سفر مرکل به مصر، با هدف معامله بر سر پناهجویان؟
۱۳۹۵ اسفند ۱۲, پنجشنبه
آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان، پیش از این در روز ۲۵ فوریه در پیامی ویدئویی به مناسبت سفر خود به مصر و تونس، از مصر به عنوان "قدرت منطقه‌ای" و "عنصر ایجادکننده ثبات" در شمال آفریقا نام برده بود. او همچنین در رابطه با وضعیت مسیحیان مصر گفته بود: «مسیحیان، مسیحیان قبطی در مصر، موقعیت بسیار مناسبی برای انجام شعائر مذهبی خود دارند؛ دولت هم حمایت‌هایی می‌کند. در کشوری آن‌هم با پیشینه‌ی اسلامی این نمونه است».
صدراعظم آلمان در آغاز سفرش به شمال آفریقا، در قاهره با دیداری دشوار مواجه است. مصر پس از اینکه ژنرال عبدالفتاح سیسی در تابستان ۲۰۱۳ دولت منتخب اخوان‌المسلمین را سرنگون کرد و خود بر مسند ریاست جمهوری نشست، با انتقادهای گسترده‌ی بین‌المللی مواجه بوده است.
از آن هنگام نه تنها اسلام‌گرایان میانه‌رو اخوان‌المسلمین به شدت مورد پیگرد قرار گرفته‌اند، بلکه شمار زیادی از فعالان مدنی مصر نیز سرکوب شده‌اند. اتهام هر دو جریان معمولا "تروریسم" است؛ به ویژه اخوان‌المسلمین و غالبا بدون سند و مدرک.
مصر و صحرای سینا از چندین سال پیش بدین‌سو هدف حملات تروریستی وابستگان محلی القاعده و گروه تروریستی "دولت اسلامی" (داعش سابق) بوده است.
سیسی همچون "اصلاح‌طلب" و شریک غرب
ژنرال سیسی مسلمان هم‌زمان با مبارزه علیه تروریسم، به مثابه ستون فقرات ایدئولوژیک حکومت مصر، خود را به عنوان یک اصلاح‌طلب می‌نمایاند. او توانسته است برای پروژه‌اش "نوسازی گفتمان دینی"، مفتی‌های محافظه‌کار دانشگاه الازهر قاهره را، که تندروی مذهبی را محکوم می‌کنند، به عنوان نمایندگان اسلام میانه‌رو جذب خود کند.
دولت مصر از طریق کارزار تبلیغاتی‌اش برای اسلام میانه‌رو حامل پیام دفاع از ارزش‌های غربی همچون روشنگری و برابری جنسیتی است؛ امری که یافتن شریکان غربی برای مبارزه علیه تروریسم و نیز دریافت وام ۱۰ میلیارد یورویی از صندوق بین‌المللی پول جهت خروج از بحران اقتصادی طولانی‌مدت را برایش ساده می‌کند.
بازاری مناسب برای شرکت‌های آلمانی
دولت آلمان نیز چندی است که در میان شریکان جدید مصر جای گرفته است. آلمان که در سال اول به قدرت رسیدن سیسی از قاهره فاصله گرفته بود، در میان شگفتی بسیاری از تحلیلگران آلمانی، سیاست‌اش را از سال ۲۰۱۵ میلادی در قبال قاهره به شکل چشمگیری تغییر داد.
در برهه‌ای کوتاه این تغییر مسیر توضیح‌پذیر شد: رئیس جمهور مصر اواسط سال ۲۰۱۵ میلادی پروژه‌ی چند میلیارد یورویی ساخت یک نیروگاه سیکل ترکیبی را برای تولید برق، در بنی سویف مصر به شرکت آلمانی زیمنس سپرد. هم‌زمان زیگمار گابریل، وزیر اقتصاد وقت آلمان، با وجود انتقادهای اپوزیسیون به وضعیت نگران‌کننده حقوق بشر در مصر، مجوز ساخت چهار زیردریایی توسط کارخانه کشتی‌سازی آلمانی "تیسن‌کروپ−ورفت" را برای نیروی دریایی مصر صادر کرد.
نخستین زیردریایی در دسامبر ۲۰۱۶ تحویل داده شد. در مراسم تحویل زیردریایی اسامه منیر ربیع، فرمانده نیروی دریایی مصر، همان‌گونه که انتظار می‌رفت، پایبندی خود را به مبارزه مشترک دو کشور علیه تروریسم اسلامی اعلام کرد. اولین بخش نیروگاه زیمنس نیز که اخیرا مورد بهره‌برداری قرار گرفته، همین پنجشنبه افتتاح می‌شود.
ژوئیه ۲۰۱۶ همکاری رسمی دو کشور با قراداد امنیتی مشترکی آغاز شد که توماس دمزیر، وزیر کشور آلمان، پیش‌تر در جریان سفرش به قاهره در ماه مارس آماده کرده بود. دمزیر هم‌هنگام نطقی در دانشگاه الازهر با عنوان "رواداری مذهبی" ایراد کرد. پارلمان مصر نیز اواسط فوریه ۲۰۱۷ قرارداد دوجانبه امنیتی را با اکثریت قاطع آرا به تصویب رساند.
اما برخلاف استقبال پارلمان مصر از قرارداد امنیتی دو کشور، این قرارداد در مجلس نمایندگان آلمان (بوندس‌تاگ) محبوبیت چندانی ندارد. تسلیحات صادراتی آلمان به مصر در سال ۲۰۱۶، به ارزش حدود ۴۰۰ میلیون یورو، نیز با انتقادهای شدیدی همراه بود. منتقدان این اقدام را کمک به تثبیت استبداد ژنرال سیسی و تقویت جایگاه رئیس جمهوری در این کشور، چیزی شبیه به موقعیت اردوغان در ترکیه، ارزیابی می‌کردند.
