ماجرای پرابهام فیلترشکن «هِیستک»
۱۳۸۹ شهریور ۱۵, دوشنبهاز یک ماه پس از انتخابات بحثبرانگیز ریاستجمهوری در ایران، نام «هیستک» مطرح شد. نرمافزاری که بنا به گفته طراحان آن در «موسسه پژوهشهای سانسور (CRC)» با اعمال تغییراتی در پکتهای ارسالی، میتواند امکان عبور از فیلترینگ و وبگردی ناشناس را به کاربران بدهد. فروردین ماه امسال در نیویورک تایمز و گاردین و بسیاری از نشریات معتبر فناوری اطلاعات اعلام شد که این نرمافزار مجوز صادرات را از وزارت خزانهداری آمریکا دریافت کرده و میتواند در دسترس کاربران ایرانی قرار گیرد. حتی گاردین تا جایی پیش رفت که آستین را «مخترع سال» نامید.
اما از همان ابتدا حرف و حدیثهای فراوانی پیرامون پروژه بلندپروازانه «هیستک» پدید آمد. به اعتقاد بسیاری از متخصصان، دستیابی به این اهداف غیرممکن است. از آنجایی که بسیاری از مسائل مرتبط با این پروژه همچنان مبهم و بیپاسخ باقی مانده است، برخی از منتقدان میگویند ممکن است تیم «هیستک» بخواهد تنها از این راه درآمد هنگفتی کسب کند و آغازگر «تجارت در حوزه سانسور آنلاین» باشد.
آستین هیپ، جوان ۲۵ ساله ساکن کالیفرنیا، مرد پشت پرده هیستک است. او در گفتوگو با دویچهوله، به برخی از سوالات و ابهامات پیرامون این پروژه پاسخ داده است.
دویچهوله: بیش از ۶ ماه از زمانی که شما قابلیتهای اعجابانگیز نرمافزارتان را در رسانههای برجسته دنیا اعلام کردید میگذرد. در همان زمان گفته شد که این نرمافزار مجوز صادرات (OFAC License) را از وزارت خزانهداری آمریکا دریافت کرده و به زودی در اختیار کاربران ایرانی قرار میگیرد. آیا برآوردی از میزان انعکاس اخبار پیرامون «هیستک» در رسانههای فارسیزبان و انتظار کاربران ایرانی دارید؟
آستین هیپ: ما سعی میکنیم با افزایش ظرفیتها، به کاربران بیشتری امکان استفاده از هیستک را بدهیم. تقاضا برای بهرهگیری از آن قطعا بیش از توان عرضه ما است. ۲۳ میلیون کاربر اینترنت در ایران وجود دارد. سازمانهایی با بودجههای میلیون دلاری در ایران وجود دارند تا کارآمدی سیستم سانسور و فیلترینگ این کشور را تضمین کنند. از سوی دیگر، ما سازمانی داریم که بر اساس فعالیتهای داوطلبانه شکل گرفته و قصد داریم در حد توان خود کاربران ایرانی را تحت پوشش قرار دهیم. بنابراین، این جدالی نابرابر است.
شاید بتوانم این قول را بدهم که ۱۲ نوامبر (۲۱ آبان) با انتخاب تصادفی گروهی از کاربران، رسما هیستک را رونمایی کنیم. نحوه رشد سازمان (CRC) در کنترل من نیست. همهچیز از دریافت مجوز صادرات سرویس گرفته تا ثبت این سازمان بهعنوان یک بنیاد غیرانتفاعی، کار زمانبری بوده و کارهای انجامنشده بسیاری هم داریم تا هیستک را به حدی برسانیم که مورد انتظار ماست.
