رابطه ایران و ترکیه: کج دار و مریز!
۱۳۹۰ فروردین ۳, چهارشنبهروز شنبه ۲۹ اسفند یک فروند هواپیمای باری متعلق به ایران در فرودگاه دیاربکر ترکیه مجبور به فرود شد. این هواپیما که به مقصد سوریه در پرواز بود، محموله خود را لوازم یدکی خودرو اعلام کرده بود. اما سه روز بعد خبرگزاری فرانسه به نقل از منابع امنیتی ترکیه گزارش داد که یک جعبه سلاح خودکار در این هواپیما کشف شده است.
مقامات امنیتی ترکیه گفتهاند که خدمهی هواپیما، وجود سلاحهای خودکار را برای امنیت هواپیما ذکر کردهاند. خبرگزاری دوگان ترکیه نیز گزارش داده که خدمه این هواپیما سه روز پس از توقیف آن بازداشت شدهاند.جمهوری اسلامی به نقل از یک روزنامه ترکیه، کاخ سفید را پشت پردهی این ماجرا دانست.
مقامات ترکیه تا کنون نسبت به این خبر واکنش رسمی نشان ندادهاند، اما خبرگزاری فرانسه به نقل از یک دیپلمات بلندپایه ترکیه نوشت این بازرسیها جزو روال عادی بوده است.
این هواپیما دومین هواپیمای ایرانی است که در ماه جاری توسط ترکیه متوقف شده است. ۲۵ اسفند نیز مقامهای ترکیه هواپیمای دیگری را که آن هم از ایران به مقصد سوریه در پرواز بود متوقف کردند اما پس از چندین ساعت اعلام کردند که جز ۱۵۰ تن مواد غذایی چیزی در این هواپیما پیدا نکردهاند.
عارف کسکین رئیس بخش خاورمیانه مرکز تحقیقات استراتژیک در آنکارا میگوید ترکیه حساسیت ویژهای نسبت به حاکمیت هوایی و مرزهای زمینی خودش دارد و به هیچ وجه مایل نیست از مرز هوایی و زمینی این کشور سوءاستفاده شود. به نظر این تحلیلگر سیاسی میزان این حساسیت تا حدی است که میتواند روابط ایران و ترکیه را تحت تاثیر قرار دهد. وی میگوید در صحبت با ناظران و تحلیلگران ترک دریافته که آنان معتقدند جمهوری اسلامی از روابطش با ترکیه سوءاستفاده میکند.
وی میگوید بعد از ناآرامیهای کشورهای عربی و موضعگیریهای ایران، این سوءظن در دولت ترکیه نیز به وجود آمده: «ترکیه میداند که ایران میتواند در موضوع بحرین دخیل باشد، میتواند در یمن و در لیبی دخیل باشد. یعنی در تحلیلهای دولت ترکیه نیز این وجود دارد که ایران میتواند یکی از طرفهای درگیر این مسائل باشد و شما میدانید که ترکیه در این موارد با ایران اختلافنظر دارد. این سوءظن و این بدگمانی در دولت ترکیه هم ایجاد شده و موضوع این هواپیما هم که الان پیش آمده آن را تشدید کرده است».
به نظر کسکین، ترکیه بهخوبی ایران را میشناسد و میداند که اگر ایران فرصت پیدا کند، میتواند از مرز هوایی ترکیه سوءاستفاده کند و به خاطر همین موضوع، حساسیت ویژهای نسبت به ایران نشان میدهد. از طرف دیگر وی میگوید در مواردی که سازمان ملل قرارهایی را علیه ایران تصویب کرده، ترکیه نسبت به آنها خودش را پایبند اعلام کرده و اجرا میکند. این دو موضوعی است که به نظر این تحلیلگر سیاسی باید به آن توجه داشت.
از سوی دیگر کسکین به روابط اقتصادی ترکیه با ایران اشاره کرده و میگوید: «دولت ترکیه میخواهد ارتباط خوبی با ایران داشته باشد، چون میخواهد روابط اقتصادی خودش را با ایران افزایش دهد. نظر ترکیه این است که بازار ایران با ۷۰ میلیون جمعیت بازار خوبی است و میخواهد در بازار ایران نفوذ داشته باشد. اما نکتهای هم اینجا وجود دارد و آن این است که صبر ترکیه هم مرزی دارد. مرزش هم این است که ترکیه نمیخواهد ایران از روابط خوب ترکیه و ایران سوءاستفاده کند، مثل همین موردی که در رابطه با هواپیما پیش آمد. اگر مانند این مورد، موارد دیگری بهوجود آید، نظر من این است که صدای ترکیه درمیآید».
ایران نمیخواهد ترکیه را از دست بدهد
دولت ترکیه به دلیل منافع اقتصادی حاضر نیست روابطش با ایران تیره شود. اما برای جمهوری اسلامی رابطه با ترکیه از چه منظری مهم است؟
عارف کسکین میگوید: «دولت جمهوری اسلامی الان به ترکیه احتیاج مبرم دارد. شما نگاه کنید، جمهوری اسلامی در انزوای شدید بینالمللی قرار دارد. یعنی با آمریکا ارتباط ندارد، ارتباطش با اتحادیه اروپا خیلی بد شده، کشورهای عربی چندان دل خوشی از نظام جمهوری اسلامی ندارند، چین و روسیه هم دیگر آن ارتباط قبلی را با ایران ندارند، تنها کشوری که با ایران رابطهی خوبی دارد و در بسیاری از موارد در ظاهر هم شده از ایران حمایت میکند، ترکیه است. یعنی ترکیه از نظر دولت جمهوری اسلامی معنای سمبولیک دارد و اگر ترکیه را هم از دست دهد، به معنای این است که تماماً در انزوای کامل بینالمللی قرار میگیرد. به خاطر این دولت جمهوری اسلامی نمیخواهد ترکیه را از دست دهد».
البته وی تاکید میکند که شاید رابطه با ترکیه برای جمهوری اسلامی به معنای داشتن یک متحد علیه غرب و امریکا باشد اما قطعا چنین چیزی در مورد ترکیه صادق نیست: «ترکیه نمیخواهد روابطش با ایران را بهعنوان مخالفت با غرب اعلام کند. یعنی اینکه بگوید من با ایران ارتباط خوبی دارم، به این خاطر که میخواهم با غرب مخالفت داشته باشم. نه! میخواهد روابط با ایران را در چارچوب روابط با همسایگان خودش داشته باشد، نه بهعنوان یک متفق، نه بهعنوان دو کشوری که میخواهند باهم رابطه داشته باشند و از این روابط بهعنوان مقابله با غرب استفاده کنند».
میترا شجاعی
تحریریه: فریدوحیدی