پایان جشنواره‌ی پرحاشیه‌ی فیلم فجر
۱۳۸۹ بهمن ۲۸, پنجشنبه
بهمن ماه موعد برگزاری مهمترین رویداد سینمایی کشور، جشنواره فیلم فجر است. بیست و نهمین دوره‌ی این جشنواره که ده روز طول کشید ۲۶ بهمن به کار خود پایان داد. امسال نیز مانند سال‌های گذشته اشکالات اجرایی فراوانی در کار جشنواره به چشم می‌خورد.
اعلام دیرهنگام نام فیلم‌های بخش‌های مختلف و برنامه نمایش آنها، بلاتکلیفی وضعیت برخی از فیلم‌ها تا آخرین ساعت و تغییر در برنامه‌ی اکران فیلم‌ها از جمله مشکلاتی هستند که تقریبا هر سال تکرار می‌شوند. موضوعی که جشنواره سال ۸۹ را تا حدودی از جشنواره‌های دیگر متمایز می‌کرد، افزایش تلاش دولت برای جهت دادن به فعالیت‌های سینمایی است.
نقطه عطف جشنواره‌ها؟
جواد شمقدری مشاور سابق محمود احمدی‌نژاد و معاون کنونی سینمایی وزیر ارشاد دوازدهم بهمن گفت «معتقدم جشنواره امسال در تاریخ ادوار این رویداد سینمایی یک نقطه عطف محسوب می‌شود.» او یکی از تفاوت‌های مهم این دوره را توجه ویژه‌ی جشنواره به "سینمای دینی" عنوان کرده است.
در این دوره بخش تازه‌ای نیز زیر عنوان "نوعی نگاه" به جشنواره اضافه شده که اعتراض‌های زیادی به دنبال داشت. مسئولان جشنواره ادعا می‌کنند افزودن این بخش به دلیل تعداد زیاد فیلم‌های با ارزش بوده است.
شماری از فیلم‌سازانی که آثارشان در این بخش گنجانده شده این اقدام را "توهین‌امیز" و "کاملا سیاسی" خوانده‌اند. سیروس الوند که فیلم‌اش "پرتقال خونی" از بخش رقابتی حذف شده، می‌گوید «تعدادی از فیلم‌هایی كه در بخش نوعی نگاه حضور دارد دچار مشكل شده بودند و این را همه می‌دانند.»
تشویق فیلم‌سازان به رانت‌خواری
رضا کاهانی که با فیلم "اسب حیوان نجیبی است" در جشنواره حضور دارد، روز ۲۱ بهمن ضمن انتقاد به ترکیب هیات داوران می‌گوید، یکی از نقایص جشنواره تقویت سینمای دولتی است. او خاطر نشان می‌کند این امر باعث می‌شود فیلم‌سازان برای مورد توجه قرار گرفتن آثارشان دنبال سرمایه‌گذاری دولتی بروند و "رانت‌خوار بار بیایند." رضا میرکریمی نیز که فیلم "یه حبه قند" او در بخش مسابقه شرکت دارد، دو روز پیش از آن در گفت‌وگو با خبرآنلاین انتخاب هیات داوران را "نخبه ستیزی" خواند و اعلام کرد که دوست ندارد از این داوران و این جشنواره جایزه بگیرد.
داوران جشنواره امسال، به استثنا یکی، برای نخستین بار است که این مسئولیت را برعهده گرفته‌اند و در میان آنها چهره‌های شاخص و معتبر سینمایی کمتر دیده می‌شود. یکی از این داوران حسن عباسی نام دارد که معرفی او بسیار دور از انتظار بود.
عباسی که پیشتر به عنوان نظریه‌پرداز سیاسی و منتقد فرهنگ غرب معرفی می‌شد، در جریان انتخابات دهمین دوره ریاست جمهوری یکی از حامیان پر و پا قرص محمود احمدی‌نژاد بود و به نفع او در شهرهای مختلف سخنرانی می‌کرد. او با حضور در برنامه‌های تلویزیونی خود را نظریه‌پرداز حوزه‌های گوناگون فلسفه، هنر، تاریخ، دین، رسانه، ادبیات و سینما قلمداد می‌کند. از زمانی که نام داوران جشنواره اعلام شد، سه نفر از آنها به دلایل متفاوت انصراف داده‌اند.
