سایه سنگین مشکلات روابط ایران و آمریکا بر دریای خزر · گفت‌وگویی با الهه کولایی
۱۳۸۶ تیر ۱۱, دوشنبه
این نشست‌ها اگر چه جهت توضیح مسائل و مشکلات و همچنین همکاریهای مشترک بین این کشورها سودمند بوده، اما تا به حال راه حل اساسی برای برونرفت از مشکلات حقوقی دریاچه خزر یافت نشده است.
دکتر الهه كولایی، استاد دانشگاه وعضو كمیسیون امنیتملی و سیاستخارجی مجلس ششم، که درخصوص مشکلات دریای خزر تحقیقاتی کرده و مقالات علمی نگاشته، در گفت‌وگویی با دویچه وله از جمله از موانع موجود بر سر راه مشخص شدن رژیم حقوقی دریای خزر سخن گفته است.
دویچه وله: چندی پیش در تهران نشست وزرای امور خارجه کشورهای حوزه دریای خزر برگزار شد و این نشست هم بدون یک راه حل اساسی برای مشخص شدن رژیم حقوقی دریای خزر به پایان رسید. به نظر شما چرا وضعیت حقوقی دریای خزر هنوز هم لاینحل مانده است؟
الهه کولائی: در خصوص نوع تلقی کشورهای ساحلی در مورد حقوقشان و تکالیفشان در دریاچه خزر آنها اختلاف نظرهای اساسی دارند و در واقع علیرغم اینکه کشورهای بازمانده از فروپاشی شوروی در طی دو نشست متعهد شدند که به توافق‌های دوران اتحاد شوروی پایبند باشند ولی غیر عمومی شروع کردند به بهره برداری‌های یک جانبه و یا چند جانبه از این دریاچه. کشورهای ساحلی مثل قزاقستان و آذربایجان سعی کردند به توافق‌هایی با کشورها و یا شرکت‌های بین‌المللی دسترسی پیدا کنند تا بتوانند منابع ارزی مورد نیاز خود را تامین کنند. مشکل اصلی که در دریای خزر وجود دارد این است که عدم پایبندی این کشورها به تعهداتی که پیش از این پذیرفته‌اند و امروز سعی می‌کنند برای منافع فوری و ملموس‌شان اقدامات خود را با حمایت قدرت‌های خارج از منطقه دنبال کنند.
موضع کشورهای شرکت کننده نشست تهران، تا چه حد در تضاد بوده‌اند؟ کلا این نوع نشست‌ها تا به حال نتیجه داده و کمکی در حل مشکلات کشورهای حوزه دریای خزر کرده؟
من تصور میکنم نشست تهران و این نوع نشست‌ها بیشتر یک نوع تلاش‌های دیپلماتیک هست برای اینکه دیدگاه‌های این کشورها به هم نزدیک بشود. ولی مسئله اساسی این است که کشورهای ساحلی که از فروپاشی شوروی بر جای مانده‌اند خودشان هم به تعهدات‌شان پایبند نیستند. آنها طی دو نشست قبلا پذیرفته بودند که رژیم مشاع را بپذیرند قبل از اینکه به توافق جدید جمعی دسترسی پیدا بکنند. در واقع همان توافق پیشین را مبنای عمل قرار بدهند ولی آنها به تعهد خودشان پایبند نیستند. در ضمن روسیه با آذربایجان و قزاقستان به توافق‌هائی برای تامین مرزهای دریایی‌شان دسترسی پیدا کردند که باز این هم بر خلاف آن تعهدات پیشن هست. به نظر می‌رسد که کشورما نتوانسته وارد یک بازی موثر و مفیدی با این کشورها بشود، به دلیل عدم پایداری آن کشورهای جدید نسبت به تعهدات‌شان و اینکه آنها سعی کردند، از قدرت‌های بین‌المللی به‌ویژه آمریکا برای پیشبرد اهدافشان در این منطقه استفاده کنند.
پس بدین ترتیب سیاستی که ایران در خصوص دریای خزر اتخاذ کرده کارساز نبوده؟
جمهوری اسلامی ایران طبعا بر توافق‌های دوران اتحاد شوروی و تعهدات این کشورها پافشاری کرده و همین سیاست را دنبال کرده است. تعهدات حقوقی کشورها ارتباط مستقیم با توانائی‌های آنها در عرصه بین‌المللی پیدا می‌کند و این کشورها علیرغم تعهدات حقوقی و قانونی که نسبت به رژیم مشاع پیشین داشتند با استفاده از تعرض‌ها و رقابت‌های منطقه‌ای سعی کردند بویژه از حمایت‌های آمریکا در این خصوص استفاده کنند تا بتوانند بهره برداری‌های مطابق با منافع خودشان را دنبال بکنند ، لذا من فکر میکنم که سایه سنگین مشکلات ایران و آمریکا در حوزه خزر هم به خوبی بر روابط و مذاکرات این کشورها خودش را نشان می‌دهد.
برخی از کارشناسان مدعی شدند که سهم ایران در دریای خزر بیشتر از 13 درصد نخواهد بود؟ آیا تقسیم این دریا به ضرر ایران هست؟
مذاکرات امروز در دریای خزر کاملا تابع مباحث و ملاحظات سیاسی قرار دارد. صحبت از اینکه تعیین کنیم رژیم حقوقی به چه نحوی در خصوص سهم ایران قضاوت خواهد کرد و یا چه جایگاهی را برای منافع ایران در نظر خواهد گرفت. این امر تابع مستقیمی دارد با مذاکرات و بده و بستان‌ها و چانه زنی‌هائی که در این دریاچه شکل خواهد گرفت. به هر حال ما این امکان را داریم که بتوانیم سهم قابل قبولی از این دریاچه را بر اساس توافق‌های دوران اتحاد شوروی و تعهدات این کشورها که حقوق بین‌الملل هم بر آن صحه می‌گذارد، بدست بیاوریم و این امر بطور مستقیم مشروط می‌شود به توان ما در این چانه‌زنی و مبادلات دیپلماتیک در منطقه.
مصاحبه گر: طاهر شیرمحمدی