دخانيات در اروپا
۱۳۸۴ بهمن ۱۸, سه‌شنبه
اگر كميسر امور بهداشت اتحاديه‌ی اروپا ماركوس كيپريانو Markos Kyprianou قدرت و نفوذ كافی می‌داشت، خود قانون ضد نيكوتين را در سراسر اروپا تصويب و اجرا می‌كرد. اما همانطور كه او در گفتگو با صدای آلمان گفته است، اين امكان تنها در دست دولت‌های هريك از كشورهاى عضو اتحاديه است. كيپريانو در تأكيد سخن خود می‌گويد: حتی در ايتاليا كه قانون شديدی عليه استعمال نيكوتين وضع شده، هنوز می‌توان دود سيگار را هر روز از پنجره‌های كاخ نخست وزيری اين كشور تماشا كرد. در پهنه‌ی اتحاديه‌ی اروپا با استعمال دخانيات يكجور برخورد نمی‌شود. در برخی كشورها مانند سوئد، نوروژ، مالتا و ايرلند، استعمال دخانيات در بسياری از مجامع عمومی ممنوع شده است. در ايتاليا از آغاز سال ۲۰۰۵ ميلادى، مقررات منع استعمال دخانيات به شدت اجرا می‌شود و جالب اينكه ۷۰ درصد ايتاليائى‌ها با اين مقررات كاملاً موافقند. درصد بسياری از اين موافقان خود استعمال كنندگان دخانيات‌اند. آنها بجای مخالفت با مقررات، مى‌كوشند سيگار و پيپ خود را در محل‌های ويژه دود كنند يا به طوری كه خبرنگار ما از ايتاليا در گزارش مفصلی نوشته، اصلاً دود را كنار بگذارند. البته تعيين جريمه‌های نسبتاً سنگين در كشورهای يادشده نيز در اجرای مقررات منع دود، بى‌تأثير نبوده است. در ايرلند، جريمه‌ی كشيدن سيگار در مكانهای ممنوعه تا ۲۵۰ يورو و در ايتاليا تا ۲۷۵ يورو می‌رسد. اسپانيا هم به تازگی به كشورهای يادشده پيوسته است. از آغاز سال جاری ميلادى، كشيدن سيگار در مكانهای عمومی در اسپانيا منع يا محدود شده است. اين كشور جريمه‌های سنگين‌تری برای خلافكاران تعيين كرده است كه به ۶۰۰ يورو برای استعمال كننده و تا ۶۰ هزار يورو برای كارفرما بالغ می‌شود. آمار رسمی از ۱۰ ميليون سيگاری در اسپانيا خبر می‌دهد كه اكثريت‌شان بر قانون جديد بدون اعتراض جدى، گردن نهاده‌اند. قهوه خانه‌ها و رستورانهايی كه بيش از صد متر مربع جا دارند، مكّلف به ايجاد يا اختصاص محدوده‌ای ويژه به سيگارى‌ها شده‌اند. وزير بهداشت اسپانيا خانم سالگادو اعلام كرده، دولت اين كشور هميشه در مقابل ۶ ميليارد يورو مالياتی كه از سيگار و دخانيات مانند آن دريافت می‌كند، بايد مستقيماً ۴ ميليارد يوروىِ آن را صرف هزينه‌های بهداشتی و درمان بيماری‌های ناشی از همان مواد مخدر كند. هزينه‌های غير مستقيمی كه از اين بابت متوجه‌ی دولت می‌شوند، به آسانی برآورد كردنی نيستند. پزشكان متخصص، با اطمينان خاطرنشان می‌كنند كه به شكرانه قانون جديد، در ۱۰ سال آينده، حداقل ۱۰ هزار سكنه‌ی اسپانيا از سكته‌ی قلبی و مرگ ناشی از بيماريهای مربوط به دخانيات، نجات خواهند يافت. كارشناسان ديگر می‌گويند: منع تبليغ فروش دخانيات، تا ۷۰ هزار جوان و نوجوان اسپانيولی را از آزمايش دود سيگار مصون نگاه خواهد داشت.
در آلمان، تا كنون با وضع مقررات منع استعمال دخانيات مبارزه شده است اما دولت همواره كوشيده است با محدود كردن مكانهای استعمال آزاد دخانيات، چاره‌ای در اين زمينه بينديشد. پِتِر نيپالا كارشناس حقوقی دويچه وله در اين زمينه می‌گويد: دولت بخشنامه كرده است كه كارفرمايان و مديران ادارات حد اكثر سعی خود را برای محافظت غيرسيگاری‌ها از دود و استعمال منفعل دخانيات به كار بندند. در اين زمينه، ايجاد مكانهای ويژه‌ی سيگاريها، تعيين تنفس‌های بيشتر حين كار برای اينكه سيگاری‌ها بتوانند برای رفع نياز خود لحظه‌ای بيرون بروند و مانند اينها اقداماتی هستند كه در درازمدت تأثير خود را خواهند داشت.
