علی دهباشی: زمانه عوض شده است
۱۳۹۵ اسفند ۱۱, چهارشنبه
سلسله نشست‌های فرهنگی موسسه آلمانی گوته که با عنوان "مدرنیته ایرانی" از ماه دسامبر سال گذشته (۲۰۱۶) در برلین آغاز شد در فوریه امسال نیز ادامه یافت. پایتخت آلمان هر فوریه میزبان جشنواره فیلم برلیناله است. اما امسال درست در روزهایی که برلین مثل هر سال در عطش سینما می‌سوخت موسسه گوته در گوشه و کنار این شهر میزبان نشست‌هایی بود که در آن چهره‌های فرهنگی ایران حضور داشتند.
هدف از این نشست‌ها که به گفته مسئولان موسسه گوته از تابستان برنامه‌ریزی شده‌اند ایجاد فرصت است، فرصتی "تا مردم در آلمان با فضای هنری ایران آشنا شوند". این نشست‌ها حوزه‌های مختلفی نظیر فلسفه، موسیقی، سینما و تئاتر ایران را در برمی‌گیرند. در ماه فوریه اما تمرکز بر ادبیات ایران بود. از قصه‌خوانی تا بحث درباره وضعیت کار نویسندگان در درون ایران و در تبعید و در نهایت بررسی وضعیت انتشار نشریات ادبی از موضوع‌های این نشست‌ها بودند. چهره‌هایی نظیر محمود دولت‌آبادی، شهریار مندنی‌پور، امیرحسن چهل‌تن، علی دهباشی، فریبا وفی، بلقیس سلیمانی، ناهید طباطبایی و نسیم مرعشی از سخنرانان نشست‌های اخیر برنامه "مدرنیته ایرانی" گوته در برلین بودند.
بیشتر بخوانید: "تجدد ایرانی" در برلین؛ نمایشی از هنر، ادبیات و اندیشه تجددگرای ایران
علی دهباشی، مدیر مسئول و سردبیر نشریه فرهنگی "بخارا" برای سخنرانی در نشست "تنها می‌خواستم بدانم که هستم" از سلسله نشست‌های "مدرنیته ایرانی" در برلین حضور داشت. او با تاکید بر این‌که "سفرهای فرهنگی باعث شناخت می‌شوند" اعتقاد دارد که بیشتر این طرف ایرانی است که از این نشست‌ها با دست پر برمی‌گردد. او می‌گوید: «این سفرها برای ما دیدن یک دنیای جدید و آشنایی با نویسندگان و ذهنیت این نویسندگان است.» دهباشی با این‌همه کتمان نمی‌کند که مناسبات سیاسی در این سفرهای فرهنگی مهم است. او می‌گوید: «حالا دوره ای است که این امکان فراهم شده است.»
این البته نخستین سفر دهباشی به برلین نیست، نخستین سفر او زمانی بود که در آن به دیدار سهراب شهید ثالث رفت. شهید ثالث فیلم‌ساز جریان‌ساز ایرانی بود که چند سال نیز در برلین زندگی و کار کرد. دهباشی در نشست موسسه گوته درباره نشریه "بخارا" صحبت کرد که ۲۳ سال از تولد آن می‌گذرد. او همچنین به نشست‌های فرهنگی این نشریه پرداخت که با عنوان "شب‌های بخارا" برگزار می‌شوند.
کار دشوار انتشار نشریه
بسیاری از دست اندرکاران نشریات مستقل در ایران انتشار نشریه را به بندبازی تشبیه می‌کنند. دهباشی خود بارها در مصاحبه‌های گوناگون از کار "دشوار" انتشار نشریه در ایران سخن گفته است. او که پیش از نشریه "بخارا" سردبیری نشریه "کلک" را برای هفت سال بر عهده داشته است در گفتگو با دویچه وله فارسی در برلین می‌گوید: «مشکلات کتاب و مطبوعات جدا از مشکلات فرهنگی یک جامعه نیست. جامعه ایران سی و چند سال پس از انقلاب هنوز نتوانسته به یک سیاست فرهنگی مشخصی دست پیدا کند.»
او درباره تاثیر اعمال سلیقه‌های فردی در عرصه فرهنگی ایران چنین توضیح می‌دهد: «ابراز سلیقه‌های فردی در یک برهه‌هایی می‌تواند عرصه را بسیار تنگ کند. ولی واقعیت این است که در هر حال در خلال همین تنوع سلیقه‌های مسئولان نسبت به مسایل فرهنگی است که یک عده‌ای می‌توانند حرکت کنند و کاری کنند.»
