«انکار ولایت فقیه کفر نیست»

دویچه‏وله: آقای دکتر فاروقی، آیت‏الله بیات زنجانی، برای نخستین بار، با لحنی صریح در مورد ولایت فقیه اظهاراتی کرده‏‏اند که احتمالا با قبول یا رد آن‏ها، بسیاری از مسایل را می‏توان به گونه‏ی دیگری تفسیر کرد؛ از جمله این که «ولایت فقیه یک بدعت است و جزو اصول دین نیست». شما گفته‏های ایشان را چگونه تفسیر می‏کنید؟

دکتر جمشید فاروقی: این یکی از مسایل خیلی کلیدی‏ای بوده که بعد از انقلاب اسلامی با آن روبرو بوده‏ایم. در همان هنگام، آیت‏الله شریعتمداری و برخی دیگر از علما مخالفت خود را با چنین تلقی‏ای از نهاد ولایت فقیه ابراز داشتند. اما در زمان حیات آیت‏الله خمینی امکان مخالفت آشکار و صریح برای علما وجود نداشت.

اما اکنون شاهد هستیم که ابتدا توسط آیت‏الله منتظری و بعد هم از سوی سایر علما، از جمله آقای بیات زنجانی خیلی صریح و روشن مطرح شد که نهاد ولایت فقیه در شمار اصول دین شیعه نیست.

آیت‏الله خمینی سعی کرد ولایت را در ارتباط با نهاد امامت توضیح بدهد و گفت که باور به نهاد ولایت بخشی از باور به نهاد امامت است و شیعیان که به امامت اعتقاد دارند، باید به ولایت هم ایمان داشته باشند. او هم‏چنین مطرح کرد که ولی هم مثل امام جانشین مشروع پیامبر است. به عبارتی، ولایت به یکی از اصول دین مربوط شد و از این طریق خواستند برای آن مشروعیت فقهی ایجاد کنند.

هرچند بدعت کلمه‏ی مثبتی است، اما در باورهای دینی به معنای فاصله گرفتن از مبانی دینی است و وقتی آیت‏الله زنجانی ولایت را بدعت می‏داند، در عمل می‏گوید که آیت‏الله خمینی نوآوری‏ کرده و از مبانی شیعه فاصله گرفته و با این کار ولایت فقیه را به بخشی از اصول دین تبدیل کرده است. و این نظری است که آیت‏الله زنجانی با آن مخالف است و معتقد است اگر کسی ولایت فقیه را به عنوان یکی از اصول دین قبول نکند، نه تنها کفر نگفته، بلکه به مبانی دینی خود پایبند بوده است و اتفاقا نظر کسی که بخواهد ولایت فقیه را به عنوان یکی از اصول تفکیک‏ناپذیر فقه شیعه تلقی کند، دچار اشکال است.

علی‏الاصول یک مرجع تقلید اجازه دارد اصلی را بر اصول دین اضافه کند؟

قطعا نه؛ هیچ کس نمی‏تواند در اصول دین دخل و تصرف کند. آیت‏الله خمینی این کار را با زیرکی انجام داد. همان‏طور که گفتم، نهاد ولایت و نهاد امامت را به‏هم وصل کرد. ولی از این طریق باعث نشد که نهاد ولایت فقیه از اعتبار و حیثیت بیشتری برخوردار گردد، بلکه به نهاد امامت آسیب زد.

یک موضوع واضح و روشن را نباید فراموش کنیم؛ وقتی ما از مشروعیت برای نهاد امامت صحبت می‏کنیم، اگر بخواهیم این مشروعیت را به نهاد ولایت هم امتداد بدهیم، دچار خطای بزرگی می‏شویم. چرا که ولی فقیه معصوم نیست و این یکی از بزرگ‏ترین نکته‏هایی است که باید به آن توجه کرد.

در نهاد امامت، امام معصوم است و به خاطر معصومیت‏اش از حقانیت برخوردار است. ولی فقیه نمی‏تواند معصوم باشد و این یکی از مشکلاتی است که تئوری ولایت فقیه با آن روبروست.

اگر هم بگوییم ولی فقیه معصوم است – که کسی نمی‏تواند چنین ادعایی کند – آن موقع باید پرسید آیا مجلس خبرگان که ولی‏فقیه را انتخاب می‏کنند، آ‏ن‏ها هم همه معصوم هستند؟ بعد هم مردمی که مجلس خبرگان را انتخاب می‏کنند، همه معصوم هستند؟ اگر معصوم نیستند و همه‏ی آن‏ها می‏توانند دچار خطا بشوند، پس انتخاب ولایت فقیه هم می‏تواند انتخاب خطایی باشد؛ در نتیجه ولی نمی‏تواند معصوم باشد و کسی که بری از خطا نیست، نمی‏تواند از مشروعیت الهی برخوردار باشد.

مصاحبه کننده: الهه خوشنام
تحریریه: مصطفی ملکان