"دنیای زنان در عصر قاجار"، آرشیوی دیجیتال برای رویت زنان
۱۳۹۰ اردیبهشت ۱۵, پنجشنبه
به صفحه‌ی اول سایت که وارد می‌شوید، تصویر سیاه و سفید از زنانی مسن چارقد به سر، با زلفین سیاه بیرون گذاشته از چارقد خودنمایی می‌کند، زنانی که به شما زل زده‌اند. آن میان هم یک زن جوان‌تر نشسته بدون حجاب، با موهای بسته که جهت نگاهش فرق دارد. زیر تصویر این جمله به چشم می‌خورد: «به آرشیو دیجیتالی دنیای زنان در عصر قاجار خوش آمدید.»
"دنیای زنان در عصر قاجار" وب‌سایتی‌ست که «دسترسی شما را به هزاران اوراق شخصی، اسناد دست‌نوشته و چاپی، عکس، اشیاء زندگی روزمره و آثار هنری، و اسناد صوتی - یعنی مجموعه دیجیتال بی نظیری برای تاریخ‌نگاری اجتماعی و فرهنگی عصر قاجار - ممکن می‌کند.»
این وب‌سایت دو زبانه (فارسی-انگلیسی) که «مرکز خدمات مجموعه‌های مجازی» در کتابخانه دانشگاه هاروارد میزبان آن است، تلاش دارد با جمع‌آوری اسناد بر زندگی زنان در عصر قاجار نور بتاباند. زنانی که کم‌تر دیده شده‌اند: « تنها اندک بخشی از پژوهش‌های موجود به زندگی زنان این دوره می‌پردازد.» این چیزی‌ست که در "درباره ما" وب‌سایت نوشته شده است.
در ادامه البته علت این امر توضیح داده می‌شود: «با توجه به کمبود اسناد دست اول در ارتباط با زنان، جای تعجب نیست که تا به امروز غالب روایات تاریخ اجتماعی قاجار بر جنگ‌ها، دستاوردها، و واقعیات روزمره زندگی مردان در آن دوره تمرکز داشته است. دلیل این امر از جمله آن است که نوشته‌های مردان در بایگانی‌های متعدد ملی برای دهه‌ها (و در سال‌های اخیر در قالب مجلدات چاپی) به آسانی در دسترس بوده، حال آن‌که اغلب نوشته‌ها، عکس‌ها و دیگر اوراق شخصی زنان در دست خانواده‌ها باقی مانده است.»
اکنون طرح "دنیای زنان در عصر قاجار" به سرپرستی افسانه نجم‌آبادی، استاد دانشگاه هاروارد، «می کوشد تا این خلاء تاریخ‌نگاری را جبران کند، بر محدودیت‌های ناشی از پراکندگی جغرافیایی و قبضه ملکی فائق آید و مجموعه ارزشمندی از تصاویر دیجیتالی نوشته‌ها و عکس‌ها و دیگر منابع را که در حال حاضر در مکان‌های مختلف و نزد صاحبان متعدد پراکنده است در یک جا و به شکل ذخیره‌ای جستجوپذیر فراهم آورد.»
طرح "دنیای زنان در عصر قاجار" در سال ۲۰۰۹ و با دریافت بودجه دو ساله از "بنیاد سراسری علوم انسانی" (National Endwoment For The Humanities) کارش را آغاز کرد که اکنون حاصل کار در اختیار کاربران قرار گرفته است.
البته این طرح ادامه دارد، همان‌طور که مسئولان آن در بخش "یاری شما" نوشته‌اند: «اگر اسناد و اشیایی دارید و علاقه مند هستید به وب سایت اضافه شود، از طریق این ایمیل wwqi@fas.harvard.edu با ما تماس بگیرید و یکی از پژوهشگران ما ترتیب این کار را خواهد داد.»
امکان جستجو و گشت‌و گذار به چندین شیوه مختلف
اساس کار "دنیای زنان در عصر قاجار" مجموعه‌های گردآوری شده از اشخاص و کتابخانه‌ها و مراکز (برای مثال مجموعه بهمن بیانی) است. به همین علت اگر دنبال جستجوی خاصی نباشید، لذت گشت زدن در مجموعه‌ها هم کم نیست.
