انتقال پرونده خاشقجی به عربستان؛ "روز سیاه" کارزار عدالت

اگنس کالامار،  دبیرکل سازمان عفو بین‌الملل در واکنش به تصمیم دادستان ترکیه مبنی بر انتقال پرونده خاشتجی به عربستان گفتە است کە: «امروز برای کسانی کە سه سال در کمپین دستیابی بە عدالت برای قتل جمال خاشقجی صرف کردند، روز سیاهی است.»

کالامار در بیانیەای کە در وبسایت سازمان عفوبین‌الملل منتشر شدە گفتە کە ترکیه با انتقال پرونده قتلی که در خاک خودش انجام شده "آگاهانه و با میل" روند دادرسی قتل را به عهده کسانی می‌سپارد کە مسئول انجام آن هستند. 

او در ادامه نظام قضایی عربستان را متهم کرده کە بارها در همکاری با دادستان ترکیه کوتاهی کرده و گفتە کە واضح است، اجرای عدالت برای قوه قضائیه سعودی موضوعیت ندارد.

عفو بین‌الملل در پایان بیانیه خود تاکید دارد که محاکمه غیابی عاملان قتل خاشقچی در ترکیه را کاملاَ مطلوب و عاری از نگرانی نمی‌داند، ولی تحویل پرونده به عربستان را گشودن مسیری برای عدم مجازات مجرمان و اعمال بی‌عدالتی تلقی می‌کند. بیانیه می‌گوید که هنوز هم دیر نشده و چه بهتر که تصمیم نسنجیده قوه قضائیه ترکیه بازنگری شود.

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

درخواستی بحث‌انگیز و غیرمنتظره

روز پنج‌شنبه ۱۱ فروردین (۳۱ مارس) دادستانی ترکیه در تصمیمی غیرمنتظره خواستار تعلیق دادرسی و ارسال پرونده متهمان به قتل جمال خاشقچی، به دادستانی عربستان شد.

این تصمیم از آن رو غیرمنتظره است که تاکنون مقام‌های آنکارا تاکید داشتند، متهمان باید در ترکیه محاکمه شوند، زیرا قتل در این کشور رخ داده است.

دبیرکل سازمان عفو بین‌الملل همچنین خطاب به آنکارا می‌گوید: «ترکیه متعهد شدە بود کە این پرونده، قربانی بازی‌های سیاسی نخواهد شد و در مورد این قتل هولناک عدالت باید برقرار شود، پس تعهدتان کجاست؟»

خدیجه چنگیز، نامزد جمال خاشقجی هم در واکنش به این تصمیم دادستانی استانبول گفته: «این تصمیم خلاف فطرت انسانی است.»

خاشقجی که بود؟
جمال خاشقجی، ستون‌نویس روزنامه آمریکایی واشینگتن‌پست و منتقد حکومت عربستان، روز دوم اکتبر ۲۰۱۸ با هدف دریافت مدارک لازم برای ازدواج با نامزدش که شهروند ترکیه است وارد کنسولگری عربستان در استانبول شد اما هرگز از این کنسولگری خارج نشد.

او چندی پیش از مرگش در یادداشتی به شدت از محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی انتقاد کرده بود.

یک گزارش سازمان اطلاعاتی ایالات متحده آمریکا، محمد بن سلمان را متهم کرد کە شخصا ترور جمال خاشقجی را تایید کرده است. اما او بارها هرگونه دست داشتن در این ماجرا را رد کرد.

در ابتدای سال ٢٠١٩، دادگاه جنایی ریاض پنج نفر را به اتهام قتل خاشقجی به اعدام و سه نفر را به حبس محکوم کرد.

شعلان الشلعان معاون دادستان کل عربستان آن زمان گفت: «در آغاز این ماموریت، هیچ قصد قبلی برای کشتن وجود نداشت».

فعالین حقوق بشر این ادعا را "سیاسی" می‌خوانند.

روابط ترکیه و عربستان در مسیر عادی سازی

کارشناسان تصمیم دولت ترکیه برای انتقال پرونده خاشقجی به عربستان را تلاشی برای عادی‌سازی مناسبات آنکارا با ریاض می‌دانند که هدف از آن دسترسی به امکانات بیشتر برای عبور ترکیه از بحران اقتصادی است.