هالیوود رو به زوال؟
یکی از برنامه‌های جنبی جشنواره‌ی بیست و نهم افزوده شدن همایشی به آن زیر عنوان «هالیوودیسم و سینما» بود که طی دو روز برگزار شد. "هالیوودیسم، تروریسم، پنتاگون و سیا" و "هالیوودیسم و صهیونیسم" از مسائل مورد بحث در این همایش بوده است. برگزاری این همایش را می‌توان به عنوان چیرگی نظریه‌پردازان نزدیک به محمود احمدی‌نژاد در مدیریت جشنواره قلمداد کرد که از افراطی‌ترین گرایش‌های اصولگرایان به شمار می‌روند.
به گزارش ستاد خبری جشنواره فیلم فجر در بیانیه پایانی این همایش عنوان شده که «هالیوود به عنوان قوی‌ترین ابزار تبلیغاتی صهیونیسم بین‌الملل رو به زوال است و وظیفه ما ارائه چهره تازه‌ای از هنر و ارزش‌های معنوی به جهان است.» در این بیانیه آمده است: «هالیوود تنها ابزاری سرگرم كننده یا وسیله‌ای تبلیغاتی نیست بلكه بخش بسیار فعال صنعت نظامی آمریكا- اسرائیل است.»
"ایران مرکز تولید آثار فاخر"
شرکت‌کنندگان در همایش به این نتیجه رسیدند که «ایران قابلیت آن را دارد كه مركز تولید آثار فاخر ضد صهیونیستی برای تمام كارگردانان و سینماگران آزاده جهان باشد.» برخی از مباحث مطرح شده در همایش به اظهارات حسن عباسی در برنامه‌هایی که به عنوان نقد فیلم و سریال‌های آمریکایی از تلویزیون دولتی ایران پخش می‌شود، بسیار شباهت دارد. شاید به همین دلیل باشد که جمال شورجه، یکی از فیلم‌سازان نزدیک به حکومت می‌گوید: «كمبود چنین فردی در جشنواره فجر به شدت احساس می شد.»
به نوشته‌ی سایت "آوینی‌فیلم" او معتقد است: «سینما باید بتواند با برنامه ریزی، هدایت و حمایت آثار با مباحث كلان كشور همدوش شود و این مستلزم جمع بندی استراتژیك و آینده‌نگری و هماهنگی با سیاست‌های كلی نظام است.»
"فرصتی برای تحقق اهداف وزارت ارشاد"
گرچه مسئولان دولتی تا کنون موفق به کشاندن سینمای ایران به راهی که درست می‌پندارند، یا پدید آوردن سینمای مورد نظر خود نشده‌اند، جشنواره‌ی بیست و نهم فیلم فجر مجالی شد تا آشکارتر از همیشه بر این هدف تاکید کنند.
جواد شمقدری در سخنرانی افتتاحیه‌ی جشنواره گفت: «هدف اصلی وزارت ارشاد بهره گیری از ظرفیت‌های سینما در جهت تحقق آرمان‌های انقلاب اسلامی است.» او جشنواره فیلم فجر را "فرصتی مناسبی برای تحقق این هدف" عنوان کرده است.
یکی از ابتکارهای شمقدری برای "هدایت" سینما به سمت تولیدات مطلوب حکومت تشکیل شورای عالی سینما به ریاست محمود احمدی‌نژاد است. تعدادی از وزیران، نمایندگانی از حوزه علمیه، حوزه هنری و صدا و سیمای جمهوری اسلامی در این شورا حضور دارند.
شمقدری از تعیین سیاست‌های کلی سینمایی توسط شورای عالی سخن گفته و در مورد برخی از محورهای این سیاست می‌گوید: «... به عنوان مثال موضوعاتی مانند فرهنگ و تمدن ایرانی − اسلامی، دفاع مقدس، جنگ نرم، تحكیم خانواده و رویارویی با استكبار از آن جمله هستند.»