اما تاريخ در رابطه با استعمال دخانيات در اروپا چه می‌گويد؟ شناخت توتون و تنباكو، در اروپا به سده‌های پانزدهم و شانزدهم ميلادی بازمی‌گردد. ياران كريستوف كلمب كاشف امريكا، نخستين كسانی بودند كه تنباكو را از سرزمين بوميان امريكای شمالی به اروپا آوردند. تنباكو Tabaco نام لوله‌ی چوبی‌يی بود كه بوميان امريكا توسط آن دخانيات دود می‌كردند. دود كردن گياه‌هايی مانند تنباكو در آنجا همراه با دعا و ثنا به خدايان و طبيعت بود و حالتی روحانی و مقدس داشت. نخستين بار، پزشك مخصوص فيليپ دوم پادشاه اسپانيا در دهه‌ی پنجاه سده‌ی شانزدهم ميلادى، تخم تنباكو را به كشورش آورد و آن را به عنوان داروی مسّكن، شايع كرد. در سال ۱۵۶۰ فرستاده‌ی فرانسه در اسپانيا اين گياه را به زادگاهش برد و رفته رفته استعمال آن در دربار فرانسه عادی شد. در سال ۱۵۸۶ گياه شناس و پزشك فرانسوی ژاك دالِشان Dalechamps اين گياه تازه شناخته را هِربا نيكوتيانا Herba Nicotiana ناميد. اما رواج واقعی توتون و تنباكو در اروپا به سال‌های جنگ‌های مذهبی سی ساله ۱۶۱۸ تا ۱۶۴۸ برمی‌گردد.
در اين سالها نخست سربازان سوئدی دخانيات را با خود به اقصا نقاط اروپا می‌بردند. با اينكه پزشكان در سراسر اروپا تنباكو را به عنوان زداينده‌ی آلودگی‌های بدنی و داروی ضد نقرس، كزاز و حتی طاعون تجويز مى كردند، با شيوع آن، حكومت‌ها و دولت‌ها در صدد ممنوعيت آن برآمدند. كار به جايی رسيده بود كه حكومت عثمانی استعمال كنندگان دخانيات را به مرگ محكوم می‌كرد. در سال ۱۸۲۰ دو آلمانی به نام‌های رايمان Reimann و پوسِت Posset با تجزيه‌ی تنباكو و جدا كردن نيكوتين خالص، زيانها و خطرات استعمال دخانيات را خاطرنشان كردند. از آن پس رفته رفته، دخانيات ديگر به عنوان دارو استفاده نشد. اما هر سال مصرف آن در سراسر جهان افزايش يافته است. امروزه با وجود تشخيص زيانها و خطرات سنگين مصرف دخانيات، بيش از ۸ ميليون تن تنباكو در سراسر جهان توليد می‌شود. چين، ايالات متحده و هند در اين شاخه مقام‌های اول تا سوم را به خود اختصاص داده‌اند. آمارهای نجومی مصرف سيگار و تنباكو در كشورهای اروپايی باور نكردنی است. برای نمونه، در سال ۱۹۹۶ بيش از صد ميليارد نخ سيگار در آلمان مصرف شد.
اما ايران: هرچه در آمارهای رسمی و كتابهای سالنامه‌ی آماری كشور كنكاش شد، آمار و ارقامی در رابطه با مصرف دخانيات در كشور بدست نيامد. به تازگى، در دانشگاه دليوِر Dlaware در ايالات متحده‌ی امريكا كتابی توسط استاد ايرانشناسی رودی ماتی منتشر شده كه به تفصيل به موضوع مصرف دخانيات و مواد مخدر در ايران گذشته پرداخته است. به نوشته‌ی رودی ماتى، تنباكو در زمان صفويان يعنی قرن شانزدهم ميلادی به ايران وارد شده و خوشبختانه تا اندازه‌ی زيادی جای مصرف ترياك را گرفته است. شايد آگاهی داشته باشيد كه تنباكو در گرماگرم انقلاب مشروطه نيز نقش برجسته‌ای پيدا كرد. درست ۱۱۴ سال پيش، در چنين روزهايی بود كه مردم به فتوای روحانيان وقت، از مصرف هرگونه دخانيات به خصوص تنباكو خودداری كردند تا امتياز خريد و فروش اين گونه كالاها از انگليسی‌ها گرفته شود. كار به جايی رسيد كه در دربار ناصر الدين‌شاه، زنان حرم‌سرا قليان‌ها را شكستند. هرچند امتياز خريد و فروش تنباكو از انگليسی‌ها سلب شد، ولی آنها تا همين امروز در صدور دخانيات به ايران نقش حساسی را دارا هستند. اين در حالی است كه تونی بلِر نخستوزير اين كشور، مى كوشد مقررات ضد نيكوتين را مانند ايتاليا و اسپانيا در بريتانيا به تصويب مجلس برساند.
اسكندر آبادی