نمایشگاه ۱۷۰۰ سال زندگی یهودیان در آلمان

مجموعه‌ای از فیلم، انیمیشن، عکس، نوشته و صدا در چهار مکعب شما را با آیین‌های مذهبی، فرهنگی و اجتماعی یهودیان و برخی چهره‌های تاثیرگذار آشنا می‌کند. هرکدام از مکعب‌ها عنوانی دارند؛ "حق و بی‌حقوقی"، "دین و تاریخ تفکر"، "فرهنگ و هنر" و "زندگی و همزیستی". نمایشگاه سرنوشت یهودیان از قرون گذشته تا فجایع ناسیونال سوسیالیسم را روایت می‌کند، اما تمرکز خود را بر زندگی روزمره و شهروندان "عادی" می‌گذارد.

نمایشگاه ازسال ۳۲۱ میلادی شروع کرده است، اما چرا این سال؟ در این تاریخ فلاویوس والریوس کنستانتینوس، ملقب به کنستاتین کبیر قانونی را تصویب می‌کند که به یهودیان امکان شرکت در شوراهای شهر در سراسر امپراطوری داده می‌شود. این قانون در پاسخ به پرسشی از سوی شورای شهر کلن درباره وظایف و مسئولیت یهودیان صادر می‌شود. سند مربوط به این قانون قدیمی‌ترین منبع به جا مانده در منطقه شمال کوه‌های آلپ است.

تصویر یکی از پرخواننده‌ترین نویسندگان آلمانی در کنار پایه‌گذار مکتب صهیونیسم بر مکعب "حق و بی‌حقوقی" نقش بسته است؛ هاینریش بل، نویسنده مشهور و برنده جایزه نوبل در کنار تئودر هرتسل. هرتسل پایه‌گذار جنبشی سیاسی و سکولار صهیونیسم است که واکنش به یهودی‌ستیزی جامعه مسیحی بود. او در سال ۱۸۹۶ کتاب "دولت یهود" را نوشت و جنبشی را سازمان داد که راه را برای تأسیس اسرائیل هموار کرد.

اینجا می‌توانید گشتی مجازی در محله یهودیان کلن در قرون وسطا بزنید. محله‌ای با حدود ۱۵۰ خانه که در آن خاخام‌ها، نویسندگان، تاجران، صنعتگران، زرگرها و کشاورزان سکونت داشتند. این محله بازار، کنیسه، حمام و تالار جشن داشت. در سال ۱۳۴۹ میلادی با شیوع طاعون یهودیان بیرون رانده شدند و محله به آتش کشیده شد. ۲۰ سال بعد به شکل محدود به یهودیان اجازه اقامت داده شد، اما از ۱۴۲۴ برای ۴۰۰ سال از شهر رانده شدند.

تصویری که می‌بینید، مدالی برای موسی (موزس) مندلسون، فیلسوف آلمانی است که بر جنبش روشنگری قرن ۱۸ میلادی تاثیری بسزا داشت. بر این مدال تاریخ تولد او یعنی ۱۷۲۹ میلادی و عنوان کتاب او « فدون (Phädon) درباره جاودانگی روح»، نقش بسته و پروانه‌ای که از جمجمه‌ای برمی‌خیزد نماد روح جاودانه است. جنبش روشنگری یهودی (هاسکالا ۱۸۳۱) بر جدایی دین از دولت و حقوق یهودیان در جامعه مسیحی اروپا تاکید می‌کرد.

گیورا فایدمن، یکی از سرشناس ترین نوازندگان کلارینت و موسیقی کلزمر، یک سبک موسیقی یهودی است. خانواده او با شروع تعقیب، آزار و راندن یهودیان (پوگروم) به آمریکای جنوبی مهاجرت کرد. او در سال ۱۹۴۸ با بازی در قطعه معروف گتو (درامی در رابطه با گتوی یهودیان در ویلنیوس)، شهرتی جهانی یافت. در کنار او گروه موسیقی اورفند لند را می‌بنید. یک گروه یهودی هوی متال که مضمون بیشتر قطعات آنها صلح و دوستی است.