روابط ترکیه و عربستان سعودی هم‌زمان با "بهار عربی" و بە دنبال جهت‌گیری‌‌های متفاوت این دو کشور به سردی گرایید. با قتل خاشقجی روابط دو کشور وارد دوره پرتنش‌تری شد و به سرعت رو به وخامت رفت.

اما از مدتی قبل ترکیه تلاش‌های خود برای عادی‌سازی روابط با عربستان سعودی را آغاز کرد. رجب طیب اردوغان در ٢١ نوامبر ٢٠٢٠ در یک گفت‌وگوی تلفنی با ملک سلمان توافق کرد که به منظور بهبود روابط دوجانبه و حل مشکلات، کانال‌های گفتگو باز بمانند.

مولود چاووش اوغلو وزیر امور خارجه نیز پس از چهار سال در ماه می ٢٠٢١ به عربستان سعودی سفر کرد. در میانه این سفر دادستان عربستان خواستار انتقال پرونده خاشقجی شد.

چاووش اوغلو در آن زمان گفته بود :«همکاری قضایی بین ما به مرحله بهتری رسیده است.»

تاثیر قتل خاشقجی بر روابط دو کشور

به گفته ناظران و کارشناسان سیاست خارجی، ریاض پرونده خاشقجی را بزرگ‌ترین مانع برای عادی‌سازی روابط ترکیه و عربستان سعودی می‌دانست.

اویتون اورهان، کارشناس مرکز مطالعات خاورمیانه (ORSAM) در این‌بارە به بخش ترکی دویچه وله گفتە که قتل خاشقجی نقش مهمی در وخامت روابط دو کشور داشت.

ترکیه و عربستان سعودی در گذشته سیاست‌های متفاوتی را علیه حماس و اخوان المسلمین دنبال کرده بودند. اورهان در این‌بارە می‌گوید: «در دوران دوقطبی‌ شدن فضا در منطقه، امارات و عربستان سعودی، اخوان‌المسلمین را یک سازمان تروریستی اعلام کردند و از رویکرد معتدل ترکیه راضی نبودند.»

آیا بحران اقتصادی در ترکیه جدی است؟

گفته می‌شود در کنار عوامل منطقه‌ای، تلاش برای عبور از بحران اقتصادی کنونی و انتظار سرمایه‌گذاری کلان عربستان در ترکیه، به انگیزه مهمی در عادی‌سازی روابط بین دو کشور تبدیل شدە است.

بر اساس اطلاعات دویچه وله، آنکارا انتظار دارد پس از انتقال پرونده خاشقجی به عربستان، سرمایه‌گذاران سعودی روانه ترکیه شوند.

تیموتی اش، استراتژیست ارشد بازارهای مدیریت دارایی بلوبای، با تاکید بر اینکه اردوغان در آستانه انتخابات آتی ترکیه با یک وضعیت اقتصادی چالش برانگیز مواجه است، به دویچه وله گفت: «من فکر می‌کنم انگیزه اردوغان روشن است. ترکیه با کسری بودجە بالا روبرو است و بحران اوکراین این موضوع را تشدید کردە است.»

اش در ادامه می‌گوید: «من فکر می‌کنم عربستان سعودی نیز می‌خواهد روابط خود را با ترکیه بهبود بخشد. شاید آنها در حال برنامه‌ریزی فراتر از دوره اردوغان هستند.»

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

از تنش تا عادی سازی در روابط

اورهان، کارشناس ORSAM نیز معتقد است پس از سال‌ها تشتت و جبهه‌بندی کشورها، منطقه به طور کلی در وضعیت «فرسودگی» قرار دارد.

او می‌گوید: «بیش از ١٠ سال است که طرفین راه خود را جداگانه می‌روند. در زمینه‌های مختلف مانند لیبی، یمن و سوریه از طریق نیروهای نیابتی عمل می‌کردند. اما این یک مدل رابطه باخت و باخت است. این روابط سودی برای کسی نداشت. همه مجبور بودند انرژی صرف کنند. در پایان این ١٠ سال، یک حالت فرسودگی رخ داده است و طرفین اکنون ترجیح می‌دهند به یک رابطه برد برد روی بیاورند.»