در روزهای گذشته آذربایجان و ارمنستان، ژست‌های انساندوستانه‌ای برای عادی‌سازی روابط نشان داده‌اند.
شرکت ملی نفت آذربایجان تایید کرده که به خاطر تعمیرات در خط لوله انتقال گاز روسیه از طریق گرجستان به ارمنستان، گاز روسیه برای چند هفته از طریق خطوط لوله آذربایجان به ارمنستان تحویل داده خواهد شد؛ موضوعی که مایه شگفتی بسیاری از ناظران شده است.
پایگاه خبری «ویرچوال آذ» آذربایجان، نزدیک به دولت این کشور پنج‌شنبه ۲۸ اسفند گزارش داد «تا چند ماه پیش اصولا به فکر کسی نمی‌رسید آذربایجان در تامین گاز ارمنستان مشارکت کند، اما اکنون حتی آذربایجان برای اتصال به نخجوان از خاک ارمنستان نیز آماده می‌شود».
رسانه‌های آذربایجان همچنین روز جمعه گزارش دادند که یک راننده آذربایجانی در مناطق آزاد شده نزدیک به خان‌کندی (به ارمنی استپاناکرت) دچار حمله قلبی شده و به خاطر وخامت وضعیت و نبود بیمارستان، فورا به خان‌کندی منتقل و تحت عمل جراحی قرار گرفته است.
در جنگ ۴۴ روزه که از ۲۷ سپتامبر آغاز شد، جمهوری آذربایجان بخش وسیعی از مناطق اشغال شده در سه دهه پیش توسط نیروهای ارمنستان را آزاد کرد، اما خان‌کندی و مناطق اطراف آن کماکان خارج از کنترل جمهوری آذربایجان است و توسط ارمنی‌ها اداره می‌شود.
در واقع سه دهه پیش، قره‌باغ کوهستانی، شامل خان‌کندی که اکثریت ساکنان آن ارمنی‌تبار بودند، به همراه هفت منطقه ترک‌نشین اشغال شد. مناطق ترک‌نشین در جنگ اخیر بازپس گرفته شد، اما طبق توافق آتش‌بس، نیروهای نظامی روسیه متعهد هستند تا پنج سال بر امنیت خان‌کندی و کریدوری که ارمنستان را به این منطقه وصل می‌کند، نظارت کنند تا تکلیف این منطقه مشخص شود. جمهوری آذربایجان می‌گوید این مناطق بخشی از خاک این کشور است و باید به سرزمین اصلی برگردد.
در این میان، طبق توافق آتش‌بس با واسطه‌گری روسیه، همچنین قرار شده است نخجوان از طریق خاک ارمنستان به آذربایجان متصل شود و نیروهای روسیه نظارت بر این کریدور را نیز بر عهده خواهند داشت؛ موضوعی که نگرانی‌هایی را در جمهوری اسلامی ایران دامن زده و این نگرانی‌ها و بعضا هشدارها در رسانه‌های داخلی و اظهارات برخی مقامات و نمایندگان مجلس نیز بازتاب داشته است.
کریدورها و منافع ایران
طی سه دهه گذشته همواره ترانزیت کالا، محصولات نفتی، گاز و تردد ساکنان نخجوان از طریق خاک ایران به جمهوری آذربایجان ممکن بود؛ اگرچه نخجوان یک باریکه مرزی مشترک با ترکیه نیز دارد. اما با باز شدن کریدور آذربایجان-ارمنستان-نخجوان دیگر نیازی به عبور از خاک ایران نخواهد بود.
از طرف دیگر ترکیه و جمهوری آذربایجان توافق کردهاند که به زودی خط لوله گازی نیز به نخجوان کشیده شود و گاز جمهوری آذربایجان از طریق ترکیه به نخجوان تحویل داده شود.
نخجوان از طریق ایران سالانه ۳۰۰ میلیون متر مکعب گاز آذربایجان را تحویل می‌گیرد. اما طی دو سال گذشته «کریدور گازی جنوبی» نیز آغاز به کار کرده که گاز جمهوری آذربایجان را به گرجستان و ترکیه و از آنجا به اروپا تحویل می‌دهد.
بدین ترتیب، تنها کریدور آذربایجان-ارمنستان-نخجوان نیست که ایران را دور می‌زند، بلکه کریدور گازی جنوبی نیز بخشی از گاز آذربایجان را از طریق ترکیه به نخجوان خواهد رساند؛ آن هم ۵۰۰ میلیون متر مکعب در سال.
بدین ترتیب عملا نیازی به خطوط لوله جمهوری اسلامی برای انتقال گاز آذربایجان به نخجوان باقی نخواهد ماند.
البته، ناگفته پیداست که اتصال نخجوان و آذربایجان از طریق ارمنستان اگرچه به زیان ایران است، اما ایران نیز امیدهای دیگری دارد.
