عکس‌های دگرباشان جنسی ایران در شهری شب‌زده • جسارت بازنمایی جسارت

شهری شب‌زده و عکاسی از دگرباشان جنسی که در تاریکی خیابان خود را پنهان کرده‌اند. ئاسو خان‌محمدی عکاس جوان ایرانی در مجموعه عکس "حاشیه‌های گسسته" با دگرباشان جنسی ایران در مترو و خیابان همراه شده و با عکاسی از آن‌ها، گوشه‌ای از وضعیت دگرباشان جنسی در ایران را نشان داده است.

مجموعه عکس "حاشیه‌های گسسته" که پیش از این در شهر کارلسروهه آلمان و تهران به نمایش گذاشته شده بود، به تازگی در وین پایتخت اتریش نیز به نمایش درآمده است.

ئاسو خان‌محمدی در گفت‌وگو با دویچه وله درباره برپایی نمایشگاه "حاشیه‌های گسسته" در وین می‌گوید: «باید درباره این موضوع حرف زد. مخاطب عکس باید بداند چنین جمعی هم در ایران وجود دارد که در تاریکی‌های خیابان پنهان شده‌اند. برایم خوشحال‌کننده بود که طیف وسیعی از گرو‌ه‌های سیاسی، گروه‌های حامی حقوق‌بشر، همین‌طور جمعی از ایرانی‌ها که در زمینه هنر فعالیت دارند برای تماشای عکس‌ها آمدند».

از ئاسو خان‌محمدی پرسیدم چه بازخوردی پس از نمایش عکس‌های دگرباشان جنسی ایران در وین از تماشاگران این مجموعه گرفته است؟ او می‌گوید: «عکس‌ها مستقیم و بدون هیچ قضاوتی از این افراد گرفته شده است. مخاطبان هم تصاویر جدیدی از ایران می‌دیدند؛ عکس‌هایی به دور از سانسور و کلیشه‌‌هایی که در ذهن خارجی‌ها درباره ایران وجود دارد. باورشان نمی‌شد که این افراد حتی بتوانند در خیابان راه بروند و سوار مترو شوند».

در مقدمه مجموعه "حاشیه‌های گسسته" که پیش‌تر در تهران به نمایش درآمد، به قلم علیرضا صحاف‌زاده آمده: «بزرگ‌ترین امتیاز مجموعه تراجنسی‌ها اثر ئاسو خان‌محمدی، چرخش دوربین هنرمند به سوی حاشیه است. در این نگاه انعکاس تصویر شهروندان حاشیه‌نشینی را شاهدیم که در شهری شب‌زده، مکان خود را می جویند».

در ادامه این نوشته به قلم علیرضا صحاف‌زاده آمده: «شهروندانی که هستی‌شان با آزادی گره خورده است و جسورانه هنجارهای هویتی را با صِرف حضور خود در عرصه‌ی اجتماعی به پرسش می‌گیرند. جسارت بازنمایی این جسارت، عکاس را بدل به یک چهره قابل توجه در هنر معاصر ایران ساخته است».

از ئاسو خان‌محمدی پرسیدم چگونه توانست اعتماد دگرباشان جنسی را برای عکاسی جلب کند تا بتواند از آن‌ها عکس بگیرد؟ او می‌گوید: «شب‌ها در خیابان دنبال آن‌ها می‌گشتم. با آن‌ها راه می‌رفتم، درد و دل می‌کردیم، چایی می‌خوردیم، سیگار می‌کشیدیم، در برابر افرادی که ایجاد مزاحمت می‌کردند از یک‌دیگر دفاع می‌کردیم، اگر کسی مزاحم من می‌شد آن‌ها از من دفاع می‌کردند».

ئاسو خان‌محمدی می‌گوید: «به نوعی با هم دوست می‌شدیم و بعد من شروع به عکاسی از آن‌ها می‌کردم. به آن‌ها می‌گفتم که دوست دارم شما را به عنوان همان چیزی که هستید نشان دهم. برای من جالب بود در جامعه‌ای که این افراد را به شدت طرد می‌کنند، آن‌ها این‌قدر راحت می‌توانند خودشان باشند و خودشان را به‌خاطر حرف مردم عوض نکنند».

ئاسو خان‌محمدی درباره خطراتی که هنگام عکاسی در آخر شب او را تهدید کرده است می‌گوید: «آن موقع شب افراد زیادی در خیابان نیستند. مغازه‌ها همه بسته‌اند. برخی می‌آمدند تا از دگرباشان جنسی سوءاستفاده کنند. برخی هم مشتری آن‌ها بودند. برخی افراد با چاقو این دگرباشان جنسی را می‌زدند تا پول آن‌ها را بگیرند. فروشندگان مواد مخدر هم آن موقع شب مزاحمت ایجاد می‌کردند. طبیعتا من هم قاطی این افراد بودم».

او ادامه می‌دهد: هنگام عکاسی فقط با خودم دوربین می‌بردم. نه پول، نه کیف و نه کارت شناسایی با خودم می‌بردم. ولی هر کس می‌خواست برایم مزاحمت ایجاد کند، آن‌ها می‌آمدند و از من دفاع می‌کردند. می‌گفتند «نه، این جزو ما نیست، چه کار داری؟ با من حرف بزن؟». چندین‌بار پیش آمد که آن‌ها از من دفاع کردند. از این رابطه‌ی دوستی، عکس‌هایی درآمد که فکر می‌کنم بهترین عکس‌هایی است که گرفتم.

عکس‌های مجموعه‌ی "حاشیه‌های گسسته" همگی سیاه و سفید هستند. چرا؟ ئاسو خان‌محمدی می‌گوید: «چون دگرباشان جنسی به خاطر ظاهرشان و آرایش غلیظ‌شان و این‌که موهایشان را رنگ می‌کنند، خیلی جلب توجه می‌کنند، جوری که بیننده وقتی عکس را می‌بیند فقط محو آرایش آن‌ها می‌شود. می‌خواستم با سیاه و سفید بودن عکس‌ها هر نوع قضاوتی درباره آن‌ها را بگیرم».

نمایی از نمایش مجموعه عکس "حاشیه‌های گسسته" در وین.

ئاسو خان‌محمدی در دانشکده‌ی هنر و معماری دانشگاه آزاد تهران در رشته عکاسی تحصیل کرده است و هم‌اکنون برای ادامه تحصیل در همین رشته به وین رفته است. او خارج از ایران چندین نمایشگاه عکس برگزار کرده است. "عروس‌های تصنعی" و "درکه در سحرگاه" از دیگر مجموعه عکس‌های او هستند.