابت‌های سیاسی و اقتصادی پر فراز و نشیب بوده اما در سال ۱۳۹۴ به نقطه عطف رسید. روابط دیپلماتیک دو کشور پس از یورش بسیجی‌‌ها و حزب‌اللهی‌ها به سفارت و کنسولگری این کشور در تهران و مشهد قطع شد. علت این حمله که زیر چشم پلیس و ماموران حکومتی جمهوری اسلامی رخ داد، اعتراض به اعدام شیخ باقر النمر، روحانی معترض شیعه بود. ریاض در واکنش به این یورش، دپیلمات‌های جمهوری اسلامی را اخراج و کلیه مناسبات تجاری خود با ایران را پایان یافته اعلام کرد. پروازها بین دو کشور به استثنای امور مربوط به حج هم لغو شدند.
این حمله در سطح جهانی و در شورای امنیت سازمان ملل محکوم شد و واکنش تند اتحادیه عرب و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس را در پی داشت. مقامات رسمی جمهوری اسلامی هم آن را تقبیح کردند و به گردن عناصر خودسر انداختند. علی خامنه‌ای هر چند این کار را بد و غلط خواند اما در عین حال گفتٰ: «جوانان مومن و انقلابی را نباید به این دلیل تحت فشار گذاشت.»