ایران در قرارداد ساخت راکتور اتمی با روسیه به دنبال چیست؟
۱۳۹۳ آبان ۲۱, چهارشنبه
درست در همان روزی که معاونان وزرای امور خارجه ایران و کشورهای ۵+۱ در مسقط پایتخت عمان مشغول مذاکره بر سر برنامه اتمی ایران بودند و یک روز پس از پایان مذاکرات وزرای خارجه ایران و آمریکا در همین شهر، ایران و روسیه قرارداد ساخت دو نیروگاه اتمی جدید در بوشهر را امضا کردند.
بر اساس این قرارداد، چهار راکتور دیگر در نقاطی از ایران که هنوز نامشان فاش نشده ساخته خواهد شد. همچنین در درازمدت هشت بلوک اتمی توسط روسیه برای ایران ساخته می‌شود.
این هم‌زمانی آیا اتفاقی بوده یا از قبل برنامه‌ریزی شده بوده است؟ اگر قرارداد جدید ایران و روسیه با برنامه‌ریزی قبلی در زمانی منعقد شد که مذاکرات اتمی ایران به مرحله بسیار حساسی رسیده، هدف از این اقدام چه بوده است؟
بهروز بیات مشاور پیشین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌گوید ایران با عقد این قرارداد، هم‌زمان با مذاکرات عمان، قصد داشته نشان دهد که ظرفیت غنیسازیش باید مطابق با نیازهایش باشد.
از سوی دیگر به نظر این کارشناس، قرارداد ساخت نیروگاه جدید، مستمسکی در دست جمهوری اسلامی است به این منظور که تاکید کند نیازهای اتمی‌اش بیشتر از ظرفیت نیروگاه بوشهر است.
رضا تقی‌زاده کارشناس انرژی نیز تاکید میکند که این هم‌زمانی به هر منظوری بوده باشد، نمی‌تواند نتیجه چندان خوبی بر مذاکرات اتمی ایران بگذارد. او می‌گوید: «به نظر من این اقدام یک اقدام تحریکآمیز در جهت تقویت مواضع ایران در مذاکرات گروه ۵+۱ است. ولی این که این حرکات میتواند جنبه تاثیرگذار مثبت در روند مذاکرات داشته باشد یا برعکس، فکر می‌کنم جنبه منفی‌اش بیشتر باشد».
پوئنی برای روسیه؟
حجم قرارداد تازه هنوز رسما اعلام نشده است، اما به گفته برخی کارشناسان میتواند تا حدود ۱۰ میلیارد دلار برای ایران هزینه داشته باشد. این معامله پرسودی برای روسیه خواهد بود. آیا ایران با عقد این قرارداد در اوج مذاکرات اتمی، خواسته امتیازی به روسیه بدهد؟
رضا تقی‌زاده معتقد است این قرارداد صرف‌نظر از جنبه‌های اقتصادی، اهداف سیاسی خاصی را دنبال میکند که یکی از این هدف‌ها همین تقویت نقش روسیه در مذاکرات اتمی به نفع ایران است. البته به عقیده او این مسئله برای طرف روس هم حاوی امتیازات سیاسی زیادی است مثلا روسیه در بحران‌هایش با اروپا میتواند نشان دهد که چندان منزوی نیست و اگر بخواهد میتواند مشکلات امنیتی برای طرف اروپایی را با حمایت از ایران تشدید کند.
بهروز بیات نیز تایید میکند که ایران با این قرارداد می‌خواهد روسیه را با این انتظار و امید که ارتباطاتش با روسیه گسترش پیدا کند، در کنار خود نگه‌دارد. وی البته تاکید میکند که همه این‌ها در صورتی محقق خواهد شد که این قرارداد نه یک پیمان صوری و بر روی کاغذ که یک قرارداد تعهدآور و الزامی با ضمانت اجرایی باشد.
قراردادی پرخطر و پر ضرر برای ایران
صرف نظر از جنبه‌های سیاسی، قراداد ساخت راکتور اتمی توسط روسیه برای ایران، از دید کارشناسان مشکلات دیگری نیز دارد.
رضا تقی‌زاده به روند امضای این قرارداد انتقاد دارد و معتقد است وقتی پیمانی با این حجم و بزرگی قرار است امضا شود، باید به مناقصه گذاشته شود. درست مانند کاری که شیخ‌نشین ابوظبی برای ایجاد چهار راکتور اتمی‌اش کرد ودر آن مناقصه، کنسرسیومی مرکب از کشورهای کره جنوبی و ژاپن در آسیا و فرانسه در اروپا، این قرارداد را امضا کردند.
او می‌پرسد: «چه‌طور آقای صالحی حتی بدون گرفتن اجازه از مجلس و بدون اجرای هیچ مناقصه‌ای و رعایت شرایطی که در هر پیمان بزرگ خارجی ضروری است، امضای قطعی قرارداد ساخت دو راکتور را با روسیه اعلام میکند؟».
رضازاده می‌افزاید:«ایران در طول ۱۵ سال گذشته برای اتمام یک راکتور نیمهکاره از سوی روسیه بیش از ۱۵ سال معطل مانده، حالا دولت آقای روحانی با چه شهامتی به خودش اجازه میدهد با همان کشور قرارداد ساخت دو راکتور را قطعی کند و بگوید در مورد هشت راکتور دیگر هم ما مشغول مذاکره هستیم؟».
بهروز بیات از جنبه دیگری به خطر این قرارداد برای ایران اشاره کرده و می‌گوید: «این قرارداد اگر جدی باشد برای کشور یک فاجعه است مخصوصا که آقای صالحی گفته از لحاظ لجستیکی می‌خواهند همه نیروگاه‌ها در یک منطقه باشد و تمرکز روی بوشهر خواهد بود؛ جایی که می‌دانیم گسل‌های تکتونیک (زمین‌ساخت) فعال وجود دارد و اگر آنجا تمرکز نیروگاه‌های هسته‌ای بشود، میتواند فاجعه‌بار باشد و اگر این قرارداد جدی باشد خبر خوبی برای ایران نیست».
نقش کاهش درآمدهای صادراتی
در گزارش‌های مربوط به عقد قرارداد ایجاد نیروگاه‌های هسته‌ای جدید تاکید شده که ایران تصمیم دارد هزینه ساخت این نیروگاه‌ها را با ارسال نفت و گاز به روسیه بپردازد. به همین دلیل، برخی کارشناسان معتقدند امید به تخفیف بحران کاهش درآمدهای نفتی میتواند مشوق جمهوری اسلامی برای این معامله بزرگ بوده باشد.
جمهوری اسلامی ایران در حال حاضر روزانه نزدیک به یک میلیون بشکه نفت خام صادر میکند، اما به‌دلیل تحریم‌های بانکی برای وصول ارز ناشی از این صادرات با مشکل روبروست. از سوی دیگر کاهش بهای نفت در بازارهای بین‌المللی، کسری بودجه دولت را شدیدتر از آنچه پیش‌بینی می‌شد کرده است. مجموعه این عوامل میتواند مشوق دیگری برای عقد این قرارداد در برهه زمانی کنونی با روسیه باشد.
درباره جزئیات قرارداد منعقده میان ایران و شرکت "گاز اتم" روسیه هنوز هیچ گزارشی منتشر نشده است.