نمایشگاهی برای دو دقیقه کتاب خواندن در شبانه‌روز؟
۱۳۸۷ اردیبهشت ۱۶, دوشنبه
هزاران نفر از این غرفه به آن غرفه سرمی‌زنند، کیسه‌های پر از کتاب را با خود اینسو و آن سو می‌کشند تا در گوشه‌ی این پله یا آن رواق لحظه‌ای آرام بگیرند، یا راهی خانه شوند تا شاید فردا دوباره بازگردند. اما آیا این تصویرها بازتاب واقعیت رابطه‌ی ما با کتاب است؟ در مورد میزان مطالعه‌ی ایرانیان آمار متفاوتی ارائه می‌شود که از دو دقیقه تا دو ساعت در شبانه‌روز متغیر است.
نمایش کتاب یا فروش کتاب؟
آنچه در ده روز میانی اردیبهشت ماه در مصلای تهران می‌گذرد نمایشگاه کتاب به معنای واقعی کلمه نیست؛ امکانی است برای خرید کتاب با تخفیف، یا فروش کتاب‌هایی که یک سال و بیشتر در انتظار خریدار مانده‌اند یا قرار است در انتظار بمانند.
به رغم همه‌ی فرصت‌هایی که گردآمدن صدها ناشر در زیر یک سقف برای آنها و اهل کتاب فراهم می‌کند، و گذشته از برنامه‌های جنبی و جذابی که می‌تواند از ویژگی‌های نمایشگاه باشد، امکان خرید و فروش، برای بسیاری مهمترین جاذبه‌ی بزرگترین رویداد فرهنگی کشور است. بخش مهمی از فروش سالیانه‌ی برخی از ناشران در همین ده روز کسب می‌شود و برای عده‌ای از آنها همین واقعیت دلیل تحمل بسیاری از فشارها و محدودیت‌ها است.
ناشران تهرانی حدود ۷۵ درصد کتاب‌های سال گذشته را منتشر کرده‌اند و به نظر می‌رسد همین درصد از خریداران کتاب نیز ساکنان این شهر باشند که بیش از یک هفتم جمعیت کشور را در خود جا داده است. شوق و شتابی که برای خرید کتاب در نمایشگاه به چشم می‌خورد فشرده‌ی کاریست که کتابخوان‌ها معمولا در طول سال انجام می‌دهند. وگرنه با دیدن این ازدحام در نمایشگاه چگونه می‌توان باور کرد که سرانه‌ی مطالعه در ایران دو دقیقه در شبانه روز بیشتر نباشد؟
بحث‌برانگیز بودن آمار
البته در مورد درستی این رقم بحث‌ها و جدل‌های فراوانی وجود دارد. رئیس کتابخانه‌ی ملی و معاون فرهنگی رئیس جمهور، علی اکبر اشعری، چهارم اردیبهشت ماه با بیان این آمار در مشهد، می‌افزاید «در صورتی كه مطالعه كتاب‌های درسی را هم در نظر بگیریم، سرانه مطالعه در ایران به حدود شش دقیقه در شبانه روز می‌رسد.»
گرچه اظهارات معاون رئیس جمهور در مورد سرانه‌ی مطالعه در خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی، ایرنا منتشر و از سوی برخی دیگر از مسئولان نیز تکرار شده، وزیر ارشاد نهم اردیبهشت در نشست خبری نمایشگاه مدعی است «هیچ آمار دقیق و مدونی در مورد ساعات و آمار کتابخوانی در کشور وجود ندارد.»
محمد حسین صفارهرندی تاکید می‌کند «من به عنوان متولی این امر به شما می گویم که این آمار در حال حاضر موجود نیست». به گزارش خبرگزاری کتاب علی اکبر اشعری نیز به رغم اظهارات قبلی، در گفتگویی که ۱۴ اردیبهشت با ستاد خبری نمایشگاه انجام داده گفته است «تاكنون سنجش مناسبی از وضعیت كتابخوانی در كشور صورت نگرفته است.»
مشخص نیست که چرا وزارت ارشاد تا کنون آمار دقیقی از سرانه‌ی مطالعه ارائه نکرده است. علی شجاعی صائین، مدیر كل دفتر برنامه ریزی و توسعه، بیستم شهریور ماه سال پیش به خبرگزاری فارس گفته است با توجه به تامل‌برانگیز بودن آمار موجود، وزارت ارشاد «خود آمارگیری دقیقی را در سطح ملی اجرا می‌كند.»
یک ماه بعد جانشین او محمد سالاری به همان خبرگزاری اظهار داشته که مقدمات اجرای این طرح در زمان مدیر قبلی فراهم شد اما بنابر دلایلی کار متوقف شده. او با اشاره به این که آمار دو دقیقه‌ای که مدام تکرار می‌شود نادرست و سیاه است، می‌افزاید «ولی آن آماری که خبرگزاری فارس منتشر کرد که هر تهرانی روزانه ۲ ساعت مطالعه می‌کند قابل پذیرش است.»
ظاهرا اظهارات مدیر كل دفتر برنامه ریزی، اشاره به گزارشی از خبرگزاری فارس دارد که به نقل از پژوهشی که سال ۸۳ انجام شده میزان مطالعه‌ی چهل درصد تهرانی‌ها را یک تا دو ساعت اعلام کرده است. دو دقیقه بودن میزان سرانه مطالعه در ایران نتیجه‌ی آمار گیری دیگری است که سال ۷۹ انجام شد.
آماری که خبرگزاری یاد شده انتشار داده و از سوی بسیاری از کارشناسان خوش‌بینانه تلقی می‌شود، همه‌ی تهرانی‌ها را دربرنمی‌گیرد و به نظر می‌رسد بخش بزرگی از آن مربوط به خواندن روزنامه و مجله‌هایی است که عمدتا در این شهر منتشر و توزیع می‌شوند. با این همه مسئولانی که وظیفه و امکان ارائه‌ی آمار و اطلاعات دقیق سرانه‌ی مطالعه را دارند بیشتر به تکذیب آمار موجود و قدیمی می‌پردازند.
بهزاد کشمیری‌پور، گزارشگر دویچه وله در تهران