کافی‌ست که بر گزینه‌ی "مجموعه‌ها" در بالای صفحه‌ی اصلی سایت کلیک کنید. از آن‌جا به صفحاتی که شامل اسامی و لینک مجموعه‌هاست هدایت می‌شوید. در هر مجموعه تعدادی عکس از اشخاص یا نامه یا سند صوتی همراه با اطلاعاتی جزئی‌تر نظیر تاریخ و مکان وجود دارد.
این اطلاعات جزئی‌تر خود می‌تواند نقطه‌ی آغاز حرکت و گشت و گذار در سایت باشد. اگر بر کلمه "گشت" در بالای صفحه‌ی اصلی سایت کلیک کنید، به قسمت جستجو هدایت می‌شوید. در سمت چپ بخش جستجو، دسته‌بندی‌ای بر این اساس دیده می‌شود: نوع، افراد، اماکن، موضوع. با کلیک بر هر یک از آن‌ها به لیست‌های جداگانه‌ای می‌رسید که متعلق به یک مجموعه‌ی شخصی واحد نیست. برای مثال با کلیک بر شهر مشهد، ممکن است نتایجی حاصل شود که از مجموعه‌های مختلف موجود در سایت به‌دست آمده باشد.
همچنین بعد از کلیک بر گزینه‌ی "گشت" در صفحه‌ی اصلی سایت، این امکان وجود دارد که به جستجو بر اساس نوع سند بپردازید، مثلا می‌توانید انتخاب کنید که در "دست‌نوشته‌و چاپ سنگی" بگردید یا به موارد یافته شده تحت عنوان "اسناد حقوقی و مالی" سرک بکشید، و یا در بخش "عکس" و ... بگردید.
امکان دانلود اسناد با کیفیت بالا
یک بخش پراهمیت سایت، بخشی‌ست که گردانندگان سایت به پاسخ به سوالات احتمالی اختصاص داده‌اند. در این‌جا اطلاعات مهمی که به شناخت بیش‌تر پروژه و موضوع کار کمک می‌کند ارایه شده است. یک سوال این است: «منظور شما از "عصر قاجار" چیست؟» و جواب این است که «در این پروژه «عصر قاجار» را دوره ای گسترده، شامل دهه‌های قبل و بعد از سلطنت قاجار، تعریف می‌کنیم.» یا این سوال که «اشیاء معرفی شده در وب‌سايت در کجا نگهداری می‌شوند و آیا می توان آن‌ها را دید؟» و این جواب که: «"دنیای زنان در عصر قاجار" آرشیوی مجازی است و آثار را به صورت فیزیکی نگهداری نمی‌کند.»
اما آن‌چه از درجه‌ی اهمیت بیش‌تری برخوردار است و در این بخش درباره آن توضیح داده شده، امکان دانلود اسناد سایت است. در سمت راست هر سندی، امکان دانلود به شکل پی دی اف یا دانلود تصویر در نظر گرفته شده است.
برای استفاده از اطلاعات سایت هم کاربر هیچ مشکل حقوقی‌ای نخواهد داشت، چرا که در سایت توضیح داده شده که استفاده از اسناد سایت برای آموزش و تحقیق با ذکر منبع مجاز است. تنها استفاده‌از اسناد سایت در جهت کسب درآمد ممنوع است.
پیوند به دیگر آرشیو‌های آن‌لاین
یکی از امکانات بی‌نظیری که سایت "دنیای زنان در عصر قاجار" برای کاربر فراهم می‌کند این است که نه تنها آرشیوی ناب از اسناد مربوط به زنان در این دوره‌ی تاریخی فراهم آورده که در بخش پیوندهای سایت، دسترسی به چندین آرشیو ناب دیگر را فراهم آورده است.
با مراجعه به بخش "پیوندهای مرتبط" به تعدادی لینک برمی‌خورید که با کلیک بر برخی از آن‌ها وارد دنیای جذاب تازه‌ای می‌شوید که می‌تواند ساعت‌ها وقت‌تان را بگیرد، حتی اگر محقق تاریخ نباشید.
برای مثال در این بخش به لینک "آلبوم عکس علی خان والی" که یکی دیگر از طرح‌های دانشگاه هاروارد بوده و جستجو در آن خالی از لطف نیست برمی‌خورید. عکس‌های این آلبوم هر یک بخشی از تاریخ کشور ایران است.
مریم میرزا
تحریریه: یلدا کیانی