فرهنگ زمان

اجداد ما با مشاهده‌ی خورشید و ستاره‌ها زمان را تعیین می‌کردند، مثلأ اگر ستاره‌ها مناسب بودند وقت بذرپاشی بود یا زمان درو کردن محصول رسیده بود. نه فقط کشاورزی که دریانوردی و سفر کاروان‌ها در کویر و حتی عیدهای مذهبی هم با موقعیت ستاره‌ها در آسمان تنظیم می‌شدند. اما ستاره‌ها بس نبودند.

چند هزار سال پیش، پس از آن‌که جوامع کوچک رفته‌رفته به هم پیوستند و شهرهای کوچک و بزرگ تشکیل شدند، نیاز انسان‌ها به تعیین زمانی واحد، بیشتر و بیشتر شد. از این تاریخ به بعد بود ‎که تقسیم زمان با محاسبه‌ی ‌تقویم‌هایی با دقت بیشتر آغاز شد. به این ترتیب، در عهد باستان علوم نجوم و ریاضیات پیشرفت چشم‌گیری کردند و تقویم‌هایی شکل گرفتند که حاصل محاسبات پیچیده‌ی ریاضی پس از تعیین روابط ستارگان بودند.

تولد تقویم میلادی

با این حال، اشتباه در محاسبه‌ی گردش خورشید یا وضعیت ستارگان کم نبود. از این رو این تقویم‌ها مرتب نیازمند تغییر و تصحیح بودند. تا این‌که پاپ گریگور سیزدهم که از قرار کاسه‌ی ‌صبرش سرریز شده بود، دستور داد تقویم جدیدی طراحی شود، تقویمی که سال ۱۵۸۲ میلادی متولد شد و تا امروز اعتبار خود را حفظ کرده است.

اين تقويم اقتباسی است از قديمی‌ترين تقويم روميان كه در سال ۸۳۸ قبل از میلاد (ق.م.) ابداع شد. تا سال ۴۷ ق.م به مدت۱۵۰۰ سال تقويم ژوليانی توسط ژوليوس سزار، قيصر روم، به عنوان تقويم رسمی روم در اروپا رايج بود.

در قرن ششم ميلادی يك راهب مسيحی، مبدا تقويم را سال تولد حضرت عيسی قرار داد. سپس در سال ۱۵۸۲ به فرمان پاپ گريگور سيزدهم اين تقويم اصلاح شد و پس از آن با نام تقويم گريگوری معروف شد.

در این زمان در ایران تقویم جلالی، یکی از دقیق‌ترین ‌تقویم‌های تاریخ، توسط جمعی از دانشمندان ایرانی به سرپرستی خیام تهیه شده بود.

زمان قیمتی شد

نه فقط زمان در سال، بلکه تقسیم زمان در روز نیز، رفته رفته اهمیت بیشتری پیدا کرد. زمان، در طول روز، ابتدا با نگاه به موقعیت ستاره‌ها و خورشید و سپس با ساعت‌های خورشیدی تقسیم شد و واحدهای زمانی کوچک‌تر با ساعت‌های شنی و آبی تنظیم شدند. تا این‌که در سال ۱۳۰۰ میلادی با اختراع هیجان‌‌انگیزی این تقسیم‌بندی نظم بیشتری گرفت: اختراع چرخ‌دنده‌های محرک عقربه‌های ساعت.

با ساخت برج‌های بلند ساعت، زندگی انسان، به‌خصوص در شهرهای رو به گسترش، دگرگون شد. از این به بعد، زمان کار تعریف دیگری پیدا کرد: ساعت کار. از این پس کارگران می‌بایست در ساعت مشخصی سر کار حاضر می‌شدند یا در زمانی از پیش تعیین شده ‌کاری را تحویل می‌دادند. این‌گونه بود که زمان قیمتی شد و فرهنگ جدید آن شکل گرفت.

البته صدای ناقوس برج ساعت ‌تنها در یک شهر زمان واحدی را مشخص می‌کرد، در حالی‌که در شهر کوچک مجاور، داستان به گونه‌ی دیگری بود. تا این‌که انقلاب نقل و انتقال، فرهنگ زمان را نیز با خود همراه کرد. فاصله‌ی مکانی که تا این تاریخ با درشکه طی چند روز طی می‌شد، اکنون به شکرانه‌ی را‌ه آهن در چند ساعت قابل پیمودن بود. در نتیجه، نیاز به تنظیم زمانی واحد روز به روز بیشتر می‌شد.

تعریف واحد زمانی واحد

سرانجام در سال ۱۸۹۳ میلادی قانونی به تصویب رسید که بر اساس آن واحد زمانی مشخص تعریف و به مرحله‌ی اجرا گذاشته شد. این ساعت جهانی بر اساس خطوط نصف‌النهار یا خط طولی زمین تنظیم شده است. بر این اساس، وضعیت خورشید در آسمان هر یک ساعت یک بار در فاصله بین دونصف النهار تغییر می‌کند. خط طولی مبدا نیز مدار گرینویچ است. ساعت جهانی، ساعت گرینویچ نیز نامیده می‌شود.

در آلمان، امروزه ساعت اتمی زمان را مشخص می‌کند. تمامی ساعت‌های کامپیوتری این کشور بر اساس این ساعت تنظیم می‌شوند که با دقتی اتمی زمان را تقسیم می‌کند. اما پاسخ این پرسش که زمان چیست، هنوز هم به درستی مشخص نیست. به قول آگوستین، فیلسوف معروف ۲ هزار سال پیش، حتی اگر کسی از من نپرسیده باشد زمان چیست، می‌د‌انم که نمی‌دانم پاسخ این سؤال چیست.

SB/KG