غفلت ایران و افزایش نقش ترکمنستان در بازار انرژی
۱۳۸۸ مهر ۳, جمعه
خبر بهره‌برداری دو خط لوله انتقال گاز به ایران و چین را رئیس‌جمهور ترکمنستان اخیرا اعلام کرد. تا امروز، کنسرن گازپروم روسیه خریدار اصلی گاز ترکمنستان بود. این کنسرن، گاز ترکمنستان را در اختیار مصرف‌کنندگان دیگر قرار می‌داد.
روز شنبه (۱۹ سپتامبر) رئیس‌جمهور ترکمنستان به خبرنگاران گفت: «انتظار می‌رود که دو خط لوله گاز چین به درازای ۷ هزار کیلومتر و ایران به طول ۳۰ کیلومتر، در ماه دسامبر سال‌جاری میلادی مورد بهره‌برداری قرار گیرد».
رهائی از سلطه روسیه
این جمهوری آسیای مرکزی نمی‌خواهد بیش از این برای صدور گاز خود به روسیه وابسته باشد. به همین دلیل، بردی محمداف هفته گذشته آمادگی کشورش را برای همکاری با خط لوله نابوکو اعلام کرد. این خط لوله باید وابستگی اروپا را به گاز روسیه کاهش دهد.
رئيس‌جمهور ترکمنستان اعلام کرد کشورش آنقدر ذخیره گاز دارد که بتواند به تامین‌کنندگان گاز خط لوله نابوکو بپیوندد. ترکمنستان، پس از روسیه، بزرگترین صادرکننده گاز اتحاد جماهیر شوروی سابق است.
پیش از اعلام آمادگی ترکمنستان برای همکاری با خط لوله نابوکو، کارشناسان تردید داشتند که این خط لوله بدون تزریق گاز کافی مقرون به صرفه باشد. ایران، به عنوان صاحب دومین ذخائر گاز جهان، نه تنها از پروژه خط لوله نابوکو برکنار مانده، بلکه هنوز برای تامین مصرف داخلی خود مجبور به خرید گاز ترکمنستان است.
اوکرائین و گاز ترکمنستان
دو خط لوله روسیه، گاز این کشور را از طریق خاک اوکرائین به کشورهای اروپائی می‌رسانند. اوکرائین، بابت حق ترانزیت، تاکنون گاز روسیه را با بهائی مناسب‌تر از سایر کشورها دریافت کرده است.
اما در سال‌های اخیر، اختلاف میان کیف و مسکو سبب شده است که روسیه بارها جریان گاز را به روی اوکرائین قطع کند. همین امر، اطمینان کشورهای اروپائی را نیز به تامین گاز مورد نیاز خود، از طریق روسیه، کاهش داده است. تلاش اروپائی‌ها برای ایجاد خط لوله نابوکو، ناشی از همین نگرانی است.
اوکرائین امیدوار است که تا سال ۲۰۱۵ میلادی، گاز مورد نیاز خود را از ترکمنستان دریافت کند. مسئول تامین انرژی اوکرائین، پس از سفر اخیر ویکتور یوشچنکو رئیس‌جمهور کشورش به ترکمنستان، این موضوع را اعلام کرد. یوشچنکو روزهای ۱۴ تا ۱۶ سپتامبر میهمان عشقآباد بود.
سوکولوسکی، مسئول تامین انرژی اوکرائین اعلام کرد که ترکمنستان تا سال ۲۰۱۵ میلادی ظرفیت تولید گاز خود را به ۱۲۰ تا ۱۵۰ میلیارد مترمکعب خواهد رساند و توانائی تامین گاز اوکرائین را نیز خواهد داشت. به گفته سوکولوسکی، در فاصله سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۵، ترکمنستان یکی از مهمترین تامین‌کنندگان گاز اوکرائین بوده است.
