محمد علی سپانلو، از دریچه دوربین
محمدعلی سپانلو شاعر پرآوازه، منتقد ادبی و مترجم ایرانی در سن ۷۵ سالگی چشم از جهان فروبست. او به ویژه در آخرین سالهای فعالیتش محدودیتهایی برای نشر برخی از آثار خود در ایران داشت. نگاهی به "شاعر تهران" از دریچه دوربین.
محمدعلى سپانلو از شاخصترين چهرههاى ايام رونق شعر معاصر ايران، دهههاى چهل و پنجاه خورشيدى بود. او همچنين يکى از پرتلاشترين شاعران آن دوران بود و افزون بر شعر در زمينههاى گوناگون ادبى، نقد داستان، ترجمه، مقالهنويسى، روزنامهنگارى و تصحيح متون کهن نيز کارهاى ارزندهاى ارائه داد.
سپانلو در سال ۱۳۱۹ به دنیا آمد. او را میتوان یکی از شهریترین شاعران معاصر دانست؛ شاعری که حضور شهر تهران، در بسیاری از شعرها و منظومههایش حکایت از پیوندی عمیق میان او و زادگاهش دارد.
محمد علی سپانلو از ۱۳۴۲ که نخستین مجموعه شعرش "آه ... بیابان" منتشر شد، در طول بیش از نیم قرن فعالیت ادبی خود بیش از شصت کتاب شعر، ترجمه، نقد و پژوهش ادبی منتشر کرد.
تهران، به منزلهی شهر شهرها و نماد شهرنشینی، در شعر سپانلو حضوری برجسته دارد و به کرات موضوع شعر او شده. اما تهران شاعر چیزی است فراتر از محل تولد؛ این شهر هم زادگاه سپانلو بود و هم زایندهی اشعار او.
"رگبارها"، "پیادهروها"، "نبض وطنم را میگیرم"، "تبعید در وطن"، "ساعت امید"، "فیروزه در غبار"، "پاییز در بزرگراه" و "قایقسواری در تهران" از جمله مجموعههای شعر محمد علی سپانلو هستند. آخرین مجموعه شعر او با عنوان "افسانه شاعر گمنام" در سال ۱۳۹۱ انتشار یافت.
محمدعلی سپانلو طعم بازیگری جلوی دوربین را نیز چشید، از جمله در فیلم "آرامش در حضور دیگران" (محصول ۱۳۵۱) به کارگردانی ناصر تقوایی که از آثار مهم موج نوی سینمای ایران محسوب میشود. "ستارخان" (۱۳۵۱) به کارگردانی علی حاتمی، "شناسایی" (۱۳۶۶) به کارگردانی محمدرضا اعلامی و "رخساره" (۱۳۸۰) به کارگردانی امیر قویدل از فیلمهایی هستند که سپانلو در آن نقشآفرینی کرده است.
چند اثر نیز به ترجمه محمد علی سپانلو منتشر شدند که با گذر زمان از دریافت مجوز تجدید چاپ محروم ماندند. "آنها به اسبها شلیک میکنند"، اثر هوراس مککوی، "مقلدها"، اثر گراهام گرین، "شهربندان" و "عادلها"، نوشته آلبر کامو، "کودکی یک رئیس"، اثر ژان پل سارتر، "دهلیز و پلکان" و شعرهای یانیس ریتسوس از جمله آثاری هستند که به ترجمه او روانه بازار کتاب شدند.
محمد علی سپانلو (راست) در کنار محمود دولت آبادی (چپ)، رماننویس معروف ایرانی و الن لنس، شاعر فرانسوی (نفر وسط).
درخور توجه آنکه گزینهای از اشعار خود سپانلو نیز به زبان فرانسوی منتشر شده است. نشان شوالیه آکادمی فرانسه و جایزه شعر ماکس یاکوب از جمله افتخارت بینالمللی است که به محمد علی سپانلو اهدا گردید.
سپانلو در گفتوگویی با دویچه وله به مناسبت انتشار اشعارش به زبان فرانسه به ماهیت شعر پرداخته و از جمله گفته بود: «شعر بايد از خودش دفاع کند و به زمان هم تعلق نداشته باشد. ضمن اين که شعر سخنگوى زمان است ولى در عين حال زمانگريز است، يعنى اگر شعر موفق باشد میتواند برفراز زمان حرکت کند.»