منافع مشترک چند سویه ایران و ترکیه
۱۳۸۹ شهریور ۳۱, چهارشنبه
بشیر آتالار، وزیر کشور ترکیه گفت که یکی از موضوع‌های هفتمین اجلاس وزیران کشور همجوار عراق در بحرین، همکاری‌های امنیتی و بررسی تحولات عراق پس از خروج نیروهای آمریکاست. او قصد دارد در منامه با وزیر کشور ایران و سوریه در مورد توسعه همکاری‌های دوجانبه در زمینه‌های امنیتی گفتگو کند. در این اجلاس وزرای کشور ایران، ترکیه، عراق، سوریه، کویت، مصر، عربستان، اردن و بحرین شرکت دارند.
از قرار معلوم منافع مشترک ایران و ترکیه فقط حوزه‌ی امنیتی را در بر نمی‌گیرد. دو محور دیگر آن منافع تجاری و دیپلماسی در عرصه‌ی بین‌المللی است. در این زمینه دویچه وله گفت‌وگویی داشته با محمد مشتاق، سرپرست سابق بخش فارسی "صدای ترکیه".
دویچه وله: وزیر کشور ترکیه از همکاری امنیتی با ایران برای مبارزه با تروریسم قدردانی کرده است. این همکاری‌ها جز در برخورد با "پژاک"، آن طور که در این گزارش آمده، در چه زمینه‌های دیگری را نیز در بر می‌گیرد؟
محمد مشتاق: در این سال‌های اخیر مسأله‌ی مبارزه‌ی ترکیه با سازمان تروریستی "پ کا کا" (حزب کارگران کردستان) و مبارزه‌ی ایران با سازمان تروریستی "پژاک" موجب گردیده است که این دو کشور به‌ویژه در این زمینه با یکدیگر همکاری گسترده‌ای داشته باشند. از طرف دیگر این دو کشور در زمینه‌ی مبارزه با قاچاق مواد مخدر همکاری تنگاتنگی دارند که یکی از عناصر تأمین هزینه برای هم سازمان تروریستی "پژاک" و هم سازمان تروریستی "پ کا کا" است. این همکاری‌ها در زمینه‌ی تأمین امنیت مرزی مشترک، سپس در مورد مبارزه با قاچاق مواد مخدر و بعد در مورد اقدامات تجزیه‌طلبانه است.
مسأله‌ی عراق تا چه اندازه در همکاری‌های امنیتی دو کشور سهم دارد و بیرون رفتن نیروهای آمریکایی از عراق برای ترکیه به چه معناست؟
طبیعتاً عراق در منطقه یکی از کشورهایی است که موجب می‌شود ترکیه و ایران حساس‌تر باشند؛ با توجه به خلاء اتورتیه که با عقب‌نشینی نیروهای آمریکا در آنجا حاصل خواهد شد؛ و نیزبه این دلیل که در شمال عراق عملاً یک دولت کرد تأسیس شده است. اگر این دولت کرد به رسمیت هم شناخته نشده باشد و یا به آن "خودگردان محلی" هم به آن بگویند، در واقع عملاً یک دولت کردستان است و در این منطقه طبیعتاً "پژاک" و "پ کا کا" از امکان عملکرد زیادی برخوردارند و ایران و ترکیه باید در زمینه‌ی جلوگیری از فعالیت‌های این دو سازمان در شمال عراق و بهره‌گیری از امکانات بارزانی و طالبانی در عراق، با همدیگر همکاری کنند. از طرف دیگر نیروهای آمریکا که در حال عقب‌نشینی هستند، بسیاری از سلاح‌های خودشان را در عراق جا می‌گذارند و طبیعتاً این سلاحها ممکن است به دست تروریست‌ها بیفتد و ممکن است خطر خیلی جدی‌تری در این منطقه به‌وجود آورند. از این نظر ترکیه و ایران مجبور هستند، با همکاری خیلی نزدیک‌تر مانع دسترسی تروریست‌ها به این سلاحها گردند.
