سفر رئیس جممور ایران به ترکیه
۱۳۸۷ مرداد ۲۴, پنجشنبه
محمود احمدی‌نژاد، رئیس جمهور اسلامی ایران روز پنجشنبه، ۲۴ مرداد، برای دیداری دو روزه از ترکیه وارد استانبول شد.انرژی، مسائل امنیتی، پرونده هسته‌ای ایران، وضعیت عراق و روابط اقتصادی از جمله موضوع‌هایی هستند که در مذاکرات احمدی‌نژاد با مقامات ترک مطرح خواهند شد.
ابهام در انعقاد قرارداد گاز
در زمینه‌ی انرژی علاوه بر خط لوله‌ای که هم اینک بخشی از گاز مورد نیاز ترکیه را از ایران تامین می‌کند، دو کشوردر زمستان گذشته توافقنامه‌ای امضا کردند که به موجب آن شرکت TAPO ترکیه امکان می‌یابد در حوزه‌ی گاز پارس جنوبی (عسلویه) فعالیت کند. مذاکرات احمدی‌نژاد در استانبول از جمله بر اجرایی‌کردن این توافقنامه متمرکز است.
پیش‌بینی می‌شود در صورت عملیاتی‌شدن توافقنامه یادشده، شرکت TAPO سه و نیم میلیارد دلار در استخراج گاز از حوزه‌ی پارس جنوبی سرمایه‌گذاری کند و در صدور نزدیک به ۲۰ میلیارد متر مکعب از گاز ایران به ترکیه و اروپا سهیم شود. با توجه به نیاز روزافزون ترکیه به انرژی، دسترسی نسبتاَ آسان به منابع گازی ایران برای این کشور از اهمیت حیاتی برخوردار است.
از چندوچون توافق گازی میان ایران و ترکیه اطلاع دقیقی در دست نیست. به هنگام عقد توافق در تهران در زمستان گذشته، گفته می‌شد که جمهوری اسلامی برای خنثی‌کردن فشارها و تحریم‌های بین‌المللی ناشی از پرونده هسته‌ای‌اش و نیز برای بی‌اثر کردن تلاش‌های آمریکا درحذف ایران از معادلات و معاملات انرژی در منطقه، گاز خود را با قیمت پایینی در اختیار ترکیه قرار خواهد داد. در همین حال، همزمان با سفر محمود احمدی‌نژاد به ترکیه، یک مقام این کشور به خبرگزاری رویترز گفته است که شاید توافقنامه جنبه‌ی قطعی به خود نگیرد، زیرا اخیراَ ایران قیمت دیگری را برای گاز خود اعلام کرده است.
همکاری علیه گروه‌های کرد
هر دو کشور ایران و ترکیه در مناطق کردنشین خود با تنش‌ها و درگیری‌هایی مواجه‌اند. حزب کارگران کردستان ترکیه و نیز سازمان پژاک که به ترتیب در ترکیه و ایران به فعالیت‌های مسلحانه وخرابکارانه مشغولند پیوندهای تتگاتنگی با یکدیگر دارند. از این رو دولت‌های تهران و آنکارا نیز در مقابله با آنها همکاری‌های مختلفی در زمینه‌های اطلاعاتی و امنیتی دارند.
وضعیت درعراق، به ویژه روند خودمختاری در منطقه‌ی کردنشین این کشور و تاثیر آن بر تحولات مناطق کردنشین دو کشور ایران و ترکیه نیز دغدغه‌ی مشترک مقامات تهران و آنکاراست. از همین رو دو کشور در این زمینه نیز در تلاش بوده‌اند سیاست‌ها و رویکردهای مشترکی داشته باشند و پیوسته با یکدیگر رایزنی کنند.
برنامه‌ی اتمی ایران: سوءظن و میانجیگری
ترکیه برنامه‌های اتمی ایران را با سوءظن دنبال می‌کند. چندی پیش اعلام شد که در سند استراتژی امنیت ملی ترکیه، تهدیدات ناشی از برنامه اتمی ایران نقش قابل توجهی یافته است. این نیز هست که دولت آنکارا در واکنش به رقابت اتمی که در منطقه درگرفته، احداث شماری از نیروگاه‌های اتمی را در دستور کار قرار داده است. با این همه، دولت اسلام‌گرای طیب اردوغان می‌کوشد در پرونده هسته‌ای ایران بی‌طرف بماند و نقشی میانجیگر بازی کند. هرچند که ایران تا کنون مواضع متناقضی در قبال نقش میانجیگر ترکیه اتخاذ کرده است. محمود احمدی‌نژاد در مصاحبه‌ای که در آستانه سفرش به ترکیه با یک ترک انجام داد در این باره گفت: « حضور ترکیه تحت عنوان میانجی (در پرونده هسته‌ای ایران) موضوعیتی ندارد، چرا که مسیر ما روشن است.»