تا کنون هیچ سازمانی فعالیتهایش را بر مبارزه با سانسور اینترنت در ایران متمرکز نکرده است. از این نکته هم نباید غافل بود که دولت ایران همچنان میلیونها دلار در زمینه فیلترینگ هزینه میکند و مقابله با آن نیز نیازمند سرمایهگذاری است. هزینه نگهداری هر یک از سرورهای ما، ماهانه ۱۰ هزار دلار است و برای اتصال هر سرور به اینترنت نیز باید ماهانه ۱۰۰۰ دلار بپردازیم. هر سرور تنها میتواند به تعداد محدودی از کاربران سرویس بدهد. بنابراین، راهاندازی این پروژه بسیار پرهزینه خواهد بود.
به هر حال با گذشت چندین ماه از دریافت مجوز صادرات، همچنان ابهامات زیادی پیرامون این پروژه وجود دارد. هیستک قرار است به چه صورتی در دسترس کاربران ایرانی قرار گیرد؟ بهرهبرداری رسمی از آن با چه موانعی روبرو است؟ آیا استفاده از آن هزینهای در بر خواهد داشت، یا نرمافزاری رایگان خواهد بود؟
واقعیت این است که از همان روزی که مجوز را دریافت کردیم، صادرات این سرویس آغاز شد. کاربران برای استفاده از آن نیاز به دعوتنامه دارند. ما از آنها دعوت میکنیم و یک کپی از نرمافزار را در اختیارشان قرار میدهیم. صدها هزار نفر در نقاط گوناگون دنیا میخواهند این نرمافزار را امتحان کنند. اما باید بتوانیم هزینههای مورد نیاز برای فراهم کردن زمینه دسترسی کاربران را تامین کنیم. افزایش ظرفیت نیازمند افزایش بودجههای ما است. در حال حاضر فقط من و گروهی از فعالان داوطلب کارهای مرتبط با پروژه را انجام میدهیم و باید کسی هزینههای پروژه را تامین کند تا «هیستک» همچنان اولویت اول زندگی ما باقی بماند.
با این حال، هیستک بهصورت رایگان در دسترس کاربران قرار خواهد گرفت و استفاده از آن هزینهای نخواهد داشت. ما بهعنوان یک بنیاد غیرانتفاعی، نمیتوانیم از این راه درآمدی کسب کنیم.
چرا دستکم از گروهی از برنامهنویسان دعوت نکردید که این نرمافزار را تست و نتایج آن را منتشر کنند؟ لطفا کمی شفافتر بگویید تا کنون چه تعدادی از کاربران ایرانی توانستهاند این نرمافزار را امتحان کنند و ارزیابی آنها از عملکرد آن چه بوده است؟
ما برای افزایش ظرفیتها، رفع اشکالات و بهینهسازی هیستک، با بسیاری از برنامهنویسان همکاری کردهایم. من هفته گذشته در دانشگاه استنفورد با گروهی از متخصصان جلسهای داشتم تا نظر آنها را درباره عملکرد هیستک جویا شوم. بنابراین باید بگویم ارتباط با برنامهنویسان وجود دارد.
گذشته از این، ما با گروههای حقوق بشری و افراد مرتبط با آنها ارتباط داریم، و من هم شخصا در طول یک سال گذشته با بسیاری از ایرانیها دیدار کردهام. نخستین گروه کاربران هیستک از میان همین افراد انتخاب شدهاند. ما از همان روزهای اول همکاری با گروهی از کاربران در داخل ایران را آغاز کردیم و کسانی هم بودهاند که پیش از سفر به ایران، استیک USB حاوی این برنامه را دریافت کردهاند تا کارآیی آن را در آنجا تست کنند. اما آمار دقیقی از تعداد آنها ندارم و سیاست سازمان ما هم این است که اعداد و ارقام را تا زمان رونمایی رسمی اعلام نکنیم، چون ممکن است این اطلاعات در اختیار دولت ایران قرار گیرد و استفادههای پیشبینی نشدهای از آن شود.
