«کتابخانهی دیجیتال جهان»: گنجینهای فراتر از مرزها
۱۳۸۹ بهمن ۱۰, یکشنبهدر سال ۲۰۰۵ میلادی، جیمز بیلینگتون، کتابدار ارشد کنگرهی آمریکا مقالهی خود با عنوان "نگاهی به کتابخانهی دیجیتال جهان" را که نزدیک به دوسال دربارهی آن پژوهش کرده بود، در یونسکو ارائه کرد. سال ۲۰۰۳ بود که «کتابخانهی کنگرهی ملی آمریکا» با همکاری سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد(یونسکو) تصمیم گرفتند تا «کتابخانهی دیجیتال جهان» را تاسیس کنند.
در پی این تصمیم جیمز بیلینگتون، مسئولیت تحقیق برای این پروژه و نوشتن طرح کلی را برعهده گرفت. هستهی اصلی طرح جیمز بیلینگتون، ایجاد کتابخانهای دیجیتال با همکاری «موسسهها، موزهها و کتابخانهها با امکان دسترسی رایگان برای همه مردم جهان در شکلی نوین و متفاوت از همه اشکال پیشین» بود.
او در روز ارائه طرح خود رو به همهی حاضرین در سالن گفت:«همه میتوانند در این پروژه مشارکت کنند.اینجا یک موسسهی خصوصی نیست. هرکس که ایدهای دارد یا علاقهمند است میتواند در خلق این پروژه همکاری کند و همهامکانات این پروژه به شکل رایگان در دسترس مخاطبان قرارخواهد گرفت.»
کتابخانهای با موارد متعدد امکان جستوجو
در پی اعلان جیمز بیلینگتون، چهار گروه کاری اصلی تشکیل شد. گروههای «علوم کامپیوتری»، «کتابخانه و جمعآوری اطلاعات»، «طراحی وبسایت» و «تامین منابع مالی» اسامی چهار گروه کاری پروژه است. وبسایت «کتابخانهی دیجیتال جهان» روز ۲۱ آوریل ۲۰۰۹ در مقر اصلی سازمان یونسکو در شهر پاریس، بعد از دوسال طرح و پژوهش اولیه و چهارسال برنامهریزی و آمادهسازی، افتتاح شد.
وبسایت «کتابخانهی دیجیتال جهان» در صفحهی اصلی، به تفکیک مناطق جغرافیایی به اعلان تعداد کتابهای موجود در این کتابخانه آنلاین میپردازد. این کتابخانه به مناطق آمریکای شمالی، آمریکای لاتین و کارائیب، خاورمیانه و آفریقای شمالی، اروپا، آفریقا، آسیای مرکزی و جنوبی، آسیای شرقی، آسیای جنوب شرقی و اقیانوسیه تفکیک شده است. بخش اروپا در حال حاضر، بیشترین تعداد کتاب در دسترس را در وبسایت «کتابخانهی دیجیتال جهان» دارد.
تقسیم جغرافیایی اما تنها دستهبندی این وبسایت نیست. کتابها و دادههای موجود در این کتابخانهی دیجیتال، به اشکال مختلفی تقسیم و تفکیک شدهاند و امکان جستوجو براساس این تقسیمبندیها در اختیار کاربر است. کاربران میتوانند گزینه مورد نظر خود را بر مبنای موضوع، کشور، زمان، موسسهو ناشر و نوع محصول، از کتاب گرفته تا دستنوشته تاریخی و عکس جستوجو کنند.
گنجینهی نسخههای قدیمی
«کتابخانهی دیجیتال جهان» به جز کتاب، مجموعههای متعددی از نقشه، دستنوشته، فیلم، صداهای ضبط شده، عکس و مجلات را نیز در دسترس کاربران قرار میدهد. وبسایت این کتابخانه در حالحاضر به هفت زبان انگلیسی، فرانسه، عربی، اسپانیایی، چینی، پرتغالی و روسی در دسترس است.
وبسایت «کتابخانهی دیجیتال جهان» کار خود را با ۱۲۳۶ کتاب و دستنوشته شروع کرد و تا ژانویه ۲۰۱۱ تعداد کتابها و محصولات فرهنگی موجود در این کتابخانه به ۱۳۵۰ رسیده است.