سه منطقه از هفت منطقه آزاد شده در جریان جنگ قره‌باغ کوهستانی، هم مرز با ایران است و اتفاقا ۶۰ درصد کل آوارگان سه دهه پیش آذربایجان، از همین سه منطقه فضولی، جبرائیل و زنگلان هستند. جمهوری آذربایجان در نظر دارد ۲۵ میلیارد دلار برای بازسازی مناطق آزاد شده هزینه کند. جمهوری اسلامی نیز امیدوار است شرکت‌ها و مصالح ساختمانی ایران در بازسازی این مناطق نقش پررنگی داشته باشند.
البته ایران تنها نیست و رقبای سرسختی مانند روسیه و ترکیه نیز برای مشارکت در این پروژه‌ها وارد گود شده‌اند.
حل مناقشه‌ای به قدمت قره‌باغ کوهستانی در دریای خزر
به فاصله اندکی بعد از آزادسازی قره‌باغ کوهستانی و هفت منطقه دیگر، رؤسای جمهور ترکمنستان و آذربایجان دوم بهمن امسال بصورت غیرمنتظره‌ای اعلام کردند که بعد از ۳۰ سال اختلاف، توافق کردهاند میدان نفتی کپز (به ترکمنی سردار) را بصورت مشترک مورد بهره‌برداری قرار دهند.
نکته جالب این‌که، میدان یاد شده توسط غول نفتی روسیه، شرکت «لوک‌اویل» توسعه خواهد یافت و نفت و گاز آن از طریق ترکیه به بازارهای اروپایی صادر خواهد شد.
شرکت ملی نفت آذربایجان، سوکار، در گفتگو با دویچه وله می‌گوید طبق ارزیابی‌های اولیه که دهه‌ها قبل (در دوران اتحاد جماهیر شوروی) انجام شده، این میدان حاوی ۵۰ میلیون تن نفت و ۱۰۰ میلیارد متر مکعب گاز است. با احتساب قیمت‌های کنونی نفت و گاز، ارزش ذخایر این میدان بیش از ۳۰ میلیارد دلار است.
سوکار می‌گوید با مطالعات جدید و تکنولوژی‌های پیشرفته احتمالا برآوردهای اولیه درباره میزان ذخایر نفت و گاز این میدان افزایش یابد.
دو کشور برای سه دهه بر سر مالکیت این میدان در دریای خزر اختلاف داشتند و مهم‌ترین دلیل مخالفت ترکمنستان با تعیین رژیم حقوقی دریای خزر، اختلاف با آذربایجان بر سر همین میدان نفتی-گازی بود.
قبلا آذربایجان، روسیه و قزاقستان قراردادهای دوجانبه و سه‌جانبه برای تقسیم بستر دریای خزر میان خود بر اساس فرمول «خط منصف و شکل سواحل» امضا کرده بودند که با این فرمول، سهم ایران، آذربایجان و روسیه از دریای خزر کمتر از ۲۰ درصد و سهم قزاقستان و ترکمنستان بیشتر از ۲۰ درصد است؛ اما ترکمنستان به خاطر اختلاف بر سر مالکیت میدان کپز با آذربایجان، هیچ وقت زیر بار توافق با همسایه‌ها نمی‌رفت. ایران نیز که طبق فرمول یاد شده تنها ۱۳ درصد از خزر را به دست می‌آورد، می‌گوید هیچ یک از توافقات انجام شده میان همسایه‌های شمالی را به رسمیت نمی‌شناسد و باید کشورهای ساحلی، توافق پنج‌جانبه با مشارکت همه کشورها امضا کنند.
ترکمنستان و آذربایجان نام میدان مورد مناقشه را نیز به میدان «دوستلوق» (دوستی) تغییر داده‌اند.
الهام شبان مدیر مرکز مطالعات نفت خزر می‌گوید قرارداد توسعه این میدان از نوع «مشارکت در تولید» خواهد بود، یعنی شرکت لوک‌اویل روسیه به خاطر سرمایه‌گذاری و توسعه پروژه، مالک بخشی از ذخایر و نفت و گاز تولیدی آن خواهد بود.
به گفته او، این میدان نفتی با میدان «آذری» جمهوری آذربایجان در دریای خزر تنها ۱۵ کیلومتر فاصله دارد و از آنجا تا باکو خطوط لوله دریایی گازی و نفتی موجود است: «بنابر این زیرساخت‌های لازم برای انتقال نفت و گاز میدان دوستلوق از هم‌اکنون آماده است و نیازی به سرمایه‌گذاری جدید ندارد.»
آقای شبان در ادامه می‌گوید از باکو تا اروپا کریدور گازی جنوبی و از باکو تا بندر جیهان ترکیه نیز خط لوله نفتی موجود است و بنابر این به محض بهره‌برداری از میدان یاد شده، هم گاز و هم نفت آن به راحتی می‌تواند راهی بازارهای اروپایی شود.
* مطالب منتشر شده در این صفحه صرفا بازتاب دهنده نظر و دیدگاه نویسندگان آن است.