روابط اقتصادی پرکش و قوس، اما رو به گسترش
ترکیه در سال‌های پس از انقلاب ایران یکی از مهمترین شرکای تجاری ایران بوده است. به ویژه در جریان جنگ ۸ ساله ایران و عراق، جمهوری اسلامی بخشی از نیازهای متفاوت خود را از طریق ترکیه تامین می‌کرد. با این همه از سال ۲۰۰۲ ، یعنی با آغاز به قدرت رسیدن دولت اسلام‌گرای حزب عدالت و توسعه در ترکیه، مناسبات اقتصادی میان دو کشور باز هم گسترش بیشتری یافته است. با تشکیل مجلس هفتم در ایران در سال ۱۳۸۳، برخی روندهای منفی در روابط اقتصادی ترکیه و ایران به وجود آمد که از جمله‌ی آنها می‌توان به متهم کردن دو شرکت ترکیه‌ای ترک‌سل و تاو به همکاری با اسرائیل اشاره کرد. در نتیجه‌ی این اتهامات که گفته می‌شد با منافع اقتصادی برخی از محافل نظامی و امنیتی ایران هم بی‌ارتباط نیست، قرارداد ترک‌سل برای گسترش شبکه‌ی تلفن همراه ایران مشمول جرح و تعدیل شد و قرارداد شرکت تاو برای تکمیل فرودگاه امام خمینی تهران نیز به کلی لغو گردید. این کش و قوس‌ها اما باعث نشده که مناسبات اقتصادی دو کشور از گسترش بازایستد. از همین رو، در حالی که سال ۲۰۰۱ کل مبادلات تجاری ایران با ترکیه به یک میلیارد و یک صد میلیون دلار می‌رسید، در نیمه نخست سال جاری این رقم به به ۵ میلیارد دلار رسیده است.
دولت‌های اسلامی با دیدگاه‌های متفاوت
مناسبات ایران و ترکیه سابقه‌ای دراز دارد. اما در دوران پس از انقلاب، با سفر تورگوت اوزال در سال ۱۳۶۴ به تهران بود که روابط گرمی معینی گرفت، هر چند که در سال‌های بعد مسائلی مانند فتوای سلمان رشدی و یا تلاش جمهوری اسلامی برای تبلیغات به سود حزب‌الله و نیروهای دیگر متحد خود با ناخشنودی مقامات ترک روبرو شد. در هر دو مورد کار به اخراج کنسول ایران از ترکیه و بروز سردی در روابط متقابل کشید.
از سال ۲۰۰۲ که حزب اسلام‌گرای عدالت و توسعه در ترکیه قدرت را به دست گرفته است، مناسبات آنکارا و تهران عادی و دوستانه بوده و جمهوری اسلامی این گونه وانمود کرده که یکی از متحدان ایدئولوژیکش بر کشور همسایه حاکم است. با این هم چه در زمینه درک و برداشت از دموکراسی و مولفه‌های آن، چه در مورد سیستم حکومتی مبتنی بر ولایت فقیه و چه در عرصه‌ی مناسبات خارجی و به ویژه رابطه با اسرائیل و آمریکا میان دولت‌های ایران و ترکیه تفاوت‌های اساسی وجود دارد.
ترکیه در دوران حکومت حزب عدالت و توسعه نیز به بسط روابط خود با غرب و به ویژه اتحادیه اروپا ادامه داده و در تلاش ورود به این اتحادیه است. این روابط حسنه با غرب، یکی از زمینه‌های عمده‌ی رشد و پیشرفت اقتصادی کم‌سابقه‌ی ترکیه در سال‌های اخیر بوده است. در زمینه‌ی مناسبات با اسرائیل نیز دولت کنونی ترکیه همچنان به رویکرد دولت‌های قبلی وفادار مانده و روابط دوستانه‌ی میان دو کشور بسط و تداوم یافته است. این اما مانع از تلاش ترکیه برای داشتن روابط خوب با سایر کشورها و نیروهای منطقه نشده، به گونه‌ای که این کشور اینک به عنوان یک میانجی مورد اعتماد در برخی از چالش‌های منطقه‌ای شناخته می‌شود.
حواشی سفر احمدی‌نژاد
اولین سفر رئیس دولت نهم به ترکیه با حواشی و بحث‌های متفاوتی همراه بوده است. از جمله به دلیل امتناع وی از حضور بر سر مزار آتاترک در آنکارا، مقامات ترک محل ملاقات را به استانبول انتقال داده‌اند و سفر رسمی را به نیز به لحاظ اهمیت، تنزل داده و به سفر کاری تبدیل کرده‌اند. با این همه محمود احمدی‌نژاد در مصاحبه با یک شبکه‌ی تلویزیونی ترک، دلیل دیدار با مقامات ترک در استانبول را اقامت تابستانی آنها در این شهر ذکر کرده است.
رسانه‌های ترکیه قسماَ به سفر محمود احمدی‌نژاد روی خوشی نشان نداده‌اند و صرفاَ آن را در چارچوب حفظ روابط با همسایگان و نیازهای انرژیایی ترکیه به ایران قابل توجیه دانسته‌اند. آمریکا و اسرائیل نیز به این سفر و نیز به توافقنامه‌ی بزرگ گازی ترکیه با ایران انتقاد کرده‌اند. مقامات تل‌آویو پیش از سفر احمدی‌نژاد اعلام کردند که باعث «سرخوردگی» است که ترکیه «از کسی استقبال می‌کند که رسماَ هولوکاست را انکار می‌کند.»