چنگيزخان و ميراث او
۱۳۸۴ مرداد ۲۱, جمعه
اص دارد.
داود خدابخش
در سرزمين‌هاى پهناور آسياى مركزى و خاورى، آنجا كه جغرافياى امروز مغولستان واقع است، طى هزاره‌ها قبايل استپ‌نشين هر بار سر كشيدند و حكومت‌هاى قدرتمندى بنا نهادند. امپراتورى چنگيزخان و اخلافش نمودى است از اوج قدرت‌نمايى‌ها در سنت طويل فرهنگ قبيله‌اى و نقطه‌عطفى است در فرآيند يكپارچگى اين قبايل مردمان استپ‌نشين.
راويان تاريخ افسانه‌اى مغولان مى‌گويند كه ”جد ايشان چنگيزخان گرگ خاكسترى سرنوشت و نازل شده‌ى آسمان” بود.
«تموجين» در حدود سال ۱۱۶۲ ميلادى بدنيا آمد و بعدها چنگيزخان نام گرفت و در سال ۱۲۲۷ ميلادى درگذشت. چنگيز جوانى خود را در ميدان‌هاى رزم گذراند. به پاس توانمندى‌هايش در امر سازماندهى و به پاس شخصيت فرّهمندش موفق شد بر پايه‌ى اصل «وفادارى و حمايت» قبايل مغول و مردمان ترك‌تبار را زير چتر يك كنفدراسيون يكپارچه سازد.
وى در سال ۱۲۰۶ ميلادى، حدود هشتصد سال پيش، امپراتورى سترگ مغولان را بنا نهاد. از آن پس لقب ”فرمانرواى اقيانوس‌گونه” بر او نهادند. در سال‌هاى پس از آن نظم اجتماعى مبنتى بر سلسله‌مراتب قبيله‌اى را برچيد و يك نظام سياسى/نظامى يكسان براى عموم را حاكم گردانيد كه بر دسته‌هاى ده‌هزار نفرى تقسيم شده بود. مقام‌هاى رهبرى تنها بر اساس شايستگى اعطا مى‌شد. ساختار جديد اين امكان را فراهم مى‌ساخت تا مردمان سرزمين‌هاى گشوده را در اين امپراتورى جهانى پيوند زند.
براى مغول‌ها چنگيزخان تنها يك فرمانروايى كه حقانيت خود را از آسمان‌ها گرفته باشد و تنها بنيانگذار يك امپراتورى جهانى نبوده و نيست. چنگيزخان براى ايشان يك قانونگزار، خالق آبادنى و نعمت و معلم خرد و دانايى نيز هست. چنگيزخان با قوانين («ياساق» يا «ياسا»ى) خود موسوم به «ياساى سترگ» سنگ بناى نظام حقوقى مغولان را نهاد. وى به مثابه‌ى جد خاندان فرمانروايان حقانيت دولت‌هاى حاكم را تضمين كرده و معيار و مقياس كردار جانشينان خود بود. وى از سوى ديگر خالق آبادانى و اقتصاد كشاورزى و بويژه گله‌دارى است.
چنگيزخان در سال ۱۲۲۷ ميلادى در يكى از لشكركشى‌هايش درگذشت و قبر او تا به امروز ناشناخته مانده است. پيكر چنگيز در باور مغولان يك تابوست. بر پيكر وى درخت و علف روييده است و روح او جاودانه زنده خواهد ماند.
نمايشگاه شهر بن در سالن‌هاى متعدد خود از امپراتورى چينى «شيونگنو» (سده‌ى چهارم تا سده‌ى دوم پيش از ميلاد) در سرزمين‌هاى استپ‌نشين آغاز مى‌كند كه پيش از مغولان در اين مناطق سكونت داشتند.
امپراتورىهاى ترك باستان از مناطق غربى سلسله جبال «آلتاى» در سده‌هاى ششم تا نهم ميلادى بر اين سرزمين‌ها حكم مى‌راندند كه «بيلگه خاقان» (درگذشت به سال ۷۳۱ م.) از مهم‌ترين فرمانروايان ايشان بود.