در مراسم افتتاح این کتابخانه، اولین کتابی که به شکل آنلاین در دسترس کاربران از همه جای جهان قرار گرفت، نسخهی بسیار قدیمی از کتاب «افسانهی گنجی» بود که داستانی متعلق به قرن یازدهم ژاپن است که بسیاری از کارشناسان معتقدند اولین نمونهی رمان در جهان است.
از متنهای ارزشمند قدیمی دیگری که در اولین فاز این پروژه به شکل آنلاین در اختیار کاربران قرار گرفت، میتوان به متون عربی شرح جبر، اولین و قدیمیترین نقشهای که از آمریکا به عنوان نقطهای جدید در کرهزمین نام میبرد و مجموعهی صداهای ضبط شدهای از صدویک سال تاریخ بردهداری در آمریکا اشاره کرد.
جیمز بیلینگتون دربارهی تعداد قابل توجه نسخههای قدیمی و دستنویسی که در اختیار «کتابخانهی دیجیتال جهان» است تا در دسترس جهانیان قرار بگیرد گفته بود:«آنچه ما در اختیار داریم گنجینهی بزرگی است و تنها تکهپارههای متفرقه از یک کشور یا فرهنگ نیست.»
کپی رایت محصولات کتابخانه
مسالهی کپیرایت کتابها و دیگر محصولات فرهنگی وبسایت «کتابخانهی دیجیتال جهان» سوال بسیاری از علاقهمندان و کاربران این کتابخانه است. گردانندگان این پروژه در بخش توضیحات حقوقی وبسایت متذکر شدهاند که سوالات مربوط به کپیرایت محصولاتی که در وبسایت آنها ارائه میشود، به نهاد و موسسه یا موزهای که آن محصول فرهنگی را در اختیار آنها قرار داده است مربوط میشود و آنها هستند که اجازه استفاده از اثر را دارند و با لحاظ قوانین کپیرایت، اثر را در اختیار آنها قرار دادهاند.
مسئولان این کتابخانهی دیجیتال جهانی، در توضیحات حقوقی تاکید میکنند که آنها فقط اطلاعات شخصی را که کاربر به شکل داوطلب در فرمها وارد کرده است جمعآوری کرده و این اطلاعات را در اختیار هیچ نهاد تبلیغاتی قرار نخواهند داد. در همین بخش، توضیح میدهند که اگر متوجه شوند کودکی اطلاعات شخصی خود را در فرمهای این وبسایت وارد کرده است، اطلاعات را حذف میکنند.
گردانندگان «کتابخانهی دیجیتال جهان» همچنین این امکان را برای افرادی که به دلیل ناتوانیهای جسمانی نمیتوانند از امکانات آنها به شکل آنلاین استفاده کنند فراهم کرده تا با ارسال نامه یا تماس تلفنی با آنها، امکان استفاده از محصولات فرهنگی آنها را به گونهای دیگر پیدا کنند.
«کتابخانهی دیجیتال جهان» تنها محصول همکاری کنگرهی آمریکا و یونسکو نیست. وقتی در سال ۲۰۰۵ جیمز بیلینگتون، طرح خود دربارهی این پروژه را در مقر یونسکو در پاریس ارائه کرد، کمپانی «گوگل» اولین موسسهای بود که علاقه خود به مشارکت در این پروژهی بزرگ را اعلام کرد و سه میلیون دلار آمریکا را به این پروژه اهدا کرد.
«سازمان کشورهای امریکایی» که سازمانی بین منطقهای با سی و پنج کشور عضو از قاره آمریکا است، دومین نهادی بود که علاقه خود به مشارکت در این طرح را اعلام کرد. بعدتر موسسهها، موزهها، دانشگاهها و نهادهای متعددی در این پروژهی جهانی فرهنگی همکاری و مشارکت کردند که از میان آنها میتوان به «موزه ملی برزیل»، «کتابخانهی دانشگاه یل»، «کتابخانهی دولتی روسیه»، «کتابخانهی ملی سوئد»، «کتابخانهی دانشگاه براون»، «کتابخانهی ملی و مرکز آرشیو عراق» و «کتابخانهی ملی چین» اشاره کرد.
فرناز سیفی
تحریریه: یلدا کیانی