پدر بمب هیدروژنی

در مورد مردانی مثل ادوارد تلر که در تاریخ پرفراز و نشیب قرن بیستم نقش مهمی داشته‌اند، به سختی می‌توان قضاوت کرد. او از معدود دانشمندانی است که از نظر عده‌ای، عرصه‌ی دانش دیگر ستاره‌ای مثل او نخواهد دید و از نظر عده دیگری، بهتر بود که تاریخ بشریت اصلا مردی مثل او را تجربه نمی‌کرد!

ادوارد تلر در بوداپست، پایتخت مجارستان، در خانواده‌ یهودی ثروتمندی متولد شد. پدرش از وکلای معروف و مادرش پیانیست بود. شش ساله بود که ولیعهد اتریش در سارایوو ترور شد.

تلر بعدها در مصاحبه‌ای گفت که خوب به خاطر می‌‌آورد که پدر و مادرش هنگام نهار در مورد ترور ولیعهد صحبت می‌کردند. او با اینکه شش سال بیشتر نداشت، مطمئن بود که این حادثه به جنگی وحشتناکی ختم خواهد شد. ترور ولیعد اتریش در سارایوو آغاز اولین جنگ جهانی بود.

تحصیلات

پس از جنگ جهانی اول، تلر درحالی که هجده ساله بود مجارستان را به مقصد آلمان ترک کرد. دلیل این سفر بی‌بازگشت، تشدید قوانین یهودی ستیز در مجارستان بود که امکان ادامه تحصیل را برای آدم مستعدی مثل او غیر ممکن کرد. دانشگاه‌های مجارستان متقاضیان یهودی را نمی‌پذیرفتند.

او در دانشگاه لایپزیگ آلمان وارد رشته فیزیک شد. بیست‌وسه ساله بود که پایان نامه دکترای خود را درمورد فیزیک کوانتوم نوشت و هم زمان در مرکز تحقیقات فیزیک هسته‌ای این دانشگاه مشغول کار شد. اما در فاصله آن سالها زندگی در آلمان هم بر یهودیان سخت شد.

ادوارد تلر مانند بسیاری از دانشمندان برجسته آن دوره، آلمان را ترک کرد و پس از اقامت کوتاهی در انگلستان و سپس دانمارک در سال ۱۹۳۵ برای همیشه رهسپار آمریکا شد.

مهاجرت به آمریکا

آمریکا با آغوش باز پذیرای نابغه‌های آواره بود. دانشگاه جورج واشینگتن، تلر بیست‌وهشت ساله را برای تدریس در رشته فیزیک کوانتوم دعوت به کار کرد. ورود به آمریکا آغاز راهی هموار تا صعود به قله‌‌‌های موفقیت در رشته فیزیک اتمی برای تلر بود.

در آن سالها اروپا در شعله‌های جنگ جهانی دیگری می‌سوخت. دانشمندان مهاجری مثل آلبرت انیشتین، هانس بته Hans Bethe، لئو سیلارد Leo Szilard و ادوارد تلر که به آمریکا پناه برده بود به دولت آمریکا هشدار دادند که بعید نمی‌دانند دولت نازی آلمان بمب اتمی در اختیار داشته باشد.

ادوارد تلر که یکی از فیزیکدانان مورد اعتماد دولت آمریکا بود، همان زمان با پروژه سری دولت آمریکا برای ساخت بمب هیدروژنی همکاری می‌کرد. او در واقع طراح اصلی این پروژه بود.

ساخت بمب هیدروژنی

تلر در روز شانزدهم ژوئیه سال ۱۹۴۵ هنگام تست اولین بمب اتمی آمریکا در صحرایی نیومکزیکو حضور داشت و بعدها در مصاحبه‌ای گفت:« لحظه انفجار، مرگ را با چشمانم دیدم.»

در حالیکه ادوارد تلر به دیدن مرگ افتخار می‌کرد، آلبرت انیشتین و جمعی از فیزیکدانان برجسته مقیم آمریکا مخالفت جدی خود را با ساخت سلاح‌های اتمی به دولت آمریکا اعلام کردند. مخالفتی که سود چندانی نداشت. دولت آمریکا با در اختیار داشتن دانشمندانی مثل تلر پروژه‌ نظامی خود را دنبال کرد.

تلر در دهه پنجاه مدیریت طرح حفاظتی را بر عهده گرفت که بنا بر ادعای خودش در صورت بروز جنگ، امنیت جان نود درصد از آمریکایی‌‌ها را تضمین می‌کرد. و بعد از این طرح، پروژه دیگری را آغاز کرد که هدف آن ساخت کانالی مثل کانال پاناما در سرزمین آلاسکا بود، آن هم با انفجار هسته‌ای که بخشی از سرزمین آلاسکا را پودر می‌کرد.

پروژه‌ای که هرگز عملی نشد به دلیل اینکه تلر با متقاعد کردن رئیس جهمور وقت، مشغول طرحی شد که آمریکا را در صورت حمله فضایی‌ها از خطر نابودی نجات می‌داد.

دشمن بشریت

ادوارد تلر هر چه در عرصه سیاست محبوبتر می‌شد از دانشمندان هم دوره‌اش فاصله بیشتری می‌گرفت. تا جایی که ایساک رابی فیزیکدان برنده جایزه نوبل معتقد بود که تلر دشمن بشریت است و دنیا بدون او، بی‌ترید بهتر از این می‌بود.

داستان زندگی او الهام بخش کمدی تلخ « دکتر عجیب‌وغریب یا: چطور یاد گرفتم به بمب‌ها عشق بورزم.» بود که در سال ۱۹۶۴ ساخته شد.

تلر از مخالفان اصلی طرح ممنوعیت آزمایش سلاح‌های اتمی و از حامیان مهم پروژه‌های نظامی آمریکا بود. او از معدود دانشمندانی بود که از پروژه چتر حفاظتی رونالد ریگان در دوره جنگ سرد، در دهه هشتاد میلادی دفاع می‌کرد.

متفکر برجسته

ادوارد تلر در سال ۲۰۰۳ میلادی در سن نودوپنج سالگی زندگی را بدرود گفت. مدت کوتاهی قبل از فوت او جرج‌ بوش دوم، تلر را از «برجسته‌ترین متفکران» تاریخ آمریکا معرفی کرد.

مردی که زندگی‌اش را وقف حفظ امنیت ملی سرزمینی کرد که در سال‌های آوارگی‌اش موطن او شد، آن هم با ساخت بمب هیدرژنی.