ترکیه یکی از طرف‌های مبادلات تجاری اصلی ایران است و اخیراً دولت این کشور گفته است می‌خواهد مبادلات تجاری با ایران را سه برابر کند. از طرف دیگر ترکیه ادعا می‌کند به تحریم‌های شورای امنیت پای‌بند است و این دو کمی با همدیگر مغایرند. چون الان نگرانی به‌خصوص از جانب آمریکا این است که مناسبات گسترده‌ی مالی ترکیه با ایران، از این کشور یک دریچه‌ی مهم برای دسترسی به کل نظام مالی اروپا باز کند؟
در واقع ترکیه تنها کشوری است که می‌شود گفت سکوی جهش ایران در منطقه است. برای این که روادید برای شهروندان ایران ندارد و ایرانی‌ها خیلی راحت می‌توانند به ترکیه سفر کنند و از ترکیه خرید کنند، در ترکیه سرمایه‌گذاری کنند یا شرکت تأسیس کنند و هر چیزی که لازم دارند بخرند. از این نظر می‌شود گفت که در حال حاضر ترکیه تنها کشوری است که با ایران روابط تجاری گسترده‌ای دارد و تا آنجا که ما می‌شنویم، الان حجم تجاری دو کشور در حدود ۲۰ میلیارد دلار است که می‌خواهند آن را به ۳۰ میلیارد دلار افزایش دهند. بنابراین ترکیه در چنین موقعیتی نمی‌تواند به تحریم‌های اقتصادی سازمان ملل متحد پای‌بند باشد و به‌خاطر همین مصراً و قویاً می‌گوید که باید مسئله‌ی ایران از طریق دیپلماسی حل و فصل شود و راه‌هایی که غیر این پیش‌بینی می‌شود غیرقابل اجرا است. یعنی تحریم‌ها هیچ وقت فایده و نتیجه‌ای نخواهند داشت و ما هم نمی‌توانیم این تحریم‌ها را اعمال کنیم، چون به ضرر ترکیه خواهد بود. از این نظر می‌بینیم که "بانک ملت" در ترکیه فعال است و در ازمیر، آنکارا و استانبول کماکان به فعالیت خودش ادامه می‌دهد. این بانک با تجار ترک به نرخ لیره ترک معامله می‌کند و می‌تواند از طریق بانک‌های ترکیه با بانک‌های اروپایی در ارتباط باشد. از این رو من فکر می‌کنم این روابط همچنان ادامه خواهد داشت.
با توجه به انزوای بیش از حد ایران در میان کشورهای خاورمیانه و جامعه جهانی، ترکیه چه طور می‌تواند تا این اندازه به ایران نزدیک شود و از آن حمایت کند و بعدهم تلاش کند به اتحادیه اروپا وارد شود؟
بعضی‌ها می‌گویند که ترکیه دارد محور سیاسی خودش را تغییر می‌دهد و از غرب به شرق متمایل می‌شود و هدف ترکیه تجدید دوران امپراتوری عثمانی است. برخی‌ها هم معتقدند که نخیر، ترکیه می‌خواهد از ایران به‌عنوان حربه‌ای در مقابل اتحادیه اروپا استفاده کند. همه‌ی این مسائل مطرح است، ولی من معتقدم که سوای این مسائل و این تحلیل‌هایی که به‌عمل می‌آید، ترکیه هدفش مثل کشورهای دیگر است. الان خیلی از کشورها اگر به‌طور مستقیم نباشد، به‌طور غیرمستقیم با ایران روابط تجاری دارند. مثلاً الان باید این سئوال را مطرح کرد که ایران نفت و گاز خودش را به کجا می‌فروشد! اگر تحریم اعمال می‌شود، پس ایران خریدهایش را از کجا می‌کند! این است که ایران هنوزهم با خیلی از کشورها رابطه‌ی تجاری دارد. بنابراین ترکیه هم می‌گوید همه دارند تجارت می‌کنند، خب ما هم می‌کنیم. یعنی طبیعتاً این دو کشور روابط تاریخی و دوستانه و همسایگی خیلی دیرینه‌ای دارند و با سرکارآمدن حزب "عدالت و توسعه" این روابط تعمیق بیش‌تری پیدا کرده و چاره‌ای هم جز همکاری ندارند؛ علی‌الخصوص در قبال حملات مستقیم و غیرمستقیمی که علیه دو کشور انجام می‌گیرد، چه توسط گروه‌های تروریستی چه توسط کشورهای ثالث که خواهان پیشرفت هیچ کشوری در منطقه‌ی خاورمیانه نیستند.