معامله بر سر پناهجویان با الگوی "قرارداد ترکیه"؟
با وجود این انتقادها، نزدیکی آلمان و مصر با تمام قوا بیشتر می‌شود. همکاری دو کشور اما قرار نیست تنها در زمینه اقتصادی تعمیق شود، بلکه گفته می‌شود که دولت آلمان در پی توافق‌نامه‌ای با مصر در رابطه با پناهجویان نیز هست؛ توافق‌نامه‌ای با الگوبرداری از قرارداد اتحادیه اروپا و ترکیه.
علاوه بر این، گسترش همکاری در بخش کشاورزی نیز که عصام فایض، وزیر پیشین کشاورزی مصر، در ژانویه سال جاری درباره‌شان با همتایان آلمانی خود صحبت کرده بود، در دستور کار قرار خواهد داشت.
انتقاد به "زانو زدن" صدراعظم
هنوز زمان چندانی از ورود مرکل به قاهره نگذشته که انتقادها بالا گرفته و سخنان او در رابطه با موقعیت اجتماعی و مذهبی در مصر با واکنش‌های تندی مواجه شده است.
یوآخیم شرودل، کشیش کاتولیک ساکن مصر، به روزنامه آلمانی "بیلد" گفته است: «مصر در درون برای ادامه حیات می‌جنگد و آلمان کشور ما را فاکتور ثبات توصیف می‌کند. صدراعظم با چنین زانو زدنی چه چیزی را دنبال می‌کند؟». شرودل در ادامه به فشار شدید بر سازمان‌های غیردولتی، محدودیت آزادی بیان و تهدید خبرنگاران در مصر اشاره کرده است.
این روحانی کاتولیک به اظهارات مرکل در رابطه با موقعیت مسیحیان در مصر هم حمله کرده و گفته است: «مسیحیان در اینجا در هر حال انسان‌های "درجه دو" هستند. آنها از بسیاری از مقام‌های بالای دولتی محروم‌اند. در سازمان اطلاعات و امنیت هم هیچ مسیحی‌ای وجود ندارد.».
وضعیتی "بدتر از زمان مبارک"
عفو بین‌الملل، هم‌زمان با سفر مرکل به قاهره، تصویر تاریکی از مصر ارائه می‌دهد. محمد احمد، کارشناس این سازمان بین‌المللی حقوق بشری، به خبرگزاری آلمان گفته است که مصر با "بحران حقوق بشر" مواجه است. او افزوده است که وضعیت کنونی حقوق بشر در این کشور "نمی‌تواند حتی با تاریک‌ترین ساعات رژیم مبارک مقایسه شود".
به گفته‌ی محمد احمد، تنها فشار بین‌المللی می‌تواند بر رفتار دولت مصر اثر بگذارد. او ادامه داده است: «مرکل بایستی فهرستی طولانی از مسایل را بیان کند». سرکوب دگراندیشان در جامعه و رسانه‌ها، حبس بسیاری از فعالان مدنی بدون محاکمه عادلانه و وجود شکنجه‌ی فراگیر در دستگاه‌های امنیتی، بخشی از فهرست پیشنهادی این کارشناس عفو بین‌الملل است.
ثبات یا "سکوت گورستانی"
فرنسیسکا برانتنر، نماینده حزب سبزها در بوندس‌تاگ هم نسبت به معامله با مصر بر سر پناهجویان، به صدراعظم آلمان هشدار داده است. او گفته است، ژنرال سیسی نمی‌تواند شریکی قابل اعتماد برای قرارداد بر سر پناهجویان باشد.
برانتنر افزوده است، مهم‌ترین امر در جریان گفت‌وگوها با مقام‌های مصری در روز پنجشنبه، این خواهد بود که صدراعظم آلمان موقعیت کنونی حقوق بشر در آن کشور را مطرح کند. نماینده حزب سبزهای آلمان در همین راستا گفته است، مرکل نباید "سکوت گورستانی" ناشی از سرکوب را در مصر با "ثبات" اشتباه بگیرد.
"تبلیغی برای دیکتاتور"
چپ‌های آلمان هم به شدت به سفر مرکل به قاهره تاخته‌اند. یان فان آکن، نماینده حزب چپ در بوندس‌تاگ، در گفت‌وگو با شبکه دوم تلویزیون آلمان عبدالفتاح سیسی، رئیس جمهوری مصر را "دیکتاتور"ی خوانده که "مردم خود را به وحشیانه‌ترین شکلی سرکوب می‌کند". فان آکن گفته است، سفر صدراعظم آلمان به مصر «تبلیغی برای این دیکتاتور است، فقط بدین خاطر که او بتواند از ورود چند پناهجو به آلمان جلوگیری کند. این مشمئزکننده است».
مرحله‌ای جدید؟
دیدار آنگلا مرکل از قاهره مرحله‌ای جدید در گسترش مناسبات آلمان و مصر خواهد بود. طرف مصری هم با هیجان انتظار نتایج این دیدار را می‌کشد. قاهره از اینکه مرکل از مصر به عنوان "قدرت منطقه‌ای" و "عنصر ایجادکننده ثبات در منطقه" یاد می‌کند، لذت می‌برد. عبدالفتاح سیسی، رئيس جمهور مناقشه‌برانگیز مصر هم موقعیت خود را از این طریق قوی‌تر شده می‌بیند؛ دلیلی برای برخی مصریان که از او به عنوان "پیشوای اعراب" تجلیل کنند.