درمان افسردگی با کمک ژن‌ها

فلوریان هولس‌بور و همکارانش در بخش روانشناسی مؤسسه‌ی ماکس‌‌پلانک راهی پیدا کرده‌اند که می‌توان به کمک آن موفقیت درمانی بعضی از داروهای ضد افسردگی را پیش‌بینی کرد. آنها کشف کرده‌اند که ژن ABCB1 (آ بی سی بی یک) هر فرد می‌تواند غلظت برخی از داروها در مغز و در نتیجه میزان تأثیر آنها را تعیین کند. در حالی که اطلاعاتی که تاکنون در دست بود نمی‌توانست به درستی پاسخ دهد، چرا برخی از بیماران به بعضی از داروها بهتر پاسخ می‌دهند.

یافتن بهترین روش درمان برای بیماران مبتلا به افسردگی مزمن آسان نیست. معمولا مدت زمان زیادی لازم است تا مؤثرترین روش درمان بیمار افسرده روشن شود. در حقیقت تنها ۶۰ درصد از بیمارانی که به افسردگی مبتلا هستند پس از هشت تا ۱۲ هفته درمان دارویی کاملا بهبود می‌یابند.

موفقیت درمانی بیمار افسرده امری است که به ساختار ژنتیکی او بستگی دارد. برای نمونه ژن «‌آ بی سی بی یک» که ترکیب مولکولی ناقل‌ها را تعیین می‌کند، ژنی است که غلظت برخی از داروهای ضد افسردگی در مغز را کنترل می‌کند. این حقیقت را اخیرا مانفرد اور (Manfred Uhr) و گروه تحقیقاتش در بخش روانپزشکی مؤسسه‌ی ماکس پلانک در مونیخ دریافته‌اند. فلوریان هولس‌بور(Florian Holsboer) ، مدیر بخش نامبرده می‌گوید: «این کشف موجب می‌شود که ما در ‌آینده بتوانیم درمان افسردگی را به موضوعی فردی تبدیل کنیم.»

سد خونی مغزی یا Blood-Brain Barrier تعیین می‌کند، کدام ماده می‌تواند وارد مغز شود و کدام ماده این امکان را ندارد. همچنین کمیت ماده‌ی وارد شده به مغز نیز توسط همین سد مشخص می‌شود. برخی از ناقلان ویژه‌ی مولکولی راه‌یابی مواد به مغز و خروج از آن را تعیین می‌کنند. ژن «آ بی سی بی یک» کدگزاری یا رمزگذاری پروتئین P-gly-coprotein (پی ـ گلی ـ کوپروتئین) را کنترل می‌کند. این پروتئین یک پروتئین غشایی است که مواد را از سلولها‌ی برخی از ارگان‌های بدن مانند کبد، کلیه، روده و مغز خارج می‌سازد. این پروتئین که به اختصار به آن P-GP (پی ـ جی پی) می‌گویند مواد را از مایع مغزی به خون منتقل می‌کند.

مانفرد اور و همکارانش وجه افتراق پروتئین نامبرده یعنی «پی جی پی» در افراد مختلف را در نظر گرفته و تحقیق کردند که این اختلافات در موفقیت درمانی بیماران چه تأثیری می‌تواند داشته باشد. هزینه‌ی این تحقیقات را صندوق انجمن عالی ماکس‌پلانک تأمین کرده است.

محققان به این نتیجه‌رسیدند که چند شکلی یا پلی مورفیسم تک نوکلئوتیدی یا SNPs در ژن «آ بی سی بی یک»موفقیت درمانی برخی از داروهای ضد افسردگی را افزایش می‌دهد. بیمارانی که در برخی محل‌های معین سیتوزین نوکلئوتیدی دارند، در یک دوره‌ی درمانی چهار تا شش هفته‌ای، دو و نیم برابر بیمارانی که سیتوزین غیر نوکلئوتیدی دارند، به درمان پاسخ می‌گویند.

مانفرد اور و گروه تحقیقاتش پیش از این در تحقیق بر روی موش‌ها ثابت کرده بودند که پروتئين «پی جی پی» یا «پی ـ گلی ـ کوپروتئين) برخی از داروهای ضد افسردگی مانند سیتالوپرام، پاروکستین، ونلافاکسین و آمی‌تریپتیلین را به خارج از مغز منتقل می‌کند، در حالیکه همین پروتئین داروهای دیگر مانند میرتازاپین را انتقال نمی‌دهد. این نتیجه نخستین دلیلی بود که ثابت می‌کرد عملکرد پروتئين «پی جی پی» غلظت داروهای ضد افسردگی در مغز را تعیین می‌کند. آنها نتیجه گرفتند که پلی مورفیسم تک‌نوکلئوتیدی در ژن «آ بی سی بی یک» بیماران مبتلا به افسردگی می‌تواند میزان اثربخشی برخی از داروها را تعیین کند.

تست‌ها‌ی ژنتیکی در آينده‌ای نزدیک جلوی درمان‌های نابجای بیماری افسردگی را خواهد گرفت. دانشمندان معتقدند که باید قبل از شروع درمان کلینیکی آزمایش‌هایی صورت گیرد. به گفته‌ی مانفرد اور: «پیش از شروع درمان کلینیکی می‌توان با انجام آزمایش‌هایی بر روی بیمار میزان اثربخشی داروها و عوارض جانبی‌شان را مشخص کرد.»