بیشتر بخوانید: محکومیت سردبیر "بخارا" به دلیل انتشار شعر درباره "چادر سیاه"
علی دهباشی از سیاست‌های فرهنگی در دوره‌های مختلف صحبت می‌کند: «این طور نیست که سال‌های اول را با الان مقایسه کنید یا ۱۰ سال پیش یا پنج سال پیش را با الان مقایسه کنید.» دهباشی از "گرایش عمده" در عرصه سیاست‌گذاری فرهنگی سخن به میان می‌آورد و آن را "رو به تحمل بیشتر و شنیدن بیشتر" ارزیابی می‌کند. او می‌گوید: «در بررسی کلی نسبت به گذشته که مثلا آقای دکتر زرین‌کوب، محمد علی فروغی، سید حسن تقی‌زاده و بسیاری بزرگان ایران را عناصر خودفروخته و فراماسون معرفی می‌کردند و انواع اتهامات اینگونه می‌زدند و فکر می‌کردند آثار این‌ها را باید سوزاند... شما الان می‌بینید که آثار محمد علی فروغی، ذبیح‌الله صفا، تقی‌زاده و بسیاری از متفکران دیگر منتشر می‌شوند.»
علی دهباشی که سه دهه گذشته را در نشریه "کلک" و "بخارا" درگیر مسائل مطبوعات و کتاب بوده است اعتقاد دارد: «همان‌طور که جامعه رشد کرده مسئولان فرهنگی هم دچار تحول شده‌اند و یک بازبینی دارند می‌کنند و شما می‌بینید نظریات تند و تیز یا داوری‌هایی که درباره شخصیت‌های ادبی می‌شده دیگر وجود ندارد.» او می‌گوید: «در بسیاری موارد تجدیدنظرهای جدی‌ای رخ داده و در بسیاری موارد هنوز چنان چیزهایی پیش می‌آید ولی واقعیت این است که زمانه عوض شده است.»
اینترنت و عادت به کوتاه‌خوانی
دهباشی پیش از این در مصاحبه‌ای گفته بود این نشریات ادبی بودند که در دهه ۱۳۳۰ و ۱۳۴۰ شاعران و نویسنده‌های شاخص را به جامعه معرفی کردند. او در پاسخ به پرسش دویچه وله فارسی در برلین در این باره که آیا هنوز چنین وضعیتی حاکم است و نشریات فرهنگی از چنین قدرتی برخوردارند، از سهراب سپهری، فروغ فرخزاد، و غلامحسین ساعدی نام می‌برد و تایید می‌کند که در آن زمان این نشریات ادبی بودند که مهم‌ترین شاعران و نویسنده‌ها را برای اولین بار معرفی می‌کردند. او می‌گوید: «در آن زمان این برای نشریات ادبی رسالتی بود که استعدادها را کشف کنند. اما در حال حاضر وضع فرق کرده است.»
او می‌گوید: «به دلیل تکثر نشریات و امکانات انتشاراتی طبیعی است که دیگر لزوما این طور نیست که نشریات ادبی کاشف استعدادها باشند. در گذشته چند تا نشریه بیشتر وجود نداشت و چاپ هم دشوار بود. اما الان نویسنده یا شاعر کتابش را چاپ می‌کند، یعنی چهره جدیدی خارج از نشریات شکل می‌گیرد، و بعد نشریات به سراغش می‌روند.»
اینترنت چند سالی است که به خدمت نویسنده‌ها و شاعران درآمده است و فرصتی برای نشر مستقل ایجاد کرده است. از علی دهباشی که خود در این سفر در کانال تلگرام "بخارا" درباره سفر برلین می‌نوشت، از اینترنت و رسانه‌های جدید می‌پرسم. او نقش رسانه‌های جدید را "دوگانه" می‌داند. دهباشی می‌گوید: «حسن زیاد دارند، اما عیب هم دارند. عیبش این است که ذهن عادت می‌کند به کوتاه خواندن و از کتاب خواندن و عمیق خواندن در می‌ماند.»
اما دهباشی بر نکته‌ای در کار نشریه "بخارا" و "شب‌های بخارا" و نشست‌های پنج‌شنبه‌های "بخارا" تاکید می‌کند که شاید همان چیزی است که در اینترنت نیز می‌شود یافت: گوناگونی. او از تنوع در انتخاب افراد و چهره‌ها صحبت می‌کند و می‌گوید: «در بخارا گرایش‌های گوناگون ادبی را منعکس می‌کنیم. از مدرن‌ترین جریان‌های فکری مثلا ویژه‌نامه‌ای برای ویرجینیا وولف تا ویژه‌نامه‌هایی برای سعدی و مولانا در بخارا وجود دارد.» با این‌همه او تداوم را راز موفقیت می‌داند و اضافه می‌کند: «البته اگر موفقیتی در کار باشد.»
نشست‌های موسسه گوته تا پایان ماه آوریل ادامه خواهند داشت و بیشتر بر حوزه سینما و نمایش آثار مختلف سینمای ایران متمرکز خواهند بود.