"نماز باران" و "پارازیت"های ضدباران
۱۳۹۶ دی ۲۹, جمعهروز جمعه (۲۹ دی / ۱۹ ژانویه) امامان جمعه در قم، بیرجند و اصفهان مردم را به نماز باران دعوت کردند. عکسها و گزارشهای این نمازها در رسانههای ایران منتشر شد و همزمان بسیاری در شبکههای اجتماعی پرسیدند که آیا این اقدام امامان جمعه به خاطر این بوده که هواشناسی پیشبینی باران در روزهای آینده را کرده است؟
زمستان امسال آسمان ایران بیبرکت بود. به مردم هشدار داده شد که خود را برای تابستانی داغ و خشکتر از همیشه آماده کنند. گفته شد توقع نداشته باشند که برق شبانهروز در کابلها جاری باشد.
خبرها درباره آیندهای خشک و کویری، ترسی عمیق ایجاد کرده است. آینده که نه، همین امروز هم بسیاری روستاها از سکنه خالیاند. دریاچهها و رودهای بزرگی خشک شدهاند. سفرههای زیرزمینی خالیاند و بسیاری از آنها فروریختهاند.
مردم از خود میپرسند در کنار بیکاری و گرانی و بیحقوقی، آیا زندگی روزمرهشان از این پس با بیآبی و بیبرقی دائمی همراه و زیر پوششی از غبار سنگین ناشی از خشکسالی، تیرهتر خواهد شد؟
این ترس بازار شایعه را هم داغ کرده است. همزمان با "نماز باران" آسمان شبکههای اجتماعی پر شد از "ابرهای فوق اشباع" شده.
ناراضیان حکومت و مخالفان در کنار کشف علل حادثه سانچی و وقوع مکرر زلزله، علت نباریدن ابرها را هم یافتهاند. برخی توییت کردند:
«محققان آلمانی ثابت کردهاند که امواج پارازیت ماهواره باعث تخلیه الکتریکی ذرات مه در ابرها شده و از تشکیل یک ابر فوق اشباع مناسب جلوگیری میکنند. در کشورهای همسایه ایران که امواج پارازیت وجود ندارند امسال بیش از ۵۰ سانتی متر باران باریده است.»
یا
« بارش برف در بیابان تبوک عربستان و ما همچنان در کف یک سانتی متر برف بجاش روزانه شاهد بارش #پارازیت هستیم .در تحقیقی علمی ثابت شده امواج پارازیت سبب تخلیه بار ابرها شده که از تشکیل قطره در ابر جلوگیری می کند حالا به آقایون بگید قبل #نماز_باران پارازیتارو قطع کنند که ضایع نشن.»
و توییتهای بسیار دیگری از این دست. برای این که بدانیم امواج پارازیت چقدر در میزان بارندگی دخیلاند، به سراغ یکی از اعضای هیئت علمی انستیتوی هواشناسی شهر بن رفتیم و از او در این باره پرسیدیم. آلکساندر کلبش میگوید: «در مطالعاتی که تاکنون در این زمینه شده، تا به حال به موردی برخورد نکردهام که امواج پارازیت بتوانند میزان بارندگی را تحت تاثیر قرار دهند.»
آلکساندر کلبش به زبان ساده توضیح میدهد که میزان بارندگی به تغییرات در لایههای فشار بالا و فشار پایین و جبهه هوای سرد و گرم و عوامل جغرافیایی و طبیعی دیگر بستگی دارد، اما این که بتوان عامل پارازیت را هم به آن اضافه کرد، این علمی نیست. تاکید او این است که اساسا انسان هنوز به آنجایی نرسیده که بتواند جلوی بارندگی را بگیرد. حداکثر کاری که تا به حال انسان موفق شده این است که در محدوده بسیار بسیار کوچکی بتواند از ایجاد تگرگ جلوگیری کند.
اگر تا به حال توضیح علمی در این رابطه داده نشده است، چرا چنین شایعاتی خریداران زیادی پیدا میکنند؟
رضا کاظمزاده، روانشناس مقیم بلژیک، به بستر سیاسی و فرهنگی درازمدتی در جامعه ایران اشاره میکند و به دویچهوله میگوید: «یکی از دلایل، عدم اطمینان به اطلاعاتی است که به شکل رسمی ارائه داده میشود. یعنی حتی گاه پیش از این که به طور رسمی در جامعه ایران اطلاعاتی داده شود، افراد با فرض به این که این اطلاعات به احتمال خیلی زیاد غلط هستند، به آنها نگاه میکنند.»
او به "عدم امنیت" به عنوان یک عامل دیگر اشاره میکند؛ یعنی زمانی که به طور مداوم و به دلایل گوناگون با استرس و اضطراب و ترسهای گوناگون زندگی کنید. به گفته رضا کاظمزاده این وضع نیاز به این که بتوانید موقعیت خود را بهتر بفهمید و قادر به کنترل آن باشید را زیادتر میکند.
