وضعیت نابسامان آوارگان عراقی

حدود چهار میلیون عراقی هم اکنون در فرار و آوارگی به سر می‌برند. یک میلیون و نهصد هزار نفر از این عده کسانی هستند که در خود عراق از موطن خود به شهری دیگر پناه آورده‌اند. باقی آنان به خارج از عراق گریخته‌اند. جنگ عراق بزرگترین موج فراریان و آوارگان در ۶۰ سال اخیر در خاور میانه را بوجود آورده است. هم اکنون به طور متوسط ماهانه پنجاه هزار نفر از خاک عراق می‌گریزند. اکثر آنان در کشورهای همسایه عراق پناه می‌جویند. تنها در کشور اردن حدود هفتصد و پنجاه هزار نفر عراقی مسکن گزیده‌اند. برآورد می‌شود که شمار عراقیان پناهجو در سوریه به یک میلیون نفر برسد. نتیجه تحقیقاتی که سازمان عفو بین‌الملل در ماه مارس ۲۰۰۷، ماه پیش، در اردن انجام داده است، حاکی از آن است که پناهجویان عراقی اجازه کار در این کشور ندارند و مجبورند با پس‌انداز خود زندگی کنند. بسیاری از آنان در این میان دار و ندارشان را از دست داده، در فقر می‌زیند و نیازمند کمک‌اند. بسیاری از آوارگان عراقی حق اقامت کشوری را که به آن پناه آورده‌اند ندارند. در نتیجه خود و فرزندانشان در بسیاری موارد محروم از خدمات درمانی و آموزشی هستند.

هفته‌هاست که هر روز دهها نفر، و گاه حتی صدها نفر عراقی در ساختمان سازمان کمک به آوارگان و پناهندگان وابسته به سازمان ملل متحد در شهر امان، پایتخت اردن، جمع می‌شوند. اکثر این افراد به طور غیرقانونی در اردن زندگی می‌کنند. آنها برای نمونه با ویزایی یک ماهه وارد اردن شده‌اند، اما پس از اتمام مدت ویزایشان این کشور را ترک نکرده‌اند. مرد جوانی تعریف می‌کند که در ابتدا می‌خواسته تنها برای مدتی کوتاه در امان بماند، اما تصمیم گرفته است که در اردن پنهان شود، به این دلیل که تمامی افراد خانواده‌اش را در بغداد کشته‌اند. مرد جوان می‌ترسد که گرفتار سرنوشتی مشابه شود.

او می‌گوید: “ما حدود ساعت شش و سی دقیقه آمدیم. یا حتی زودتر. از چند نفر پرسیدیم که کی آمد‌ه‌اند، بعضی از آنها از ساعت سه نصفه شب اینجا منتظرند. چون ثبت نام ساعت هفت و نیم شروع می‌شود. اما باید جای خوبی گرفت تا شماره گیرت بیاید. این شماره‌ای است که به من داده‌اند. شماره ۲۶۸. در اصل به تو وقتی داده‌اند تا ازت بازجویی کنند. و بعد باید با گذرنامه و مدارک دیگرت مراجعه کنی تا ببینند که می‌توانی پناهنده بشوی یا نه.“

مرد جوان درست نمی‌داند که چه چیز در انتظارش است. یکی از دوستانش به او پیشنهاد کرده است که به سازمان کمک به آوارگان و پناهندگان وابسته به سازمان ملل متحد مراجعه کند. "رعنا ساوایس" در دفتر این سازمان در امان کار می‌کند و مسئول پاسخگویی به پرسش‌های خبرنگاران است.

رعنا ساوایس می‌گوید: “ما گروهی داریم که سؤال‌هایی اساسی می‌کند تا بتواند تشخیص بدهد که جان چه کسانی واقعا در خطر است.“

و کسانی که جانشان به نظر این گروه در خطر باشد، حق پناهندگی دریافت می‌کنند. به گفته ساوایس مشکل کارکنان سازمان کمک به آوارگان و پناهندگان در امان این است که “اردن کنوانسیون مصوبه سال ۱۹۵۱ ژنو را امضا نکرده است. در نتیجه سازمان کمک به آوارگان و پناهندگان نمی‌تواند طبق این کنوانسیون افراد را به عنوان پناهنده به رسمیت بشناسد. بین اردن و سازمان کمک به آوارگان و پناهندگان عهدنامه‌ای امضا شده که طبق آن هر کس که از طرف این سازمان به عنوان پناهنده به رسمیت شناخته بشود باید در عرض شش ماه به کشور سومی سفر کند و در آنجا زندگی کند.“

در اروپا تنها چند کشور هستند که عراقی‌ها را به عنوان پناهنده می‌پذیرند. برای نمونه آلمان در طول سال گذشته حتی حق پناهندگی را از ۴۲۰۰ عراقی بازپس گرفته است. این بدان معناست که دولت آلمان هر گاه بخواهد، می‌تواند این عراقی‌ها را به کشورشان بازگرداند.

