چرا غول گرسنگی دوباره بیدار شده است؟

سال‌ها بود که قیمت مواد غذایی نسبتاً ثابت مانده بود. اما در طول سه سال گذشته، قیمت‌ها به شدت افزایش داشته است. قیمت ذرت، گندم و برنج نزدیک به دو برابر (۱۸۰ درصد) شده است. آمارها نشان می‌دهند که قیمت مواد غذایی در دو ماه گذشته رشد تصاعدی داشته است: برنج ۷۵ درصد و گندم و ذرت تا ۱۲۰ درصد گران‌تر شده‌اند.

علت چیست؟

گرانی مواد غذایی در واقع برایند چند عامل است. نخستین و مهم‌ترین دلیل آن‌را می‌توان رشد ۷۵ میلیونی جمعیت جهان در هر سال دانست. تولید محصولا ت کشاورزی اما نه تنها متناسب با رشد جمعیت افزایش نمی‌یابند، بلکه بخش قابل توجهی از آنها نیز در اثر بلایای طبیعی هم‌چون طوفان و سیل از بین می‌روند.

رئیس "سازمان خواروبار و کشاورزی سازمان ملل متحد" (FAO) ، مهم‌ترین عاملی را که موجب کمبود مواد غذایی و افزایش قیمت آن در سراسر دنیا شده است را رشد اقتصادی بسیار سریع کشورهایی هم‌چون هند و چین می‌داند. افزایش درآمد مردم در این کشورها یا کشورهایی هم‌چون برزیل و اندونزی، به آنها اجازه می‌دهد که گوشت و شیر بیشتری مصرف کنند.

برای تولید هر کیلو گوشت گوساله، شش کیلو ذرت احتیاج است. برای این‌که گوشت مردم تأمین شود، هر روز از مساحت زمین‌های کشاورزی کاسته می‌شود و به مساحت چراگاه‌ها افزوده، بدون توجه به این‌که ارزش غذایی محصولات کشاورزی بیشتر از گوشت است.

بر اساس محاسبات "مؤسسه‌ی بین‌المللی الگوی تغذیه‌ی واشنگتن" (IFPRI) ، تقاضا برای گوشت تا سال ۲۰۲۵ دو برابر خواهد شد. چین باید حدود یک‌چهارم از مردم جهان را سیر کند و این در حالی است که این کشور تنها ۷ درصد از سطح قابل کشت زمین‌های جهان را در اختیار دارد. وضعیت هند هم به همین صورت است. هر دو کشور بخش اعظم مواد غذایی مورد نیاز خود را وارد می‌کنند.

قیمت نفت، قوز بالای قوز

افزایش بهای نفت خام را می‌توان عامل دیگری دانست که هزینه‌های تولید را افزایش می‌دهد. علاوه بر آن، این افزایش قیمت، خودروداران و خودروسازان را به سمت استفاده از سوخت‌های غیرفسیلی هدایت می‌کند.

دومینیک اشتراوس‌کان، رئیس صندوق بین‌المللی پول، تبدیل زمین‌های کشاورزی به محصولاتی که برای تولید سوخت بیو از آنها استفاده می‌شوند را "جنایت بر ضد بشریت" می‌داند. بر اساس محاسبه‌ی کارشناسان، غله‌ای که برای تولید یک باک سوخت اتانول مورد استفاده قرار می‌گیرد، می‌تواند نیاز غذایی یک سال یک انسان را تأمین کند. IFPRI معتقد است که برنامه‌ی پیشنهادی نهادهای مدافع محیط زیست، مبنی بر دو برابر کردن استفاده از سوخت‌های بیو تا سال ۲۰۲۵، خود به تنهایی قیمت مواد غذایی را ۷۲ درصد افزایش خواهد داد.

دود این گرانی به چشم چه کسی می‌رود؟

«به چشم همه. این یک بحران بین‌المللی است» . این نظر یک مؤسسه‌ی مدافع محیط زیست است. البته به‌عنوان مثال، مردم آلمان با گران‌شدن نان، دچار سوء تغذیه نخواهند شد. اما برای حدود یک میلیارد انسانی که در حال حاضر در سراسر جهان، با روزی کمتر از یک دلار روزگار می‌گذرانند، گران شدن مواد غذایی، دست‌وپنجه نرم کردن با مرگ است.

آیا این یک بحران کوتاه‌مدت است؟

یک مسئله برای کارشناسان محرز است و آن هم این‌که مشکل کنونی، یک بحران کوتاه‌مدت نیست، بلکه معضلی جهانی و ریشه دار است. پِر اشتاین‌بروک، وزیر دارایی آلمان، می‌گوید: «نمی‌توان این بحران را یک پدیده‌ی گذرا دانست، زیرا کمبود مواد غذایی این پتانسیل را دارد که به مشکلی اساسی با ابعاد گسترده در زندگی کشورهای در حال توسعه و جهان سوم تبدیل شود» .

سازمان جهانی تغذیه پیش‌بینی می‌کند که قیمت مواد غذایی در ده سال آینده هم‌چنان روند صعودی داشته باشد.

چه اقدامات کوتاه‌مدتی می‌توان در دوره‌ی بحران انجام داد؟

اولین اقدام، تزریق پول است. ۸۵۰ میلیون انسان در سراسر جهان مشکل تغذیه دارند. بانک جهانی خطر بروز ناآرامی‌های خشونت‌آمیز را در ۳۳ کشور گوشزد کرده است. به همین دلیل بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول از کشورهای ثروتمند خواسته‌اند تا برای کاستن از این بار گرانی بر دوش کشورهای فقیر، مبلغ ۵۰۰ میلیون دلار کمک کنند.

رئیس صندوق بین‌المللی پول اما معتقد است: «در شرایط کنونی انسان‌ها بیش از پول، به مواد غذایی نیاز دارند. مشکل این است که مواد غذایی وجود ندارد» .

گروهی از کارشناسان، این کمک مالی را تنها قطره آبی بر سنگ تفته می‌دانند که تنها بخش کوچکی از مشکل را حل می‌کند. آنها در مقابل خواستار تغییر ساختگی قیمت‌ها هستند. به زعم این کارشناسان بهتر است سیاست‌های اشتغال‌زایی در دستور کار قرار گیرند تا سطح رفاه عمومی جوامع فقیر افزایش یافته و فشار قیمت‌ها بر مردم تعدیل شود.

اما چاره‌ی اساسی چیست؟

اینگبورگ شویبله، رئیس "سازمان جهانی مبارزه با گرسنگی" ، خواستار آن است که سهم بیشتری از کمک‌ها به کشورهای در حال توسعه، در بخش کشاورزی سرمایه‌گذاری شود. او می‌گوید: «سال‌هاست که ما از روند رو به کاهش زمینه‌های روش‌های بهینه‌ی آبیاری، تحقیقات و مشاوره در بخش زراعت در کشورهای در حال توسعه گلایه می‌کنیم. این روند باید معکوس شود»

یک نسل پیش‌تر هم انسان با بحران مواد غذایی روبه‌رو شد. با به‌کارگیری کودهای کشاورزی، آفت‌کش‌ها و بذرهای اصلاح‌شده، تولید محصولات رشد چشمگیری پیدا کرد که حاصل آن اصطلاحاً "انقلاب سبز" نامیده شد. حال برخی کارشناسان، انقلاب سبز دوم را پیشنهاد می‌کنند و آن‌هم استفاده از فن‌آوری ژنتیک برای افزایش تولید محصولات کشاورزی است، هرچند که انقلاب سبز دوم هم از سوی گروهی دیگر مورد انتقاد قرار می‌گیرد.