ديدارهاى فرهنگى «شرقى ـ غربى»
۱۳۸۴ فروردین ۳۱, چهارشنبه
گوته شاعر نامدار آلمانى در کتاب مشهورش «ديوان شرقى ـ غربى» گفتگويى شاعرانه را، بر فراز مرزهاى زمان و مکان، با حافظ شيرازى آغاز کرد تا نشان دهد ارزشهاى انسانى محدوده‌اى نمى‌شناسد و شور و زيبايى زبانى مشترک است که ساکنان ديارهاى دور به مدد آن مى‌توانند از هم بياموزند و به هم نزديک شوند.
انستيتو گوته با الهام از عنوان اين کتاب و به پيروى از رويکردهاى انساندوستانه‌ى گوته برنامه‌هايى تدارک ديده تا نويسندگان آلمانى و نويسندگان «شرقى» با اقامت در کشورهاى يکديگر با فرهنگ و ادبيات و حيات فرهنگى کشور ميزبان از نزديک آشنا شوند. در چارچوب اين برنامه‌ها سال گذشته نوبت به ايران رسيد و شهريار مندنى‌پور، داستان و رمان‌نويس، براى اقامتى دوماهه به آلمان سفر کرد.
امسال نيز آلبرت اوسترماير، نمايشنامه نويس و شاعر آلمانى براى اقامتى يک هفته‌اى به ايران آمد. اوسترماير که به دليل بيمارى مادرش و به خاطر فشردگى برنامه‌هاى تأترى که در آلمان اجرا مى‌کند تنها مدت کوتاهى در ايران اقامت دارد روز يکشنبه همراه با شهريار مندنى‌پور در برنامه‌ى شعرخوانى‌اى در «موسسه زبان آلمانى» در تهران شرکت کرد.
در اين برنامه که با حضور تعدادى از اهل قلم ايران و با شرکت جمعى از دانشجواين زبان آلمانى و ديگر علاقمندان اجرا شد ابتدا مندنى‌پور شرح کوتاهى از اقامت خود در آلمان ارايه کرد. سپس شعرخوانى اوسترماير اغاز شد که ترجمه‌ى شعرهايش به زبان فارسى نيز براى حاضران خوانده مى‌شد. اوسترماير پس از شعرخوانى با حاضران به گفتگو نشست و به پرسشهاى آنان پاسخ گفت. او در مورد چگونگى برگزارى برنامه مى‌گويد:
«شعرخوانى براى من بسيار مثبت بود. زيرا چيزى که آدم احساس مى‌کرد دقت، توجه و کنجکاوى بسيار زياد بود. و پيش از هرچيز علاقه و تمايل به گفتگو، به تبادل نظر و آمادگى براى آشنايى با زبان و فرهنگ ديگر و آشنايى با سنتهاى ادبى ديگر، به همين دليل گفتگوها به نظرم خيلى زنده و خيلى آموزنده آمد.»
اوسترماير که در چارچوب اين برنامه‌ها به کشورهاى بسيارى سفر کرده و اين امکان را امتياز ويژه‌ى همکارى با انستيتو گوته قلمداد مى‌کند براى اينگونه ديدارها ارزش زيادى قائل است:
«به نظرم تبادلات فرهنگى ميان نويسندگان مختلف، چيز خيلى خاصى است؛ آدم وقتى يک ارتباط شخصى داشته باشد با کشورهاى ديگر به طرز کاملا متفاوتى آشنا مى‌شود. بخصوص در مورد نويسندگان، که وجوه مشترک زيادى دارند؛ اينها مشکلات مشابهى در مورد نوشتن يا آفرينش يک اثر، پسزمينه‌ها و تجربه‌هاى مشترکى دارند. به همين دليل نقاط مشترک بسيار زيادى در زندگى نويسندگان وجود دارد. و ديدن يک کشور با يارى يک همکار نويسنده تجربه‌اى کاملا متفاوت است.»
شهريار مندنى‌پور نيز چنين ارتباطهايى را بسيار مفيدتر از برنامه‌هاى داستانخوانى و شعرخوانيهاى معمول مى‌داند:
«برنامه‌هاى قبلى به اين صورت است که ما مدت يک هفته در آلمان هستيم و يک شب يا دو شب داستانخوانى داريم و تماس مستقيمى با روشنفکرها يا نويسنده‌هاى آلمانى نداريم، جز در همان شبى که متن‌خوانى داريم. مزيت اين برنامه اين است که اين تماس خيلى نزديک بود. من علاوه بر اين که با اوسترماير خيلى نزديک بودم اينقدر فرصت داشتم که با فرهنگ آلمان بيشتر آشنا بشوم، از نزديک تجربه کنم و نويسندگان ديگرى را هم ببينم.»
به نظر مندنى‌پور اينگونه برنامه‌ها، فراتر از تجربه‌اى شخصى، امکانى براى آشنا ساختن غربيان با ادبيات ايران نيز هست:
«نکته‌اى که من توى پرسش و پاسخهاى کلن و مونيخ و برلين روى آن خيلى تاکيد داشتم اين بود که آنقدر که روشنفکر ايرانى و خوانندگان رمان و شعر ايران از ادبيات آلمان و کلا غرب اطلاع دارند متاسفانه روشنفکرها و خوانندگان آلمانى از ادبيات ايران و کلا شرق اطلاعاتى ندارند. خب تقصيرى هم ندارند، به خاطر اين که ترجمه نشده و اگر هم ترجمه شده ترجمه‌ها آنچنان که بايد موفق نبوده در تمام موارد. طبيعى است که اين جور تماسها زمينه را خيلى بهتر فراهم مى‌کند. گرچه فردى است و فقط يک نويسنده ايرانى و يک نويسنده آلمانى هست ولى اين دوتا مثل يک کانال خواهند بود و اصلاعاتى که از هم گرفتند، و مهمتر از اين اطلاعات حسهايى که از هم گرفتند منتقل خواهند کرد به ساير دوستانشان و ساير نويسندگان. کمااينکه امشب اين گردهمايى ما در اينجا باعث شد که تعدادى از نويسنده‌هاى ايرانى با اوسترماير آشنا بشوند و او با آنها، و ديالوگهايى که با هم داشتند مسلما خيلى سودبخش خواهد بود. فکر مى‌کنم خيلى از پيش‌فرضها و سوء‌تفاهمهايى که بين ما و غرب در حوزه‌ى روشنفکرى هست با اين جور تماسها شکسته مى‌شود و به همين دليل هم بسيار ارزشمند است.»
آلبرت اوسترماير در ادامه‌ى اقامت خود در ايران در اصفهان (سه شنبه) و شيراز (جمعه) نيز شعرخوانى خواهد داشت. او ضمن بازديد از جاذبه‌هاى گردشگرى با برخى از نويسندگان و روشنفکران اين شهرها نيز ملاقات خواهد کرد.
بهزاد کشميرى‌پور، گزارشگر صداى آلمان در تهران