سوئد از جمله کشورهایی است که به بسیاری از پناهجویان عراقی حق پناهندگی داده است. در سال گذشته سوئد ۹۰۰۰ عراقی را به عنوان پناهنده پذیرفت. طبق گفته مقامات مسئول در سوئد شمار این پناهندگان در سال جاری میلادی دو برابر سال پیش خواهد بود. قوانین لیبرال سوئد در زمینه پناهندگی این امکان را برای پناهجویان عراقی فراهم آورده است. اما به خاطر شمار زیاد پناهجویان عراقی حتی سوئد نیز ظرفیت پذیرش این همه پناهجوی عراقی و رسیدگی به آنان را ندارد. نظری به شهر زودرتلیه (Södertälje) این موضوع را روشن‌تر می‌کند.

زودرتلیه شهرکی است با جمعیتی حدود هفتاد هزار نفر. این شهر کوچک در حدود پنجاه کیلومتری جنوب غربی استکهلم، پایتخت سوئد واقع است. تا کنون شهرت این شهر تنها بدین خاطر بود که معروفترین ورزشکار سوئدی، بیورن بورگ، که تا کنون پنج بار قهرمان مسابقات تنیس جام ویمبلدون بوده است، در این شهر متولد شده است. اما چند هفته‌ای است که نام این شهر بدلیلی دیگر هم در رسانه‌ها می‌آید. بر این شهر نامی دیگر گذاشته‌اند: “بغداد کوچک“، چون ۶۰۰۰ عراقی در این شهر زندگی می‌کنند. اکثر این عراقیان آوارگان جنگی‌اند. به نظر آندرس لاگو، شهردار زودرتلیه، بدیهی است که سوئد باید به این انسانها کمک کند. اما این بدان معناست که به شهر او به لحاظ مالی و خدماتی فشار وارد بیاید.

آندرس لاگو می‌گوید: “طبق سیستمی که ما در سوئد داریم، پناهجو می‌تواند هر جا بخواهد زندگی کند. طبیعی است که پناهجویان سعی می‌کنند نزدیک خویشاوندان یا دوستانشان باشند و این یعنی اینکه دو، سه یا چهار خانواده در یک آپارتمان زندگی کنند. اما به نظر ما در زودرتلیه و در کشوری مثل سوئد چنین کاری در شأن انسان نیست. ما می‌توانیم احساسات پناهجویان را درک کنیم، اما این طرز زندگی از مرزهایی که ما داریم فراتر می‌رود.“

ده درصد از ۹۰۰۰ عراقی‌ای که سال پیش به سوئد آمدند، ساکن زودرتلیه شدند. در دهه ۱۹۸۰ هم که جنگ میان ایران و عراق در جریان بود، عراقیهای بسیاری به همین شهر پناه آوردند.

دولت سوئد برآورد می‌کند که در سال جاری میلادی حدود بیست هزار پناهنده عراقی به سوئد روی آورند، که به احتمال بسیار همگی آنان به پناهندگی پذیرفته خواهند شد. شهردار زودرتلیه حدس می‌زند که حدود دو هزار نفر عراقی در سال جاری برای زندگی به شهر او بیایند. و این در حالی است که امکانات خدماتی این شهر برای پناهندگان جدید کافی نیست. آندرس لاگو می‌گوید: “ما لیست انتظار طولانی‌ای برای کلاس زبان سوئدی داریم و نمی‌توانیم کودکان و نوجوانان را در مهدکودکها و مدارس جا بدهیم.“

در ادارات زودرتلیه به کسانی برمی‌خوریم مثل لیث عتابی که می‌خواهد با خانواده‌اش زندگی جدیدی را در سوئد آغاز کند. عتابی می‌گوید: “امیدوارم که بالاخره آرامشی پیدا کنم و خانواده‌ام هم آینده بهتری داشته باشند. فعلا دنبال جایی در مهدکودک برای دخترم می‌گردم که پنج سال و نیم‌اش است.“

پناهندگان عراقی که خود را به اروپا می‌رسانند، پول زیادی به قاچاقچیان پرداخته‌اند. برای نمونه زن و شوهری که پنج فرزند دارند، می‌گویند که به قاچاقچی حدود هفتاد هزار دلار برای سفر به سوئد داده‌اند. اینکه کشورهایی هستند که درهای خود را به روی پناهندگان، از جمله پناهندگان عراقی بسته‌اند، اما از جمله سوئد یا کشورهای همسایه عراق بیشترین شمار پناهندگان عراقی را می‌پذیرند، باعث ناخشنودی شده است. وزیر امور مهاجرین سوئد، در آستانه دیدار وزیران دادگستری و کشور اتحادیه اروپا که قرار است در روزهای شنبه و یکشنبه انجام گیرد پیامی برای این مسئولان فرستاده، گفت: “همه کشورهای عضو اتحادیه اروپا، و نه فقط یک کشور، باید پناهندگان عراقی را بپذیرند. اما طبیعی است که بسیار مهم است که در خود محل هم کمک شود. یعنی باید به کشورهای سوریه و اردن که بیشترین تعداد پناهجوی عراقی را دارد کمک کرد. در ضمن باید به آینده فکرکرد، به زمانی که آرامش به عراق بازگردد و آوارگان و پناهندگان بتوانند به کشورشان برگردند. همه کشورها باید بار دیگر در بازسازی عراق شرکت کنند.“