فؤاد شمس / بحثهاى سياسى–اجتماعى مطرح ميان دانشجويان ايران
۱۳۸۴ شهریور ۷, دوشنبه
مصاحبه گر: کیواندخت قهاری
دویچه وله: آقای فؤاد شمس، الان چه گرایشهای فکری عمده ای را در بین دانشجویان می بینید و خودتان از منظر کدام گرایش این تقسیم بندی را می کنید؟
فؤاد شمس: البته این گرایشهای فکری که شما می فرمایید از واقعیت های اجتماعی نشأت می گیرد. یعنی واقعیت و شکاف اجتماعی بوجود می آید که این گرایشها ایجاد می شود. حالا من می توانم چهار شکاف عمده را می توانم نام ببرم. البته این ۴ شکاف دلیل بر این نیست که شکافهای دیگری وجود ندارد، اما این شکافها به نظر من عمده تر است. یکی از شکافهای عمده‌اى كه وجود دارد، بحث برابری حقوق زن و مرد و نابرابری های حقوقی‌اى است که در جامعه‌ی ما وجود دارد و از این منظر که به تازگى تعداد دانشجویان دختر هم در دانشگاهها زياد شده است، این شکاف فعال می شود و به تدريج گرایشات فمینیستی، بیشتر گرایشات چپ فمینیستی، در دانشگاهها رشد پیدا می کند. یک بحث دیگری هم هست و آن همین گرایشات قومیتی است که نمونه‌هاى عينى آن را ما با اتفاقاتی که در خوزستان و کردستان و آذربایجان افتاد، می بینیم و از آنجایی که تعداد دانشجویانی که از این مناطق به مرکز می آیند زیاد است و اين دانشجويان به تدريج با مسایلی که در مرکز هست برخورد می کنند، این گرایش هم در حال تقویت شدن است و در دو جنبه هم تقویت می شود. یکی جنبه ی، به نظر من، منفی تر آن این است که یک گرایش ناسیونالیستی در حال شکل گیری است که به نظر من ضعیف است و عمق خاصی ندارد، ولی گرایش دیگری هست که منوط به حقوق ملی و حقوق از دست رفته اقلیتها است که این گرایش کم کم دارد قویتر مى‌شود و به گفتمانى غالب تبديل می شود. گرایش عمده ی دیگری هم هست که بحث حقوق بشر و حقوقهای سیاسی را مطرح مى‌كند، که بیشتر طیفی مثل «دفتر تحکیم وحدت» و طیف های لیبرال دیگری که میان دانشجویان هستند دنباله‌رو این تفکرات هستند و گفتمان‌های لیبرالیستی و دمکراسی‌خواهی و جمهورى‌خواهى را در مقابل گفتمان‌هاى تمامیت خواه مطرح می کنند و از این قبیل چیزها. یک گرایش دیگری هم هست، که من خود بیشتر به آن نزدیک هستم و می شود اسمش را بگذاریم عدالت‌خواهانه همراه با جمهورى‌خواهانه که اگر بخواهیم کلاسیک تر بررسی کنیم باید بگوییم سوسیال دمکراسی است، که این گرایش علاوه براینکه گفتمان های قبلی را پوشش می دهد، یک گفتمان جدیدتر و به نظر من عمیق تری را مطرح می کند، مبنی براینکه اگر تغییر بخواهد در یک جامعه حاصل بشود، باید طبقات پایین جامعه در آن تغییر نقش عمده ای را ایفا بکنند و بیشتر منوط به ارتباط گیری با طبقات پایین جامعه است. مشخصا در چند وقت اخیر تشکلات کارگری قدرت بیشتری گرفته اند و فعالين دانشجويى در پی ارتباط گیری با تشکلات و سندیکاهای کارگری و همینطور ارتباط گیری با تشكلات طبقات محرومتر هستند. این انتخابات هم نمونه‌ی عینی‌اش بود كه وقتی ما به طبقات محروم نپردازیم امکان دارد همان طبقات محروم دست به انتخابی زنند که هم برای خودشان و هم برای کل جامعه چندان مطلوب نباشد. به نظر من این گفتمان ها دارد در دانشگاهها تقویت می شود.
دویچه وله: الان این بحث ها در کجا مطرح می شود؟
فؤاد شمس: این بحث ها بیشتر در محافل دانشجویی که بصورت رسمی یا غیررسمی، در سمينارها، جلسات گروهی که بیشتر غیررسمی هستند یا در در کلاسهای دانشجویی، در گفتگوهای بین فعالين دانشجویى مطرح می شود. قسمت رسمی تر آن هم بیشتر در نشریات دانشجویی یا جدیدا در وبلاگهای دانشجویی که در اینترنت فعال شده اند يا نشريات دانشجويى كه سایت زده‌اند، در آنجا این بحث ها ادامه پیدا می کند. فکر می کنم با آغاز سال جدید این بحث ها جدیتر مطرح بشود. در طول فصل تابستان که همزمان با تعطیلات دانشجوها بوده این بحث ها بیشتر توی کلاسها و دوره‌های تابستانی است که بچه ها معمولا می گذارند یا توی اینترنت، ولی با بازگشایی دانشگاهها فکر می کنم این بحث ها بصورت رسمی تر هم حتى مطرح بشود.