در این مکعب با ‌جنبه‌های مذهبی زنذگی یهودیان آشنا می‌شوید؛ از جمله با جریان‌های گوناگون جامعه یهودیان، از لیبرال تا محافظه‌کار و ارتدوکس که بر سبک زندگی تا معماری کنیسه‌ها تاثیر گذاشته‌اند. دست‌هایی که در این تصویر می‌بینید نشانه بخشایش و برکت در دین یهود است. لئونارد نیموی، بازیگر یهودی آمریکایی که شهرت خود را مدیون بازی در نقش آقای اسپاک در "پیشتازان فضا" بود، از این نشانه استفاده می‌کرد.

یهودیان در کارناوال هم نقش مهمی داشتند، به‌ویژه در کلن. ماکس سالومون، نویسنده و کمدین یهودی در جمهوری وایمار اولین انجمن یهودی کارناوال را پایه گذاشت. این انجمن به یک مرکز مهم تبدیل شد که هم یهودیان و هم غیریهودیان می‌توانستند عضو آن شوند. او با شروع جنگ جهانی دوم به آمریکا رفت و در همانجا درگذشت. سال ۲۰۱۹ انجمن یهودی کارناوال جدیدی در کلن مقابل جایی که خانه‌ قدیمی سالومون بود، تاسیس شد.

در این نمایشگاه مشاغل مختلفی به نمایش گذاشته شده که جامعه یهودی فرصت و امکان ایفای نقش در ‌آن داشته است. تصویر روی مکعب کارگاه الیزابت ترسکو جواهرساز (نفر سوم از چپ ایستاده) در حال کار کردن با همکارش فریتس دویچ را نشان می‌دهد که در حال طراحی کاپ قهرمانی تیم ملی آلمان هستند. عکس متعلق به دهه ۶۰ میلادی است.

آبراهام اوپنهایم، بانکدار و یکی از با نفوذترین مردان کلن در قرن ۱۹ بود. کنیسه‌ای در کلن با حمایت مالی او ساخته شد. او هم زمان منابع مالی برای ساختن بخش‌هایی از کلیسای جامع کلن را (پنجره‌های معروف آن) تامین کرد. اوپنهایم بعدها به مسیحیت گرایید. علت‌ دقیق آن روشن نیست اما این احتمال داده می‌شود که او در آن دوران به عنوان یک مسیحی بهتر می‌توانست در موقعیتی که داشت پذیرفته شود.

برگزارکنندگان نمایشگاه با جمع‌آوری اسناد گوناگون، از جمله نامه‌ها، یادداشت‌های خصوصی، بیوگرافی و یافته‌های تاریخی بیننده را به نگاهی دقیق‌تر بر جامعه یهودی دعوت می‌کنند و پیام‌شان این است؛ ما همسایه‌ دیوار به دیوار هستیم. در نمایشگاه فیلمی از شاگردان یک مدرسه به نمایش گذاشته می‌شود. آنها مثل هر کودک دیگری از زندگی روزمره و از غذاها و خوراکی‌هایی که دوست دارند می‌گویند؛ از پیتزا و آب‌نبات کشی.

در مرکز شهر کلن بقایای شهرداری رومی متعلق به ۲۰۰۰ سال پیش هم‌جوار محله یهودیان از قرون وسطی یافت شده است. این منطقه تاریخی با ۶۵۰۰ متر مربع مساحت زیر زمین قرار دارد. روی این مجموعه تاریخی ساختمان موزه میکوا (MiQua) در دست ساخت است. درهای این موزه که برگزارکننده نمایشگاه زندگی یهودیان است، در آینده بر روی بازدیدکنندگان گشوده خواه شد.

این نمایشگاه سال گذشته در شهرهای مختلف از جمله در کنیسه شهر اسن (تصویر بالا) به نمایش گذاشته شد و تا پایان سال ۲۰۲۲ در دیگر شهرهای آلمان می‌چرخد. در حال حاضر شهر مونیخ میزبان این نمایشگاه منحصر به فرد است.