معرفی نامزدهای دریافت سیمرغ بلورین
یکی از فیلم‌های امسال که ظاهرا معرف سینمای مورد نظر مسئولان است "پایان‌نامه" نام دارد که تهیه‌کنندگی آن را روح‌الله شمقدری، برادر معاون سینمایی وزارت ارشاد عهده‌دار بود. پایان‌نامه در کنار "اخراجی‌ها ۳" مسعود ده نمکی از کارهایی است که در آن به مسائل انتخابات ریاست جمهوری پرداخته شده است. نمایش این فیلم در سینمای مطبوعات با فریادهای اعتراض و هو کردن همراه شد.
ظاهرا ده‌نمکی پس از این اتفاق بخش‌هایی از فیلم خود را حذف کرده است. گفته می‌شود تاخیر دو روزه‌ی نمایش این فیلم به همین علت بوده. این دو فیلم، برخلاف گمانه‌زنی‌هاتی که پیشتر در مورد توجه ویژه به آنها مطرح شده بود، در میان نامزدهای این دوره جایی ندارند. مطابق فهرست منتشر شده از سوی دبیرخانه جشنواره "جدایی نادر از سیمین" ساخته اصغر فرهادی و "جرم" اثر مسعود کیمیایی با نامزدی در ۱۲ رشته رکورد دار بوده‌اند.
فیلم بعدی تازه‌ترین ساخته‌ی داریوش مهرجویی "آسمان محبوب" بود که در شش رشته نامزد دریافت سیمرغ بلورین شد. این سه فیلم از جمله نامزدهای بخش بهترین فیلم و بهترین کارگردان نیز بوده‌اند.
ادامه اعتراض به داوری
اعتراض به داوری پس از اعلام اسامی نامزدهای بخش مسابقه نیز ادامه یافت. همایون اسعدیان تهیه‌کننده "سعادت‌آباد" در واکنش به انتشار فهرست نامزدها گفت: «من نظرم را درباره هیئت داوری جشنواره فیلم فجر قبل از اعلام شدن نامزدها اعلام کردم. اگر با این ترکیب داوری فیلم "سعادت‌آباد" نامزد می‌شد تعجب می‌کردم.» به گزارش خبرگزاری مهر او می‌افزاید: «معتقدم هیئت داوری با پنهان کردن خود پشت برخی از اسم‌های بزرگ ضعف‌های خود را پوشانده است.»
سرانجام شامگاه چهارشنبه ۲۷ بهمن ماه در مراسمی که در برج میلاد برگزار شد، برندگان بیست و نهمین دوره جشنواره فیلم فجر معرفی شددند. مهمترین جایزه‌های بخش مسابقه‌ی سینمای ایران نصیب ساخته‌ی اصغر فرهادی، "جدایی نادر از سیمین" شد.
فیلم انتخابات، بدترین فیلم جشنواره
در بیست و نهمین جشنواره فیلم فجر چهار سیمرغ بلورین، برای کارگردانی، فیلم،نامه، فیلمبرداری و صدابرداری به "جدایی نادر از سیمین" تعلق گرفت. اثر فرهادی همچنین جایزه بهترین فیلم از نگاه تماشاگران را به خود اختصاص داد. داوران سیمرغ بهترین فیلم را به مسعود کیمیایی کارگردان "جرم" اهدا کردند. "جرم" برای بازیگر مکمل مرد، موسیقی، صداگذاری و طراحی لباس و صحنه نیز چهار سیمرغ دیگر دریافت کرد.
دو سیمرغ بهترین بازیگر زن و مرد به ویشکا آسایش برای بازی در "ورود آقایان ممنوع" و مهدی هاشمی برای "آقا یوسف" رسید. یک روز پیش از اعلام نتایج داوری‌های جشنواره فیلم فجر سایت خبر آنلاین در نظرخواهی از ۲۲ کارشناس و منتقد سینما فهرستی از بهترین و بدترین آثار ارائه شده در جشنواره منتشر کرده بود. آرای این منتقدان کمابیش شبیه داوری‌های جشنواره بود. منتقدان ساخته‌ی اصغر فرهادی را بهترین فیلم جشنواره و "پایان‌نامه" را بدترین فیلم امسال معرفی کرده‌اند.
بهزاد کشمیری‌پور
تحریریه: شهرام احدی