ناشران ایرانی و نمایشگاه کتاب فرانکفورت
۱۳۸۶ مهر ۱۹, پنجشنبه
در ایران نیز نمایشگاه بزرگی برگزار می‌شود که اردیبهشت ماه بیستمین سال فعالیت خود را پشت سر گذاشت. در نمایشگاه اخیر کتاب تهران نمایندگان ۶۶ کشور حضور داشتند و حدود۱۸۰۰ ناشر داخلی در آن بیش از ۱۲۳ هزار عنوان کتاب عرضه کردند.
نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران را به لحاظ تعداد ناشران و بازدید کنندگان می‌توان یکی از نمایشگاه بزرگ دنیا دانست. اما ناشران ایرانی در دیگر نمایشگاه‌های جهان، از جمله معتبرترین و بزرگترین انها، نمایشگاه فرانکفورت، همواره حضوری نامحسوس و محدود داشته‌اند. گذشته از نقش بازدارنده‌ی نهادهای دولتی، تفاوت‌های کیفی عمیقی میان این نمایشگاه‌ها وجود دارد، که یکی از دلایل حضور کم رنگ ناشران ایرانی در فرانکفورت را باید در آن جست.
نمایشگاه فرانکفورت طی پنج روز برگزار می‌شود که سه روز نخست آن فقط به اهل فن اختصاص دارد. اهل فن کسانی محسوب می‌شوند که فقط خواننده‌ی کتاب نیستند و به نوعی در کار کتاب دست دارند. نویسندگان، روزنامه‌نگاران، کتابداران و کتابفروشان از جمله کسانی هستند که نمایشگاه در سه روز نخست میزبان آنهاست.
مهمترین فعالیت نمایشگاه کتاب فرانکفورت معرفی آثار جدید، و برقراری ارتباط میان ناشران برای خرید و فروش حق نشر است، این در حالی است که ایران به معاهده‌ی جهانی کپی رایت بپیوسته و انتشار ترجمه‌ی کتابهای خارجی در ایران اغلب بدون اجازه و آگاهی مولف و ناشر اصلی آن صورت می‌گیرد.
در نمایشگاه کتاب فرانکفورت ۱۰۰۰ نویسنده حضور می‌یابند که در ۲۵۰۰ نشست خبری و گفت و شنود شرکت می‌کنند در حالی که نمایشگاه کتاب تهران، عمدتا بازار فروش مستقیم کتاب است. به همین دلیل ناشران ایران نه چیز چندانی برای عرضه در فرانکفورت دارند و نه چیزی از آنچه عرضه می‌شود به دردشان می‌خورد.
در سال‌های گذشته برخی از ناشران خصوصی یا به صورت میهمان و یا با سرمایه‌ی شخصی در نمایشگاه فرانکفورت حضور پیدا کردند. اما از آنجا که تبادل مختصر امتیاز نشر کتاب، میان ناشران ایرانی و همکاران خارجی‌شان، اغلب از کانال ارتباط‌ها، در طول سال و خارج از محدوده‌ی نمایشگاه انجام می‌شود، بر رغبت این ناشران برای سفر به فرانکفورت نه تنها افزوده نشده که از آن کاسته نیز شده است.
علاوه بر این ناشران بخش خصوصی که همچنان تولید‌کنندگان مهمترین و معتبرترین کتابهای فارسی هستند از حمایت دولتی چندان برخوردار نمی‌شوند. این حمایت‌ها بیشتر صرف معرفی کتاب‌ها و فعالیت‌هایی می‌شود که با سیاست‌های کلی فرهنگی جمهوری اسلامی همخوان است.
امسال نیز مانند سال گذشته سازماندهی حضور ناشران را «اتحادیه تعاونی‌های ناشران» بر عهده دارد که از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد حمایت می‌شود. آنچه در برنامه‌های امسال تغییر کرده حضور و دخالت «مؤسسه نمایشگاه‌های فرهنگی» است که به گفته‌ی رئیس موسسه احسان حجتی، بر کار این اتحادیه نظارت می‌کند.
حجتی در آستانه‌ی افتتاح نمایشگاه فرانکفورت به خبرگزاری فارس گفته است «وجوه سیاسی، اقتصادی و فرهنگی نمایشگاه كتاب فرانكفورت بسیار بالاست و ما از این امكانات برای منافع خود استفاده می‌كنیم.» او همچنین می‌افزاید «امسال در نمایشگاه كتاب فرانكفورت روزها را نام‌گذاری كرده‌ایم و بر این اساس برنامه‌هایی را تدارك دیده‌ایم و هدایایی را متناسب با این روزها اهدا می‌كنیم.»
به گفته‌ی حجتی «روز اول؛ اتحاد ملی و انسجام اسلامی، روز دوم؛ ایران سرزمین فرهنگ و تمدن، روز سوم؛ فناوری و تولید علمی، روز چهارم؛ اسلام آئین‌مهر، روز پنجم؛ كتاب و مردم» نامیده شده است. نام روز اول برگرفته از شعار سال ۸۶ است که از سوی آیت‌الله خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی تعیین و اعلام شده است.
در دوران جمهوری اسلامی حضور ایران در نمایشگاه فرانکفورت با تنش‌ها و افت و خیزهای بسیار روبرو بوده است. حضور نمایندگان دولتی نشر ایران، اوایل دهه‌ی شصت با اعتراض و تظاهرات مخالفان و از جمله اعضای کانون نویسندگان ایران در تبعید رو برو شد که برای چند سالی به دوری ایران از این نمایشگاه انجامید. بار دیگر فتوای قتل سلمان رشدی نویسنده‌ی رمان آیات شیطانی، فوریه ۱۹۸۹، باعث شد ایران برای مدتی از شرکت در این نمایشگاه محروم شود.
در سال‌های گذشته حضور ناشران غیردولتی عمدتا شخصی، با امکانات محدود و با برنامه‌ریزی نامطلوب انجام شده. در کنار این بخش، و چند ناشری که به عنوان میهمان در این نمایشگاه شرکت می‌کنند دستگاه‌های دولتی و ناشرانی که از حمایت‌های دولتی برخوردارند می‌کوشند آنچنان که رئیس موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی گفته «از این امکانات برای منافع خود استفاده» کنند؛ منافعی که هر چه باشد، بعید است بتواند در غیاب مهمترین ناشران کشور، چهره‌ای متنوع و واقعی از تولیدات فرهنگی و ادبی ایرانیان را به نمایش بگذارد.
شرکت‌کنندگان در پنجاه و نهمین نمایشگاه کتاب فرانکفورت آثار خود را تا عصر یکشنبه، ۲۲ مهر، در ۷۳۰۰ غرفه عرضه می‌کنند.
بهزاد کشمیری‌پور، گزارشگر دویچه وله در تهران