دویچه وله: تا چه حد این بحث ها در میان توده‌ی دانشجویان بازتاب دارد؟
فؤاد شمس: بعضی بحثها که برایشان عینی تر است بازتاب بیشتری دارد، مثلا بحثی مثل شکاف های جنسیتی، قبلا هم گفتم چون تعداد دانشجويان دختر هم زیاد شده، بازتاب وسيعی داشته است. حتا در تظاهرات ۲۱ خرداد امسال جلوی دانشگاه تهران که خانمها انجام دادند، تعداد دانشجوهای فعال خیلی زیاد بود. یعنی بدنه‌ی دانشجویی واقعا با این حرکت همراهى کرد. این تضادها و شکافهايی كه برايشان عینی است بیشتر برایشان اصلی است. ولی بعضی مسایل هستند، مثل همان گفتمانی که ما خودمان هم به آن نزدیکیم، بخاطر سابقه‌ی تاریخی‌اش که همیشه سرکوب و منکوب شده، هنوز آن جایگاه واقعی خودش را پیدا نکرده و زمان می برد که میان توده های دانشجویی جایگاه واقعی اش را پیدا بکند.
دویچه وله: آقای شمس، پیش از انقلاب رفتار و طرز لباس پوشیدن دانشجویان تیپیک بود و گرایشی را می رساند. الان هم همینطور است؟
فؤاد شمس: الان به آن شدت و حدت آن‌موقع‌ها نیست. چون الان تکثر فرهنگی، همانطوری که خودتان می دانید، در همه‌ی جوامع بیشتر شده و به آن شکلی که در گذشته بود نیست، ولی همچنان می شود دید. من مثالهایی برایتان بزنم، خانمهایی که بیشتر معطوف به آزادی هستند و معطوف به برابری حقوق زنان و مردان، لباسهای راحت تری می‌پوشند، لباسهایی که برای خانمها راحت تر است، و آزادی پوشش شان را نشان می دهد. این تیپ ها هم هستند میان دانشجوها، ولی به آن شدت گذشته نیست. بیشتر در سبک زندگی شان می شود این قضیه را مشاهده کرد.
دویچه وله: که به چه صورت خودش را نشان می دهد؟
فؤاد شمس: اینکه چه تفریحاتی را انتخاب می کنند، چه جاهایی می روند. مثلا به کتابفروشی می روند یا به کافی شاپ می روند یا به موزه و تئاتر می روند یا چه فیلمی را نگاه می کنند. اینجوری بیشتر می شود مطرحش کرد.
دویچه وله: چه تحولی را دانشجوها انتظار می کشند؟
فؤاد شمس: از نظر من جامعه ی ما تحولات عظیمی را پیش رو دارد. البته این تحولات عظیم را من بیشتر در حوزه‌ی بدنه‌ی اجتماعی می بینم و نه در ساختار قدرت سیاسی. چون به نظر من، برخلاف این تبلیغاتی که می شود، اتفاق خاصی در قدرت سیاسی نیفتاده، بلکه فقط جابجایی قدرت بین یک دایره‌ی بسته بوده است. یعنی عده‌ای دیگر از همان دایره آمدند و قدرت را بدست گرفتند. ولی در مسایل اجتماعی من شکاف بسيار عمیقی را می بینم که به نظر من این شکافها یکجایی بایست خودش را بروز بدهد، و من امیدوارم که بروز این شکافها رو به پیشرفت داشته باشد، نه رو به عقب.
دویچه وله: فکر می‌کنید واکنش احتمالی توده‌ی دانشجو در برابر این تحولات چه باشد؟
فؤاد شمس: اگر تحولات در جهت مثبت باشد، یعنی در جهت برآورده شدن خواستهاى آنان باشد، یعنی به طور مشخص رعایت حقوق بشر، حقوق زنان و رعایت حقوق طبقات محروم – که بخشی از دانشجویان هم از این طبقات هستند – صددرصد دانشجويان واکنش مثبت نشان می دهند و با این قضیه همراهی می کنند. ولی اگر بخواهند همین اندک حقوقی را هم که دانشجویان و عامه‌ی مردم دارند از آنها به زور بگیرند، من احتمال مقاومت می دهم. مثلا همین بحث حقوق زنان که الان کم کم و دوباره دارد مطرح می شود یا آن قضایایی که در دهه های گذشته بود، همان سختگیری هایی که انجام می گرفت، اگر بخواهد دوباره انجام بگیرد، من فکر می کنم با واکنش شدیدی، حداقل از طرف طیفی از دانشجویان، مواجه بشود.
دویچه وله: آقای فؤاد شمس، از اینکه در مصاحبه با ما شرکت کردید از شما سپاسگزارم.