حفاران آمریکائی در خزر
تلاش ترکمنستان برای تبدیل شدن به یکی از تامین‌کنندگان مهم انرژی جهان، به سرمایه‌گذاری روی گاز محدود نمی‌شود. هیلاری کلینتون وزیرخارجه ایالات متحده آمریکا اخیرا ترکمنستان را یکی از مهمترین صادرکنندگان انرژی آسیای مرکزی دانست.
نشریه روسی "نیزاویسی‌مایا گازتا" روز پنجشنبه (۲۴ سپتامر) ضمن نقل این موضوع نوشت: «در جریان سفر اخیر بردی محمداف رئیس‌جمهور ترکمنستان به واشنگتن، وزیرخارجه آمریکا پیشنهاد همکاری در ایجاد خطوط لوله جدید و معاملات جهانی گاز را با وی در میان نهاد».
در پی اعلام آمادگی کلینتون، رئیس‌جمهور ترکمنستان از کنسرن‌های آمریکائی خواست که فعالیت‌های خود را به صدور گاز محدود نکنند، بلکه در زمینه حفاری منابع گاز دریای خزر و بهره‌برداری از آن نیز وارد عمل شوند.
دعوت از کنسرن‌های آمریکائی در حالی صورت می‌گیرد که نظام حقوقی تقسیم منابع خزر هنوز روشن نیست. ایران خواستار تقسیم مساوی منابع خزر میان پنج کشور ساحلی است. در حالی که سایر کشورها، این را نمی‌پذیرند و سهم ایران را تنها ۱۲ درصد می‌دانند. قبل از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، استفاده از دریای خزر میان ایران و شوروی مشترک بود.
اختلافات ترکمنستان و آذربایجان
بیشترین اختلاف را بر سر تقسیم منابع خزر ترکمنستان و آذربایجان با یکدیگر دارند. سابقه این اختلاف به ده سال می‌رسد. رئیس‌جمهور ترکمنستان، در ماه اوت امسال اعلام کرد که یک پایگاه دریائی در سواحل خزر ایجاد خواهد کرد. وی همچنین از ایجاد یک ناوگان نفتکش خبر داد.
نفت، تامین‌کننده مهمترین درآمد صادراتی ترکمنستان نیست، اما به گزارش بلومبرگ ۳۲ درصد آن را تشکیل می‌دهد.
خشم روس‌ها
روس‌ها از افزایش نقش ترکمنستان در منطقه راضی نیستند. به گفته کارشناسان روسی، هم اکنون ترکمنستان پای دو شرکت مالزیائی و کره‌ای را به منابع خزر کشیده است. یک کارشناس بنیاد مطالعات استراتژیک روسیه اخیرا گفته است: «پیش از حرف‌زدن درباره پروژه‌های جدی، باید درباره منابع موجود در دریای خزر مطالعه شود. این که ذخائر نفت خزر کم باشد، غیرممکن نیست».
این کارشناس روسی، به مواردی استناد کرده که دولت‌های روسیه، قزاقستان و آذربایجان به علت ناچیز بودن منابع نفت دریائی، مجبور شده‌اند قراردادهای خود را لغو کنند.
هزینه سنگین استخراج نفت زیردریائی
ترکمنستان در شرایطی کنسرن‌های آمریکائی را به فعالیت در منابع نفت خزر دعوت می‌کند که براساس مطالعات منابع بین‌المللی، هزینه بهره‌برداری از چنین منابعی بسیار سنگین است. با این همه، کاهش ذخائر منابع عادی، کنسرن‌ها را به جست‌وجو در اعماق دریاها و مناطق دور از دسترس واداشته است.
مدیر هیئت مدیره کنسرن نفتی " او.ام.وی" اتریش، روز چهارشنبه (۲۳ سپتامبر) به خبرنگاران گفت: «دوران استخراج نسبتا کم‌هزینه نفت و گاز به پایان رسیده است. ما، مجبوریم حتی به سراغ منابعی برویم که در عمق ۳ هزارمتری دریاها خفته‌اند».
نویسنده: جواد طالعی
تحریریه: بابک بهمنش