مهم‌ترين بخش‌هاى اين نمايشگاه عبارتند از: آيين خاكسپارى قبيله‌اى، حفارى‌هاى شهر ويران‌شده‌ى «قره‌قوروم»، پايتخت مغولان، منطقه‌ى قصر قره‌قوروم و مركز شهر، امپراتورى جهانى مغولان، لشكركشى‌ها به اروپا، ارودى زرين در روسيه، تلاش‌هاى مغولان براى استيلا بر ژاپن، ايلخانان در ايران، سلسله‌ى يوآن در چين، اعتقادات بوديستى در ميان مغولان و مغولان در عصر دو خاندان مينگ و كينگ در چين.
يك فيلم ۳۰ دقيقه‌اى نيز از حفارى‌هاى قره‌قوروم، پايتخت مغولان نمايش داده مى شود.
يك بخش نمايشگاه به جانشينان چنگيزخان تعلق دارد كه خاندان هر يك از ايشان بر بخش‌هايى از آسيا و اروپا حكم مى‌راندند.
جانشينان چنگيزخان كه در كانون سرزمين‌هاى مغول فرمانروايى داشتند، ضرورت آن را دريافتند كه با پذيرش يك دين كهن، بنيانى ايدئولوژيك به حاكميت خود ببخشند. از اين رو ايشان آيين بودا را پذيرفتند. در دربار خان‌هاى مغول تساهل دينى رواج داشت. در كنار شمن‌ها، مسيحى‌هاى نسطورى و مبلغان كاتوليك، بوديست‌هاى تبتى نيز به اجراى مناسك خود مشغول بودند. دو سلسله‌ى ايلخانان در ايران و اردوى زرين در روسيه كه هر دو به دين اسلام گرويدنده بودند و سلسله‌ى يوآن در چين آثار هنرى ارزشمندى از خود برجاى گذارده‌اند كه جزو ۶۰۰ قطعه اثرى است كه در اين نمايشگاه عرضه شده است.
از سوى موزه‌ى ملى ايران سه حكم حكومتى ايلخانان مغول متعلق به سده‌ى چهاردهم ميلادى كه با مركب بر روى كاغذ آورده شده، نيز به نمايش گذارده شده است.
اين آثار تاريخى را موزه‌ها و مراكز فرهنگى و سازمان‌هاى حفظ ميراث باستانى اولانباتور، پايتخت جمهورى مغولستان در اختيار اين نمايشگاه قرار داده‌اند. اين نمايشگاه همچنين ازسوى موزه‌ى ملى هنرهاى آسيا، پاريس، موزه‌ى ارميتاژ، سن پترزبورگ، موزه‌ى كاخ ملى، تايپه، موزه‌ى ملى توكيو، موزه‌ى ملى ايران، تهران مورد پشتيبانى قرار گرفته است.
اين آثارتاريخى پس از شهر بن به مونيخ انتقال خواهد يافت و از ۲۶ اكتبر ۲۰۰۵ تا ۲۹ ژانويه‌ى ۲۰۰۶ ميلادى در موزه‌ى دولتى قوم‌شناسى مونيخ به نمايش گذارده خواهد شد.
در كنار نمايشگاه «چنگيزخان و ميراث او» در بن مى‌توان از نمايشگاه ديگرى تحت عنوان «۱۰ هزار سال هنر و فرهنگ اردن» ديدن كرد. اينكه تا چه اندازه فرهنگ و هنر باستان اين سرزمين خاورميانه متأثر از هنر و فرهنگ رم و يونان باستان بوده، بى‌شك براى بسيارى از ايرانيان ناشناخته است و همين امر بر جذابيت نمايشگاه مى‌افزايد.
محل نمايشگاه:
Kunst- und Ausstellunghalle der Bundesrepublik Deutschland, Friedrich-Ebert-Allee 4, 53113 Bonn