او میگوید: «هرچقدر توانایی شما برای کنترل زندگیتان کاهش پیدا کند، تمایل شما برای رفتن به سمت خرافات یا سیستمهای جادویی که به شما این قدرت را میدهد یا به شما القاء میکند که میتوانید آن واقعیت را کنترل بکنید، افزایش پیدا میکند. تحقیقات در رابطه با روانشناسی خرافات نشان میدهد که هر قدر افراد در شغلی که دارند یا فعالیتی که میکنند، با مشکل بلاتکلیفی یا احتمالات بیشتر روبرویند، مثلا در مورد قماربازها که نمیتوانند به صورت منطقی خیلی چیزها را از قبل پیشبینی کنند، تمایل به خرافات در میان آنها بیشتر است تا کسانی که در همان جامعه زندگی میکنند ولی روابط کاریشان قابل پیشبینیتر و آینده آنها خیلی روشنتر است.»
با "انواع بلایا امتحان" میشوید
روز جمعه آیتاللههای زیادی پشت سر آیتالله خرازی نماز خواندند تا مگر دعایشان برکت داشته باشد: آیتالله مرتضی مقتدایی عضو جامعه مدرسین حوزه، آیت الله اعرافی مدیر حوزههای علمیه سراسر کشور، آیتالله سید هاشم حسینی بوشهری امام جمعه موقت قم، آیتالله محمد سعیدی تولیت آستان حضرت معصومه و برخی از مسئولان استانی. خبرگزاری ایسنا هم از «صفوف گسترده نماز باران» گزارش داد.
با طبیعت نمیشود درافتاد، اما به گفته بسیاری ازکارشناسان سهم پروژههای پرسود روی رودخانههای ایران و یا استفاده بیرویه ازمنابع آب زیرزمینی در ایجاد خشکسالی بیشتر از "دست طبیعت" نقش ایفا کرده است. به همین دلیل بسیاری از کارشناسان سیاست "توسعه" در چهار دهه اخیر در ایران را متهم شماره یک این خشکسالی میدانند.
اما در "نماز باران" گناه خشکسالی به گردن مردم افتاد. آیتالله رضا استادی، عضو شورای عالی حوزههای علمیه گفت: «خداوند همواره انسانها را با انواع بلایا امتحان میکند ما با نماز باران از خداوند بخشش گناهان و نزول برکاتش را طلب مینمائیم.» او وعده داد که نماز باران «دارای آثار و برکات زیادی است».
به نظر رضا کاظمزاده این کار در حقیقت اعتراف غیرمستقیم حکومت به ناتوانی در حل مشکلات و انداختن آن به گردن عوامل دیگر است و حتی اگر گروهی از مردم آن را باور کنند، اما بخش بزرگی از جامعه ایران با دیدن این قبیل برنامهها، احساس عدم اطمینان بیشتری نسبت به مسئولین و اخباری که میدهند، پیدا خواهند کرد. همین احساس عدم اطمینان به اخبار نیز عدم احساس امنیت را افزایش میدهد.
خرافه، ایدئولوژی و توهم توانایی
رضا کاظمزاده معتقد است که یکی از کارکردهای مهم خرافات، دین یا ایدئولوژی دادن احساس کنترل بر موقعیتهایی است که استرسزا و اضطرابآور هستند: «در نتیجه افراد تئوریهای گوناگونی را درست میکنند، برای این که وقتی شما بر آن اضطراب یک توضیحی بگذارید، این احساس به شما دست میدهد که لااقل اگر کاملا نمیتوانید موقعیت را تحت کنترل خود درآورید، حداقل میتوانید آن را بفهمید یا شاید در شرایطی بتوانید از آن احتراز بکنید.»
اما عامل دیگر رواج انواع شایعات یا نگاه خرافی به گفته رضا کاظمزاده «نداشتن آموزش است». آموزشی که به گفته او از دبستان شروع میشود و مبنی آن یک نوع اندیشه انتقادی است. او میگوید: «یعنی این که وقتی شما اطلاعاتی را به دست میآورید، براساس چه معیارهایی میتوانید آنها را حلاجی کنید؟ برای اطمینان از صحت آن به چه منابع دیگری میتوانید مراجعه کنید؟»
در این میان تکلیف مخالفان و شایعاتی که میسازند چه میشود؟ کاظمزاده معتقد است که رواج شایعه در حقیقت استفاده از همان روشی است که حکومت از آن استفاده میکند؛ یعنی استناد به عوامل غیرعقلانی در خدمت مقاصد سیاسی.
او میگوید: «این روش در درازمدت به بیاعتباری بخشهایی از مخالفان که به این روشها متوسل میشوند منجر خواهد شد، یعنی غیرمستقیم به مردم نشان میدهند که خود وقایع به خودی خود، فهم قضایا به خودی خود و یا یافتن راهحل درست برای آنها اهمیت ندارد، بلکه مهمترین چیز استفاده از هرگونه فرصت برای تبدیل آن به یک ابزار در کارزار سیاسی خود است.»