به حزب عدالت و توسعه اشاره کردید. چندی پیش روزنامه‌ی "دیلی تلگراف" از کمک مالی ایران به حزب عدالت و توسعه در انتخابات ترکیه گزارشی داد که البته از سوی معاون دبیرکل این حزب تکذیب شد. با این حال آیا دلیل نزدیکی بیشتر این دو کشور گذشته از مناسبات تجاری و امنیتی به‌خاطر افزایش نیروهای اسلام‌گرا در ترکیه هم هست؟
در این مورد نمی‌شود اظهارنظر دقیقی کرد. برای این‌که معمولاً می‌گویند رشوه دادن و رشوه گرفتن که سند ندارد. کسی هم نمی‌تواند این را ثابت کند و چنین دلیلی هم وجود ندارد. این یک ادعایی است که مطرح شده. ولی من تصور نمی‌کنم؛ چون در ترکیه شرکت‌های خیلی بزرگی هستند که تحت حمایت حزب عدالت و توسعه می‌باشند و خیلی بیشتر از این رقم‌ها می‌توانند به حزب کمک کنند، تا این که حزب بیاید خودش را به خطر بیندازد. زیرا اگر تأیید شود و ثابت شود که این حزب از ایران کمک مالی گرفته است، این امر می‌تواند بر اساس قانون اساسی کشور منجر به تعطیل شدن حزب شود و حزب هیچ وقت چنین اشتباهی نمی‌کند؛ و فکر نمی‌کنم که ایران هم چنین اشتباهی را مرتکب شده باشد. فکر می‌کنم این‌ها شایعاتی است که معمولاً بعد از هر انتخاباتی سر زبا‌ن‌ها می‌افتد.
بعضی از مقام‌های ایرانی معتقدند به ترکیه نمی‌شود اعتماد کرد و با طناب ترکیه نمی‌شود توی چاه رفت، به‌خصوص که اگر فشارهای آمریکا بیشتر شود. فکر می‌کنید ترکیه در صورت فشار بیشتر از سوی غرب چه واکنشی نشان می‌دهد؟
این کمی دور از انصاف است. برای این‌که ترکیه در دشوارترین روزهای ایران، در جنگ ایران و عراق که هشت‌سال طول کشید، تنها کشوری بود که کلیه‌ی بنادر و راه‌های خودش را به روی ایران باز کرد و تمام نیازهای ایران را برطرف کرد. امروز هم ترکیه نزدیک‌ترین دوست ایران است که تمام درهای خودش را به روی ایران گشوده و در مسئله‌ی تأسیس نیروگاه هسته‌ای ایران و اقدامات هسته‌ای ایران از این کشور پشتیبانی و حمایت می‌کند. این ترکیه است که در تمام مجامع بین‌المللی دارد از ایران دفاع می‌کند. حتی در سازمان ملل متحد هم دیدیم که از رأی مثبت به نفع ایران استفاده کرد. حتی می‌توانست رأی ممتنع بدهد اما نداد. از این نظر بیانات آن افراد یا آن دولت‌‌مردان ایرانی را نباید جدی گرفت. فکر کنم آن‌ها شاید به‌خاطر مسائل و کینه‌های شخصی و یا گروهی و یا نژادی در این زمینه سخن‌پراکنی می‌کنند.
مصاحبه‌گر: نیلوفر خسروی
تحریریه: داود خدابخش