اولین آزمایش موفق ما در داخل ایران، هفتم جولای سال گذشته (۱۶ تیر ۱۳۸۸) انجام شد، اما در آن زمان حتی نمیدانستیم که برای ارائه این سرویس نیاز به دریافت مجوز رسمی از سوی وزارت خزانهداری داریم.
هیستک واکنشهای گوناگونی در میان کاربران و متخصصان ایرانی برانگیخته است. در این میان، برخی معتقدند این پروژه ممکن است پروژهای سیاسی از سوی دولت آمریکا برای هدف قرار دادن نقطه ضعف سایبری دولت ایران باشد. با این تحلیل، برجسته کردن این پروژه در پی اهداف سیاسی صورت گرفته است. در اینباره چه نظری دارید؟
ببینید، پیش از هیستک هم نرمافزارهای فیلترشکن دیگری مانند تور، فریگیت و اولتراسرف وجود داشتند که امکان عبور از سد فیلترینگ را به کاربران ایرانی میدادند؛ برخی از آنها هنوز هم کارآیی دارند. اما نکته اینجاست که هر یک از این برنامهها عملکرد متفاوتی دارند. آزادی اینترنت در ایران، مدتها پیش از تاسیس سازمان ما در معرض تهدید قرار داشت.
حتی در انقلاب سال ۵۷ هم مردم از کاست و ابزارهای ساده دیگر برای انتقال پیام و به اشتراک گذاشتن اخبار و سازماندهی اعتراضات و تظاهرات استفاده میکردند. بنابراین، اگر هیستک را ابزاری سیاسی بدانیم باید بگوییم کاست هم ابزاری سیاسی بود.
با توجه به سرعت پایین و پهنای باند محدود کاربران اینترنت در ایران، هیستک مشکلی برای اجرا نخواهد داشت؟
همه ابزارهای عبور از فیلترینگ با این محدودیتهای عمومی در ایران مواجهاند. هیستک هم برای پاسخگویی به نیاز کاربران در چنین شرایطی طراحی شده است.
با توجه به سانسور اینترنت در سایر کشورها، از جمله چین، عربستان و کوبا، آیا هیستک فقط در دسترس کاربران ایرانی قرار خواهد گرفت؟
بله. در شرایط کنونی فقط کاربران ایرانی امکان استفاده از آن را خواهند داشت. اما در ادامه، به فکر پاسخگویی به نیاز کاربران در کشورهای دیگر هم خواهیم بود. اما همه اینها منوط به تامین هزینههای پروژه است. بهعنوان مثال، اگر بخواهیم این سرویس را به کاربران چینی هم ارائه کنیم، در این مقطع زمانی بدیهی است که از عهده تامین هزینههای آن برنمیآییم.
هیستک بنا به تعریف شما، فیلترشکن است یا به کاربران امکان وبگردی ناشناس را میدهد، یا هر دو امکان را فراهم خواهد کرد؟ آیا برای اجرا به برنامه خاصی (مانند جاوا) نیاز دارد؟
زمانی که کاربر از هیستک استفاده میکند، تمام فعالیتهایش ناشناس و غیرقابل رهگیری خواهد ماند. هیستک برنامه کمحجم و سبکی است که به سادگی اجرا میشود و در واقع هم فیلترشکن است و هم میتواند ترافیک شما را روی شبکه پنهان کند.
آیا برای تامین هزینههای پروژه، از منابع دولتی هم کمک مالی دریافت خواهید کرد یا درصدد اقناع نهادهای غیردولتی و افراد دیگر هستید؟
ما از همه منابع موجود برای تامین هزینههای این پروژه بهره خواهیم گرفت. درِ این سازمان به روی همه آنها باز است، چون هدف نهایی ما تامین نیازهای کاربران و حفاظت از آنهاست. اما برای دریافت کمکهای مالی، اطلاعات کاربران را در اختیار حامیان قرار نخواهیم داد. این خط قرمز ما است.
احسان نوروزی
تحریریه: فرهاد پایار