پژوهشهای نظری درباره بیوگرافی • معرفی کتاب
۱۳۸۹ مهر ۲۴, شنبه
کلمه "بیوگرافی" ترکیبی از دو واژه یونانی bيos به معنای زیست و حیات و graphei به معنای نگاشتن است. بیوگرافی را می‌توان در زبان فارسی به "زیست‌نگاری" نیز ترجمه کرد.
از دیگر ژانرهای خویشاوند با بیوگرافی می‌توان از خودزیست‌نگاری (اتوبیوگرافی)، خاطره‌نویسی، روزنوشت و رمان زیست‌نگارانه نیز نام برد.
در شکل‌های کوتاه‌تر بیوگرافی می‌توان به زندگینامه‌ی کوتاه (vita)، یادنامه، جستار زیست‌نگارانه و چهره‌نگاری ادبی اشاره کرد. در عصر رسانه‌های جمعی تلاش می‌شود در قالب مصاحبه، گفت‌وگو و رپرتاژ به عطش خوانندگان پاسخ داد.
در یک متن زیست‌نگارانه هم نمای بیرونی زندگی و هم فرایندهای روحی و ذهنی شخص را می‌توان یافت. بیوگرافی علمی از نویسنده انتظار دارد به عینیت، پایبندی به فاکت‌ها و تحقیق دقیق و پاکیزه در منابع، وفادار بماند.
ولی بیوگرافی علمی پیچیدگی‌های روش‌شناختی خود را دارد؛ این‌که چه روشی را پیش گیریم تا به گوشه‌هایی از حقیقت پنهان در کاراکتر شخص نزدیک‌تر شویم، با این پیش‌فرض که حقیقت مطلقی در کار نیست. حقیقت مطلقی نیست، زیرا شناخت انسان همواره نسبی‌و کاراکتر یک به یک انسان‌ها از یکدیگر متفاوت و بی‌نهایت بغرنج است.
هر فرد از هنگام گشودن چشم به جهان در یک بعد زمانی و مکانی اجتماعی معین، تا لحظه‌ی مرگ، از عامل‌های پرشمار تأثیر می‌پذیرد: از یک یا چند حوزه‌ی فرهنگی، از پدر و مادری که شیوه‌ی تربیتی خاص خود دارند، از محیط بازی و آشنایی با دیگر کودکان افراد بزرگسال اطراف خود، از محیط مدرسه و دیگر نهادهای آموزشی و حوزه‌های شغلی، از دین حاکم و نظام سیاسی حاکم، و از صدها انسانی که در طول زندگی با آن‌ها آشنا شده و از آن‌ها تأثیر گرفته است.
فرد با جذب سنت‌های حاکم در قالب ارزش‌ها و هنجار، با زبان روان‌شناختی، "من" و "فرامن" خود رامی‌سازند. و همه‌ی این عامل‌ها سوار بر روح و روان خودویژه‌ی فرد است که خود را از فرد دیگر متمایز می‌کند.
اخیرا کتابی به زبان آلمانی انتشار یافته که به پژوهش‌هایی در حوزه‌ی نظریه‌ی بیوگرافی اختصاص یافته است. کتاب دربرگیرنده‌ی ۱۳ مقاله تحقیقاتی و نظری است که به کوشش خانم بیرگیت گریزه (Birgit Griese) جمع‌آوری شده است. "سوژه، هویت، شخص؟ پژوهش‌هایی درباره بیوگرافی"، عنوان کتاب است.
نویسندگان مقالات جنبه‌های گوناگون نظری، روشی و روش‌شناختی را در کانون پژوهش خود قرار داده‌اند. کل این مقالات نشان می‌دهد که در شرایط کنونی ارائه‌ی یک تعریف مشخص تئوریک از بیوگرافی و در حوزه‌ی پژوهشهای بیوگرافیک‌دشوار به نظر می‌رسد. دشواری این مسئله نظری، ازجمله به میان‌رشته‌ای بودن پژوهش بیوگرافیک و چندلایه بودن آن بازمی‌گردد.
نویسندگان که از استادان دانشگا‌ه‌های آلمان هستند، کوشیده‌اند با رهیافت‌هایی از حوزه‌های جامعه‌شناسی، فلسفه، علوم تربیتی، ادبیات‌شناسی، زبان‌شناسی این موضوع بغرنج را بررسند.
این پژوهشهای وزین و موشکافانه‌ی نظری بیشتر برای پژوهشگران حوزه‌های دانشگاهی نوشته شده و مطالعه‌ی آن می‌تواند برای علاقمندان دانشجو و استادان به این رشته مفید واقع شود.
مشخصات کتاب:
Birgit Griese (Hrsg.): Subjekt – Identitنt – Person? Reflexionen zur Biographieforschung. Springer VS Verlag, Wiesbaden 2010.
DK/JT